- ბესო, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ თავი დაცულად იგრძნოთ?

- ფიზიკურ უსაფრთხოებას გულისხმობთ?

- არა მხოლოდ. 

- ძალიან ბევრი რამ. მაგრამ, ჩემს შემთხვევაში, ამისთვის ერთ-ერთი აუცილებელი პირობა არის შემოქმედება - ლიტერატურა, კინო, ზოგადად, ხელოვნება. თავისუფლად შეგვიძლია, ხელოვნება გამოვიყენოთ, როგორც თავშესაფარი. 

- 2017 წელს გამოცემული თქვენი პირველი წიგნის (“ფსიქოტროპული ფოიერვერკი”) გმირი სულ დაცულობას ეძებს და ვერ პოულობს. ეს თქვენი პირადი გამოცდილებაც არის? 

- ჩემი გამოცდილებაც იყო, ალბათ. ეს ტექსტი იმ პოლიტიკური ვითარებიდან აღმოცენდა, რომელიც საქართველოში სამოქალაქო ომის პერიოდში შეიქმნა. მთავარი პერსონაჟი ომისშემდგომი შიშებით და შფოთვებით იტანჯება; თავშესაფარს ლიტერატურაში ეძებს, მაგრამ, საბოლოოდ, აბსოლუტურად კარგავს რეალობას, რომელშიც ცხოვრობს. ეს იყო კონცეფცია, რომელზეც ჩემი ორივე ტექსტი აღმოცენდა - როგორც „ფსიქოტროპული ფოიერვერკი“, ისე „ფოსტალიონი“. ორივე ტექსტში არსებობს პირობითი ზღვარი რეალურ და წარმოსახვით ველებს შორის.

- მართლაც, თქვენს ორივე წიგნში სხვადასხვა დრო, სხვადასხვა სივრცე, რეალობა და წარმოსახვა - სულ ერთმანეთშია არეული. წიგნების მხატვრული სამყარო ბუნდოვანია და ამ ბუნდოვანებას, თითქოს, ავტორიც თავს აფარებს. ასეთი სამყარო იმისთვის შექმენით, რომ თქვენც იქ სადღაც დამალულიყავით? 

- არ ვიცი, შეიძლება... განსაკუთრებით, პირველ ტექსტში. 

- რეალობა თქვენც, თქვენი გმირებივით, დისკომფორტს გიქმნით? 

- ჩემი აზრით, სამყარო ილუზორული წარმონაქმნია. ადამიანი იბადება ცნობიერებით, ფიქრობს ცხოვრების საზრისზე, სიკვდილზე და ისეთ ტერიტორიებზე, რომლებზეც, შეიძლება, ვერასდროს დადგას ფეხი. შემდეგ კვდება. ეს, მე მგონი, რეალობით დაეჭვების საფუძველს იძლევა. 

- რას გულისხმობთ? 

- ჩემთვის ყველაზე მეტად დამაჯერებელი თეორიის თანახმად, ადამიანი გადადის, ინაცვლებს არაფერში, უმყოფობაში. ეს მდგომარეობა მიქმნის შთაბეჭდილებას, რომ აბსურდში, ილუზიებში ვცხოვრობთ. მეორე მხრივ, „არაფერზე“ რამდენჯერ მიფიქრია... რამდენჯერაც მისი წარმოდგენა ვცადე, იმდენჯერ ვერ მოვახერხე. შემდეგ, მეგობართან დიალოგისას შევთანხმდით, რომ ღმერთი თუ არსებობს, შეიძლება ის არსება იყოს, რომელიც „არაფრის“ საიდუმლოს ფლობს. 

- ილუზორულ სამყაროზე მინდა, ვილაპარაკოთ. ბავშვობიდან წიგნების კითხვა იყო თქვენი მთავარი გატაცება და ზრდასრულობაშიც წერთ: „ჩემთვის მთავარი და ერთადერთი იღბალი წიგნია.“ იმდენად ხართ გამსჭვალული წიგნის კულტურით, რომ გავბედავ, გკითხოთ: ალტერნატიულ სამყაროში ცხოვრება ხომ არ ასუსტებს ბესო პაპასქუას, როგორც სუბიექტს, როგორც ინდივიდს? 

- მგონი, ამას პერსონაჟი ამბობს და, შეიძლება, ნარატიულმა ლოგიკამ განაპირობა ეს ფრაზა. 

- ესე იგი, არ ეთანხმებით?

- როგორ არა, ვეთანხმები. მაგრამ იმ დონეზეც არ ვცხოვრობ წიგნებით, რომ სუბიექტურობა დავკარგო. 

- ხომ თქვით, მხატვრული სამყარო ჩემი თავშესაფარიაო? 

- დიახ, არის. წიგნებში გაცილებით ლოგიკურია ყველაფერი, ვიდრე ცხოვრებაში. განსაკუთრებით, ბავშვობის პერიოდში, ცხოვრება  ჩვენთან ყოველთვის ალოგიკური იყო - სოციალურ-პოლიტიკური და ეკონომიკური მოვლენების ფონზე. ლოგიკას და წესრიგს ყოველთვის ვპოულობდი წიგნებში, რის გამოც მათ აღვიქვამდი, როგორც საიმედო თავშესაფარს.  

- მაგრამ ამ თავშესაფარში ინდივიდუალობას არ კარგავდით - ეს განცდა არ გაქვთ.

- შეგრძნებების დონეზე, შეიძლება, იყო ეს განცდაც, როგორ არა. 

- თუ არ ვცდები, ოთარ ჭილაძე წერდა - ჩვენი თაობა სულ წიგნებში გარბოდა და წიგნებს აფარებდა თავსო. 

- ყველა თაობას ექნება ეგ განცდა, დარწმუნებული ვარ. 

- ახალ თაობასაც? თქვენ მასწავლებელი ხართ და ჩვენზე მეტი გეცოდინებათ ამის შესახებ. 

- თანამედროვე დროში სხვაგვარი, მაგრამ კიდევ უფრო დიდი გამოწვევების წინაშე ვდგავართ. ამიტომ, კიდევ უფრო საჭირო და მნიშვნელოვანია წიგნი. ამას, მე მგონი, მომავალი თაობაც გააცნობიერებს. 

- ახლა გაქცევის ადგილები შეცვლილი ხომ არ არის? არა წიგნი, არამედ, რაღაც სხვა. 

- ალბათ, ტექნოლოგიებს გულისხმობთ. ეს დიდი ცდუნებაა, მაგრამ ტექნოლოგიებისგან გაქცევის ერთადერთი გზაც წიგნია. 

- ეს საინტერესო აზრია. თქვენ აფხაზეთიდან დევნილ ოჯახში გაიზარდეთ. ბავშვობის და ადრეული ახალგაზრდობის წლები მძიმე იყო არა მხოლოდ თქვენი ოჯახისთვის, არამედ - მთელი ქვეყნისთვის. არ მიკვირს, რომ იმ პერიოდის ბევრი უბედურება თქვენს წიგნებშია აღწერილი. მაგრამ 1988 წელს დაიბადეთ და სამოქალაქო ომის დროს ძალიან პატარა იყავით. რატომ გაგიჩნდათ სურვილი, რომ თქვენს პირველ წიგნში სწორედ სამოქალაქო დაპირისპირების სისასტიკე აღგეწერათ? რა ცოდნა კვებავდა პირველი წიგნის თემას? 

- ალბათ, უფროს თაობაზე დაკვირვება. ეს თაობა ერთიანი პოლიტიკური ფსიქოზით იყო ავად. ადამიანები გამუდმებით ლაპარაკობდნენ სამოქალაქო დაპირისპირებაზე. ეს, საბოლოოდ, ჩვენი - ბავშვების თაობის - მდგომარეობაზეც აისახა, ალბათ. 

- ის, რაც აფხაზეთში მოხდა 90-იანებში, თითქოს, უფრო ახლოს უნდა ყოფილიყო თქვენთან. შეიძლება თუ არა, ჩავთვალოთ, რომ ადამიანების ფსიქიკაზე ქართველების ერთმანეთთან დაპირისპირებამ უფრო დამანგრეველი კვალი დატოვა, ვიდრე აფხაზებთან დაპირისპირებამ? 

- შეიძლება, დიახ. იმიტომ, რომ უფროსი თაობის წარმომადგენლები ხშირად აფხაზეთის დანაკარგსაც, ამ ომს და მის შედეგებსაც, რეალურად, ერთმანეთს აბრალებენ. არა სხვას, გარეშე მტერს, არამედ, საკუთარ თავს და, უფრო, ერთმანეთს. 

- „ერთმანეთში“ ქართველებს და აფხაზებს გულისხმობთ? 

- არა, ქართველებს ვგულისხმობ. მე მგონი, ყველაფრის, მათ შორის, აფხაზეთში მარცხის საფუძველი იყო სამოქალაქო ომი, რომელიც ასე მძიმედ გადაიტანა ერმა.

- შეიძლება ვიფიქროთ, რომ აფხაზეთის ომიც, მებრძოლი თაობის აღქმაში, ერთგვარი სამოქალაქო ომი იყო? 

- არ მგონია. მე მგონი, არა. 

- აფხაზებს განიხილავენ, როგორც - სხვებს?

- დიახ, მაინც ასეა. შეიძლებოდა, თავი მომეტყუებინა და სხვაგვარად მეთქვა, მაგრამ, მე მგონი, აფხაზები აღიქმებიან, როგორც სხვები. 

„წაგებული ომი არის ყველაზე საშინელი გამოცდილება, რაც შეიძლება ჯარისკაცს მისცეს ცხოვრებამ.“

- მინდა, საუბარი გავაგრძელოთ ერთი მოთხრობით, რომელიც ბიძათქვენს - დედათქვენის ძმას, იმავე „ბაგრატოვიჩს“ - მიუძღვენით. ბიძათქვენი აფხაზეთის ომის ვეტერანია და წერთ, რომ მისი უკიდურესი მელანქოლიის მიზეზი, სავარაუდოდ, იყო ათწლეულების განმავლობაში სინდისის დაუმსახურებელი ქენჯნა. მოთხრობაში არის ბიძათქვენის ფრაზა - „ამ ქვეყანაში ყველაზე კანონზომიერი ომში სიკვდილია…“ მებრძოლმა თაობამ, ომის წაგების შემდეგ, თითქოს, სიცოცხლის მიზანი და სასიცოცხლო ძალები დაკარგა. როგორ ფიქრობთ, ეს იყო ეგზისტენციალური, უსაშველო განცდა, თუ სახელმწიფოს შეეძლო ამ ადამიანების რეაბილიტაცია, მეტად რომ ეზრუნა მათზე?

- ალბათ, ორივე. ბიძაჩემის შემთხვევაში, მძიმე ფონი გამოწვეული იყო, პირველ რიგში, სახელმწიფოს მხრიდან დაუფასებლობით. იმიტომ, რომ ამ კაცმა, ფაქტობრივად, 25 წელი ხის საამქროში გაატარა. ერთი კუთხე ჰქონდა გამოყოფილი და იქ ცხოვრობდა. მისი ტრაგედია ომიც არის, რა თქმა უნდა, და სახელმწიფოს მხრიდან დაუფასებლობაც. 

- როგორ ფიქრობთ, წაგებულ ომზე დარდი რამდენად მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო?

- წაგებული ომი არის ყველაზე საშინელი გამოცდილება, რაც შეიძლება ჯარისკაცს მისცეს ცხოვრებამ. დღესაც ასე ფიქრობს, რომ ამ ქვეყანაში ყველაზე ლოგიკური ომში სიკვდილია. სამოქალაქო ომის, აფხაზეთის ომის, 2008 წლის ომის დინამიკა ამ ვარაუდის საფუძველს, სამწუხაროდ, იძლევა. 

- 2022 წელს დევნილებს ბლოგი მიუძღვენით, სადაც მათ „ბოლო ჟამის კალიები“ უწოდეთ. ყოველთვის ასე ვიცოდით, რომ აფხაზეთის ქართველობა გაცილებით კეთილდღეობით ცხოვრობდა, ვიდრე - დანარჩენი საქართველოს მოსახლეობა. მაგრამ აფხაზეთის დატოვების შემდეგ, მათ მოუხდათ ენერგიული ბრძოლა ფიზიკური გადარჩენისთვის, თავის დამკვიდრებისთვის, რამაც მათ ირგვლივ გარემოში გაღიზიანება გამოიწვია. ჩვენდა სამარცხვინოდ, სტიგმად იქცა დევნილის სტატუსი. პირადად თქვენ როგორ შეგეხოთ დევნილობის სტიგმა? 

- ჩემი ოჯახი ფოთში, კერძო სახლში ცხოვრობს, მაგრამ კომპაქტურ დასახლებაში ცხოვრების გამოცდილებაც მაქვს. ეს უფრო გვიან, სტუდენტობის დროს მოხდა. ნათესავებს კი ხშირად ვაკითხავდი კომპაქტურ დასახლებებში. სტიგმა, რა თქმა უნდა, არსებობდა. თქვენ დევნილები ახსენეთ, მაგრამ ჩვენ დევნილები არ ვიყავით; ჩვენ ვიყავით ლტოლვილები. ეს კიდევ უფრო ამძიმებდა ჩვენ მიმართ დამოკიდებულებას. 

- დიახ, ეს შემთხვევითი ამბავი არ ყოფილა. თუ სწორად მახსოვს, ხელისუფლებაც ლტოლვილებს ეძახდა აფხაზეთიდან სიცოცხლის გადასარჩენად გამოქცეულ ქართველებს. წლები გავიდა, სანამ ყველამ ერთად გავაცნობიერეთ, რომ „ლტოლვილი“ და „დევნილი“ ძალიან განსხვავებული ორი სტატუსია. ენგურს აქეთ მაცხოვრებელი ადამიანების აღქმაში თქვენ იყავით სადღაც უცხოეთიდან შემოჭრილი ხალხი. ბოდიშს ვიხდი, ამას რომ ვამბობ. 

- მე მესმის. ეს სტიგმა იყო. სტუდენტობის პერიოდში, ერთი წელი ვცხოვრობდი დევნილთა საერთო საცხოვრებელში, რომელშიც ახალი შესახლებულები იყვნენ დევნილები. ძალიან უცნაური ადგილი იყო. ამ კორპუსში ფეხის შედგმისთანავე გიჩნდებოდა სერიოზული ეჭვი, რომ გარესამყარო, საიდანაც შემოაბიჯე, გაქრა. 

ეს მდგომარეობები დაილექა ჩემს ცნობიერებაში. ნებისმიერი გამოცდილება შეიძლება იყოს ნედლეული, რომელსაც მერე შემოქმედებითი მიზნებისთვის გამოიყენებ. 

- ერთი მხრივ, თქვენმა ოჯახმა ყველაფერი დაკარგა და ცხოვრების აშენება თავიდან მოუხდა. მეორე მხრივ, როგორც თქვენი ნაწერებიდან ვიცი, მამაც და ბაბუაც, ფსიქოლოგიურად, თქვენი მხარდამჭერები იყვნენ. ისინი ხან თვითონ თხზავდნენ თავგადასავლებს თქვენთვის, ხან თქვენ თხზავდით და ისინი ზოგიერთ კომპონენტს რეალობაში აცოცხლებდნენ. ამ ფონზე, ახლა როგორ აფასებთ თქვენი ბავშვობის წლებს - მატერიალური წნეხი უფრო მძიმე იყო, თუ ემოციური? 

- ვიტყოდი, რომ ორივე. ის, რომ მამაჩემს ჩემი ფსიქოლოგიური მხარდაჭერისთვის ეცალა, სიმართლეს არ შეესაბამება. მამაჩემი ისედაც საკმაოდ რთული კაცია. თავის შემოქმედებაში არის „ამოკეტილი“ და, უმეტესად, თავისი შემოქმედებისთვის ცხოვრობს. იმისთვის უფრო მეტი გაუღია ცხოვრებაში, ვიდრე, თუნდაც, ჩემთვის. მაგრამ, რა თქმა უნდა, არსებობს რაღაც, რის გამოც, მამაჩემის ჩემდამი დამოკიდებულებას ვაფასებ. 

- თქვენი ოცნებების გაცოცხლებას გულისხმობთ?

- დიახ, განსაკუთრებით, ბოლო წლებში. ასაკი რომ მოემატა, ახლა უფრო მოწადინებულია, რომ ჩემი ოცნებებიც აახდინოს. გემების მაკეტებს აკეთებს. რომ ვაკვირდები, ბოლო პერიოდში მისი თითოეული გასვლა ფოთის ზღვის სანაპიროზე, თერაპიულ სეანსს ემსგავსება. ამით, შეიძლება, მეც მეხმარება, მაგრამ საკუთარ თავსაც შველის. მონადირე-შემგროვებელივით ცხოვრობს და კომუნიკაციაშია ზღვასთან. ამ ადამიანზე დაკვირვების პროცესი საინტერესოა. 

- მამას კიდევ დავუბრუნდებით, მაგრამ ბაბუაზე რას იტყვით? 

- ბაბუა უფრო იყო მხარდამჭერი. მახსოვს გავერანებული, მიწასთან გასწორებული მხარე - გალის რაიონში, ჩვენს სოფელში. იქ ვისხედით ხოლმე, თხილს ვაგროვებდით და ყოველთვის არსებობდა რისკი, რომ ვიღაც შემოვარდნილიყო. სრული განუკითხაობის პერიოდი იყო და ასეთ დაუცველ გარემოში გადავყავდი სხვა სამყაროში. არაჩვეულებრივი მეზღაპრე იყო. შეეძლო, სპონტანურად მოეფიქრებინა ამბავი და შვილიშვილისთვის მოეყოლა. 

- თუ სწორად ვიცი, ომის შემდეგ ბებია და ბაბუა აფხაზეთში დარჩნენ და თქვენ ბავშვობისას გადადიოდით მათთან. 

- დიახ, იმ პერიოდში ესკაპიზმი (წარმოსახვაში გაქცევა) ძალიან საჭირო და მნიშვნელოვანი იყო. ბაბუა ამით დამამახსოვრდა. მერე ხშირად ვფიქრობდი, რომ შესანიშნავი, ძალიან მდიდარი წარმოსახვა ჰქონდა. პირობებმა არ შეუწყო ხელი, თორემ ფენტეზის ჟანრის არაჩვეულებრივი ავტორი იქნებოდა. 

- დევნილების პირველი თაობის შვილებს შორის არიან ადამიანები, რომლებიც, უკიდურეს სიღარიბესა და ათასნაირ ფსიქოლოგიურ წნეხში გაზრდილები, დღეს ბრწყინავენ ჩვენს საზოგადოებაში. მაგალითისთვის დავასახელებ ჩემი ინტერვიუს რესპონდენტებს - ზურა ჯიშკარიანს, ნანა დიხამინჯიას, თეა თოფურიას... როგორ ფიქრობთ, რამ გამოიწვია ასეთი „ვარსკვლავების“ გაჩენა მეორე თაობაში? 

- ალბათ, გამოცდილებამ. მეც ამ „მეორე თაობის“ წევრი ვარ. ფიზიკურად სოხუმში დავიბადე, მაგრამ ხუთი წლის ვიყავი, რომ წამოვედით და პერსონალური მეხსიერება სოხუმთან არ მაკავშირებს. ჩემთვის სოხუმი უფროსი თაობის მონაყოლში არსებობს. ის, რაც მოგონებებს აცოცხლებს და გამოდგება ნივთმტკიცებად, რომ სოხუმი არაჩვეულებრივი ქალაქი იყო, არის ფოტოალბომები, რომლებიც ნებისმიერი დევნილის ოჯახში მოიპოვება. 

- იმის მიუხედავად, რა პირობებში მოუხდათ სახლის დატოვება?

- დიახ, ყველამ, თითქოს შეთანხმებით, წამოიღო ფოტოალბომები და არაჩვეულებრივი არქივი შემოუნახა კოლექტიურ მეხსიერებას. თან, საინტერესო ის არის, რომ ფოტოებში დეკორაციები არ იცვლება. სავარაუდოდ, სოხუმში ერთი ან ორი ფოტოგრაფი იყო იმ პერიოდში და იცვლებიან პერსონაჟები, რომლებსაც ერთსა და იმავე ადგილზე აქვთ გადაღებული ფოტოები. ეს ფოტოებიც ადასტურებს, რომ ხალხი კარგად ცხოვრობდა. 

„ხანდახან მგონია, ბავშვებთან იმიტომ ვარ, რომ ჩემ მიმართ უფროსების მიერ დაშვებული შეცდომები გამოვასწორო.“

- ახალგაზრდა თაობაზე მინდა, მეტი მითხრათ. დევნილების მეორე თაობა არსებობს, თუ არ არსებობს?

- დიახ, არსებობს. მაგალითად, ამ თაობის წარმომადგენელია ჩემი ძმა, რომელიც ფოთში დაიბადა. იმასაც აქვს ემოციური კავშირი აფხაზეთთან, მაგრამ მაინც განსხვავებულია დევნილთა პირველი თაობისგან. იმ პირველი თაობის შვილებმა ზოგმა ჭუბერის უღელტეხილი გამოიარა; ზოგმა გემით დატოვა სოხუმი. გვამები გზაზე და გემზე ძალიან ცუდ ემოციებთან, ცუდ შთაბეჭდილებებთან არის დაკავშირებული. ჩვენ ვართ, რეალურად, იქ დაბადებული თაობა, რომელიც არც სოხუმს ეკუთვნის და არც აქაურობას. სადღაც გაურკვეველ ველში ვართ გაჭედილები.

- გამოდის, არ ხართ იმდენად ინტეგრირებული თანამედროვე გარემოში, რომ არ ჰქონდეს მნიშვნელობა, რა ბიოგრაფიის ოჯახში გაიზარდეთ?

- დიახ, ასეა, მე მგონი. 

- მსმენია, რომ აფხაზეთს თავისი მისტიკა ჰქონდა, როცა იქ მეგრელები ცხოვრობდნენ. თქვენ კი წერთ ჯავახეთის მისტიკაზე - ამბობთ, საქართველოს ტიბეტი არისო. მეგრელების მისტიკა, ძირითადად, სიკვდილის მიმართ დამოკიდებულებას უკავშირდება; ჯავახეთი კი, როგორც მივხვდი, თავისი ტემპით და პრიორიტეტებით ზემოქმედებს ადამიანებზე. სრულიად განსხვავებული გარემოს მიუხედავად, რაიმე მსგავსება თუ გიპოვიათ აფხაზეთსა და ჯავახეთს, ან სამეგრელოსა და ჯავახეთს შორის? 

- მე მგონი, არა. პირიქით, განსხვავებების საძებნელად წამოვედი ფოთიდან. მეც ზღვისპირელი ვარ და ჯავახეთი სრულიად განსხვავებულია. ტემპი ახსენეთ. ჩემთვის ნებისმიერი საცხოვრებელი იგივდება გარკვეულ ტემპთან. მაგალითად, ფოთისა და თბილისის ტემპი ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. ახალს არაფერს ვამბობ, მაგრამ მე შეგრძნებების დონეზე განვიცდი ხოლმე ერთი ტემპიდან მეორეში გადანაცვლებას. იმ პერიოდში ზუსტად ისეთი ტემპით გამორჩეული საცხოვრებელი ადგილი მჭირდებოდა, როგორიც ჯავახეთი აღმოჩნდა. დღემდე შენარჩუნებული მაქვს ეს კავშირი ტემპთან.

- ათი წელია იქ ხართ, როგორც ვიცი. 

- დიახ. ეს ტემპი დღემდე ჩემია. 

- რატომ? 

- არ ვიცი, ამას რა განაპირობებს. იმ პერიოდში ჯარი დავამთავრე და შეიძლება, ესეც გახდა ერთ-ერთი მიზეზი. ჯარი ჩემთვის იყო ტურბულენტური ზონა და ჯარიდან გამოსვლის პროცესი ისეთ შეგრძნებას ტოვებდა, თითქოს, საერთო-სოციალური რიტმიდან ჩაგხსნეს. ისეთ ადგილს დავუწყე ძებნა, რომელიც ჯარის რიტმს მიესადაგებოდა. 

- რას გულისხმობთ?

- ჯარში, ფაქტობრივად, არაფერი ხდებოდა. ჯავახეთიც არის ზანტი, დუნე. არ ვიცი, მისტიკას რა განაპირობებს. მე არ ვარ პირველი; ჯავახეთის დასახასიათებლად ყველაზე ხშირად გამოიყენებენ ხოლმე სიტყვას „მისტიკა“. რა ქმნის ამ აღქმას, არ ვიცი. მაგალითად, იქ ციკლოპური ციხეა აბულის მთაზე. რაც წავიკითხე, ისტორიკოსები მის დანიშნულებას, თითქოს, ვერ ხსნიან. შეიძლება, ეს ციხე ქმნიდეს იმ ენერგეტიკულ ველს, რომელსაც მისტიკას ეძახიან.

- აბულის მთა სად არის? 

- ეს მთა ნინოწმინდიდანაც ჩანს. შეიძლება, იყოს ჩვეულებრივი დღე, როდესაც გაკვეთილს ვატარებ, მიზის ერთი მოსწავლე და მოულოდნელად, ორივე ვირინდებით. ვიყურებით ფანჯრისკენ და ვხედავთ, როგორ თოვს და როგორ ირევა ყვავების გუნდი ცაში. შეიძლება ეგეც იყოს - სურათები, რომლებიც გონებაში იბეჭდება და დიდი ხნით ილექება. 

- ნათქვამი გაქვთ, ჯავახეთი ის ადგილია, რომელიც წარსულის დავიწყების და საკუთარი თავის ხელმეორედ გამოგონების შანსს გვაძლევსო. ეს რას ნიშნავს - საკუთარი თავის ხელახლა გამოგონება?

- სოციალური ურთიერთობები იქ გაიშვიათებულია, სულ სხვა სოციალური კონტექსტია. ეს რეალობა იდეალურ პირობებს გიქმნის იმისთვის, რომ საკუთარ თავთან მარტო დარჩე. ალბათ, ამას ვგულისხმობ. მე მგონი, ეგ ტექსტი, რომელიც ახლა შემახსენეთ, მეორე კონტექსტსაც მოიცავს - რომ შესაცვლელია დამოკიდებულება იქაური ეთნიკური ჯგუფის მიმართ. საკუთარი თავის ხელახლა გამოგონება მხოლოდ პერსონალურს არ გულისხმობს, სახელმწიფოს დონეზე ცვლილებასაც გულისხმობს. 

- ურთიერთობები გაიშვიათებული რატომ არის?

- დუნეა, ზანტი - როგორც გითხარით. კომუნიკაციაც გიჭირს. ფაქტობრივად, ხარ საქართველოს ისტორიულ რეგიონში, სადაც ადგილობრივ ჯგუფებთან ურთიერთობა მნიშვნელოვანი სირთულეა. ქართულიც არ იციან. 

- ერთმანეთთან თუ აქვთ კონტაქტი?

- დიახ, ერთმანეთთან უფრო ახლოს არიან. თან ექვსი თვე ზამთარია. იმ პერიოდში, ძირითადად, სახლში ხარ გამოკეტილი. 

- თქვენ ამბობთ, ხანდახან მინდა, ჩემს მოსწავლეებს შევაფარო თავიო და ეს როდის გამოგდით? 

- ამის საშუალებას გაძლევს ბავშვი, რომელიც ყოველთვის გულწრფელია. 

- გულწრფელია, განსხვავებით იქაური უფროსებისგან?

- იქ ცუდი არაფერი ხდება. პირიქით, არაჩვეულებრივი ურთიერთობები მაქვს ადგილზე. ზოგადად, ბავშვის ფენომენს ვგულისხმობ. ხანდახან მგონია, ბავშვებთან იმიტომ ვარ, რომ ჩემ მიმართ უფროსების მიერ დაშვებული შეცდომები გამოვასწორო. მაინცდამაინც სკოლაში მიყენებულ ტრავმებს არ ვგულისხმობ, უფრო კომპლექსური საკითხია. 

- გაქვთ განცდა, რომ ამას ახერხებთ? 

- მე მგონი, კი. ამის თქმის საფუძველს ის მაძლევს, რომ ბავშვებისთვის კარგი მეგობარი ვარ, ასე მგონია. 

„ჩემთვის ამ სამყაროში დასმულ ნებისმიერ კითხვაზე გაცემულ პასუხს გასდის ვადა.“

- ჩვენ ერთმანეთს ცუდად ვიცნობთ, მაგრამ ძალიან მორიდებული ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებთ. სკოლა და მორიდებული მასწავლებელი, თითქოს, შეუთავსებელია ერთმანეთთან. ათი წელი სკოლაში ვასწავლიდი და მეც მივედი, როგორც ძალიან მორიდებული ადამიანი, მაგრამ იქიდან ბევრად გაყოჩაღებული წამოვედი. თქვენ რა თვისების დაძლევაში დაგეხმარათ სკოლაში ათწლიანი მუშაობა?

- არ ვიცი, პასუხს ასე უცებ ვერ მოვიფიქრებ. 

- თუნდაც, მორიდებულობა არ გიშლით ხელს? 

- არა, ბავშვებთან ურთიერთობაში ეს ხელს არ მიშლის. 

- მაგრამ ბავშვს ხომ მშობელიც ახლავს?

- არც მშობლებთან ურთიერთობაში მეშლება ხელი. სკოლაში არ ვარ მორიდებული, სხვაგან ვარ. ეს, ალბათ, საინტერესოა. ჩემს ბავშვობაში ტელევიზორი ფუფუნების საგანი იყო და, მე მგონი, ასე იყო ყველა 90-იანელისთვის... 

დღემდე იმდენად დისტანცირებულები არიან ჩემთვის, ჩემს წარმოსახვაში, რომ რეალურები არ მგონია. კომპლექსია, ალბათ, მაგრამ ვერც ვებრძვი, ვერც გავიმარჯვე ამ კომპლექსზე. 

- ვინც ტელევიზორში არ გინახავთ, იმათთან არ მორცხვობთ?

- ნაკლებად. აი, ტელევიზორში მყავხართ თქვენც ნანახი, მაგალითად (იცინის). რეალური სამყაროს ნაწილი ისინი არ არიან. რა თქმა უნდა, ცოტას ვუტრირებ, მაგრამ არის რაღაც, რაც ხელს მიშლის. 

- მაგრამ - როგორც მწერალი, როგორც ავტორი - ახლა ხომ თქვენც შეხვედით იმ სფეროში, ვისაც ტელევიზორში ხედავენ. 

- არ არის ასე. მხოლოდ ვირტუალურად, ფეისბუკით მაქვს იმ ხალხთან ურთიერთობა. სინამდვილეში, თავს ამ სივრცის ნაწილად ვერ აღვიქვამ. 

- მადლობა ამ გაზიარებისთვის. ერთ ბლოგში წერთ, რომ ქვეყნის ძირითადი ფუნქცია თავისუფლებაა. გაქვთ თუ არა განცდა, რომ თქვენი საქმიანობით  - სკოლა იქნება, თუ მწერლობა - თქვენი წვლილი შეგაქვთ, რომ თავისუფლების იდეა სწორად გაიაზრონ ადამიანებმა? 

- დიახ, მცდელობას არ ვაკლებ, ბავშვებს ავუხსნა, რომ იმაზე მნიშვნელოვანი, ვიდრე ქვეყნის თავისუფლებაა, არაფერი არსებობს. ერი თუ მოიშალა, თითოეული ჩვენგანი რჩება გათითოკაცებული და ცხოვრება უინტერესოც ხდება და, ალბათ,  არასასურველიც. 

- ეს აღქმა, რომ საქართველოს სახელმწიფოს წარმოადგენენ, თქვენს მოსწავლეებში რამდენად არსებობს? 

- მე მგონი, არის, არსებობს. 

- უფრო მეტად, ვიდრე მათ მშობლებში? 

- დიახ, ნამდვილად მგონია, რომ ეს განსხვავება არის. ხშირად ამბობენ, რომ დამოუკიდებელ საქართველოში დაბადებული თაობა განსხვავებულია და, მე მგონი, ამაში არის სიმართლე. მეც, ვფიქრობ, მეტ-ნაკლები წარმატებით ვახერხებ, რომ ეს იდეები გადავცე. უფრო სწორად, იქამდე თვითონ მიდიან. მასალის დამუშავების არაჩვეულებრივი უნარით არიან გამორჩეულები. მე, ძირითადად, ვეთანხმები ხოლმე. 

- რა ასაკის ბავშვებს ასწავლით? 

- სხვადასხვა ასაკის. დაწყებული მესამე კლასიდან, მეთორმეტე კლასის ჩათვლით. 

- ადრე ნათქვამი გაქვთ, რომ სომეხი ეროვნების ბავშვების რიცხვმა იმატა ქართულ სკოლებში. 

- დიახ, მათმა რიცხვმა მოიმატა, რაც აჩენს სასიამოვნო მოლოდინს, რომ კიდევ უფრო მოიმატებს. ეს ინტეგრაციის პროცესს ძალიან დაეხმარება. ვხედავ, რომ წინსვლა არის მაგ კუთხით. 

- ამბობთ, ჩემი ცხოვრება ორად იყოფა - ჯავახეთამდე და ჯავახეთთან ერთადო. მაინც, რა არის მთავარი, რაც ამ ორ პერიოდს განასხვავებს? 

- შეიძლება, ეს იყოს რიტმი, რაზეც უკვე ვილაპარაკე; შეიძლება, იყოს საქმე, რომელსაც ვემსახურები - პედაგოგიკა. ასევე, ჯავახეთში საკუთარ თავთან მარტო დავრჩი და ბევრი რამ საინტერესოდ გადავაფასე. ჩემთვის ამ სამყაროში დასმულ ნებისმიერ კითხვაზე გაცემულ პასუხს გასდის ვადა. არ არსებობს მუდმივი პასუხები. ყოველთვის რაღაც იცვლება და ეს პერიოდი მაგ კუთხითაც გამომადგა.  ვფიქრობ, რომ ჯავახეთში ცხოვრება მნიშვნელოვანი გამოცდილება იყო. 

- შეგიძლიათ, გაგვიმხილოთ, ამ გადაფასების შედეგი რა არის? 

- არ ვიცი. ალბათ, ოდესმე უფრო ვრცლად მოვყვები. 

- ამ მარტოობაში თუ ფიქრობთ თემებზე, რომლებიც იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ შეიძლება, თქვენს შემდეგ წიგნს დაედოს საფუძვლად?

- დიახ. ვფიქრობ, რომ - კი. მაქვს განცდა, რომ შეიძლება, მნიშვნელოვან ტექსტზე დავიწყო მუშაობა. ის ორი ტექსტი, რომელიც უკვე ვახსენეთ, ძირითადად, იყო ექსპერიმენტი - ერთიც და მეორეც. ექსპერიმენტი, როგორც წესი, სასარგებლოა ხოლმე ავტორისთვის და ნაკლებად სასარგებლოა მკითხველისთვის. მგონია, რომ მესამე წიგნი (ექვსწლიანი პაუზა მაქვს) იმ ორისგან სრულიად განსხვავებული იქნება. ორივე წიგნში წარმოსახვის და რეალობის კონფლიქტია, რომელიც ერთში წარმოსახვის გამარჯვებით მთავრდება და მეორეში - რეალობის გამარჯვებით. ეს სპეციალურად გავაკეთე. უბრალოდ, მეორე ტექსტში ბევრი ხარვეზი აღმოვაჩინე, წლების შემდეგ რომ წავიკითხე. მაგრამ ეგ არაფერი. ექსპერიმენტი იმის არის, რომ ისიც გასწავლოს, როგორ არ უნდა წერო. 

- ჩემთვის საინტერესო იყო თქვენი ორივე წიგნის წაკითხვა, მაგრამ პირველის - უფრო, რადგან ადამიანის ძალიან ღრმა შრეებს ეხება. შეგიძლიათ, გვითხრათ თემა ან თემები, რომლებიც თქვენთვის იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ შეიძლება, წიგნს დაედოს საფუძვლად?

- მე მგონი, აფხაზეთია ისევ. ვიღაცებისთვის ომი დამთავრდა, მაგრამ გალის რაიონის მოსახლეობისთვის, იქ მცხოვრები ჩვენი თანამოქალაქეებისთვის ომი არ დამთავრებულა. ისინი დღემდე ომის პირობებში ცხოვრობენ. ამის შესახებ მე ძალიან ბევრი ვიცი; მათ შორის, საკუთარ თავზეც მაქვს გამოცდილი. ამიტომ ვთვლი, რომ ეს არის თემა, რომელმაც საკმარისი ცხოვრებისეული გამოცდილება მომცა, ნედლეული, რომელიც პროდუქტად უნდა გარდავქმნა. ალბათ, ეს იქნება მომდევნო წიგნის თემა. 

- ისევ მამაზე მინდა, გკითხოთ. თქვით, რომ ზღვასთან ურთიერთობა და ხელოვნებით გატაცება მისთვის პირველი პრიორიტეტია. ფიქრობთ, რომ მარტოსული ადამიანია? 

- ალბათ, კი. ამიტომ აქვს ასეთი აქტიური კომუნიკაცია ბუნებასთან, ზღვასთან. გარკვეულ დანაკლისს ივსებს. მარტოსულიც რომ ხარ, რაღაცასთან უნდა იყო კომუნიკაციაში, ბოლოს და ბოლოს. 

- იმის შემდეგ, რაც ზრდასრული თვალით უყურებთ მამათქვენს, რომელიც მართლაც განსაკუთრებული პიროვნებაა, შეგიძლიათ, თქვათ, რამ გაგაოცათ ამ ადამიანში ყველაზე მეტად?

- ალბათ, ისევ ბუნებასთან, ზღვასთან კომუნიკაციის ხარისხმა. როგორც გითხარით, მონადირე-შემგროვებელია, რომელიც ზღვიდან გამორიყულ ნივთებს ახარისხებს და მათ მეორად დანიშნულებას აძლევს. და ამ დანიშნულებას იდეალურად პოულობს. მათ ძალიან საინტერესოდ გარდაქმნის. ხშირად მიფიქრია, რომ პირველად დანიშნულებაზე ბევრად უკეთ ასრულებს ეს ნივთები მეორად დანიშნულებას. თვითონაც არ მალავს, რომ ზღვა მისთვის აფხაზეთთან კომუნიკაციის საშუალებაა. ყველას აქვს ეს მოთხოვნილება, რომ აფხაზეთთან კავშირი არ დაკარგოს. ერთ კაცს ვიცნობდი, სოხუმის სანაპიროდან წამოღებული ნიჟარა ჰქონდა; ხშირად უსმენდა და ირწმუნებოდა, რომ ეს ნიჟარა იქაური ზღვის ხმებს შეიცავდა, იქაური ზღვის ექოს ატარებდა. 

„სანამ არსებობს საფლავი, რომელსაც ჭირისუფალი მეხსიერებით უკავშირდება, მანამდე ყოველთვის არსებობს შანსი, რომ ჩვენ იმ საფლავებთან დავბრუნდეთ.“

- ერთხელ, ჟურნალისტმა ჰკითხა მამათქვენს, როგორ გინდათ, წლების შემდეგ რომ გაგიხსენონო და მან უპასუხა: „მინდა, ჩემზე თქვან - იყო ჩვეულებრივი სრული ადამიანი, წესიერი კაცი. ეს საკმარისი იქნებოდა.“ თქვენ როგორ ხსნით, „სრული ადამიანი“ რას შეიძლება, რომ ნიშნავდეს?

- არ ვიცი, რა იგულისხმა. აუცილებლად ვკითხავ.

- თქვენთვის რა იქნებოდა საკმარისი, წლების შემდეგ თქვენზე რომ ეთქვათ? 

- (პაუზა) ამ კითხვის პასუხი ნამდვილად არ ვიცი. 

- კარგით, დავტოვოთ უპასუხოდ. მამაკაცებზე უფრო მეტს ყვებით - მამაზე, ბაბუაზე; მაგრამ თქვენი ოჯახის ქალებზე - დედაზე, ბებიაზე, მეუღლეზე - ძალიან ცოტა გაქვთ ნათქვამი. დედაზე და ბებიაზე კი გითქვამთ, ჯადოქრები არიანო და ერთ ბლოგში საინტერესო ამბავი გაქვთ მოყოლილი თქვენს მეუღლეზეც. მაინც, რა არის თქვენი ოჯახის ქალების ჯადოქრობის მთავარი შინაარსი? 

- ალბათ, ის სირთულეები, რომლებიც გადაიტანეს და რომლებსაც გაუმკლავდნენ. მამაკაცებზე არანაკლები ძალისხმევა გაიღეს, შეიძლება, გაცილებით მეტიც. ამაზე ლაპარაკს სულ მალე დავიწყებ, მესამე წიგნში. დროა, მგონი, ქალებს მეტი დრო დავუთმო. 

- მაშინ, დაველოდები, როდის აგვიხსნით მათი ჯადოქრობის შინაარსს. 

- ამ თვალსაზრისით, ბებიაჩემი გამორჩეულია. სამეგრელოში და აფხაზეთში ხალხს განსაკუთრებით ემოციური დამოკიდებულება აქვს საფლავების მიმართ. სანამ არსებობს საფლავი, რომელსაც ჭირისუფალი მეხსიერებით უკავშირდება, მანამდე ყოველთვის არსებობს შანსი, რომ ჩვენ იმ საფლავებთან დავბრუნდეთ - ამაში ღრმად ვარ დარწმუნებული. ჩვენი ოჯახის წევრების ორი საფლავი არსებობს. ერთი აფხაზეთშია  - ბაბუაჩემის საფლავი. მაგრამ ბებიამ არჩევანი მეორე საფლავზე გააკეთა და აქეთ წამოვიდა - გალიდან იმისთვის წამოვიდა, რომ შვილის საფლავთან უფრო ახლოს ყოფილიყო. შვილის საფლავზე გააკეთა არჩევანი, სამაგიეროდ, ქმრის საფლავზე ვეღარ მიდის. ეს ვრცელი თემაა, დაკვირვებას და მეტ ყურადღებას საჭიროებს. პირობას ვდებ, რომ დავწერ ამაზე. 

- უხერხული კითხვა თუ არ არის, თქვენი ცხოვრების წიგნის შემდეგი თავი ბედნიერებაზე რომ ყოფილიყო, სინამდვილეში, რაზე იქნებოდა?

- (პაუზა) ალბათ, ქვეყნის კეთილდღეობაზე, ჩემი ქვეყნის ბედნიერ მოქალაქეებზე. ყოველთვის ასე ხდება, რომ ბეწვის ხიდების გადავლა უწევს ამ ქვეყანას, ამ ხალხს. ჩემი ცხოვრების ბედნიერ თავში იქნებოდა უფრო მეტი ბედნიერების გარანტია ჩვენი საზოგადოებისთვის. პერსონალური ბედნიერების საფუძვლადაც ეს მიმაჩნია. ამის ნაწილი ვარ მეც, რასაც ჩემი ქვეყანა ჰქვია. 

- დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო საუბრისთვის, რომელმაც ყველა დადებით მოლოდინს გადააჭარბა. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია გერმანელი ფსიქოლოგი ერიხ ფრომი (1900-1980): „სხვებთან ურთიერთობა და საკუთარ თავთან ურთიერთობა, როგორც წესი, ერთმანეთს არ უპირისპირდება.“ 

- დამაფიქრებელი გამონათქვამია. მგონი, ვეთანხმები. 

- თქვენ შესახებ მხოლოდ ის გამიგია, რომ არაჩვეულებრივი ადამიანი ხართ. ალბათ, ასეთი ერთიანი აზრი განაპირობა თქვენმა ურთიერთობამ სხვებთან. გაქვთ თუ არა თქვენს თავთანაც ასეთი ჰარმონიული ურთიერთობა?

- ჩემთვის ყველაზე კომფორტული საკუთარ თავთან დიალოგია. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ მაქვს. თავის დროზე, იმის გამო წავედი ჯავახეთში, რომ მეტი დრო მქონოდა ფიქრისთვის და მგონი, ეს გამომდის - დიალოგი საკუთარ თავთან. 

- მეორე ციტატა ეკუთვნის რუს რეჟისორს - ანდრეი ტარკოვსკის (1932-1986): „ნებისმიერი მხატვრული შემოქმედება უნდა განვიხილოთ, როგორც ხელოვანის მოვალეობა.“

- თუ ხელოვანია, მაშინ ეს არის ვალდებულება - დიახ, აუცილებლად უნდა იმუშაოს. საკუთარ თავს უნდა დააკისრო მუშაობა და ეს, მათ შორის, საზოგადოებრივი ვალდებულებაც არის. 

- თქვენც საკუთარ ვალდებულებად მიგაჩნიათ, რომ წეროთ? 

- დიახ, ჩემს თავთან მაქვს ეს მოვალეობა. საკუთარი თავი დავარწმუნე, რომ შემიძლია, ვწერო. დინჯი, მომთმენი ადამიანი ვარ და იმედს ვიტოვებ, რომ მომავალში უკეთესად დავწერ, ვიდრე ამას დღეს ვახერხებ. ჩემს თავთან დიალოგისას მიღებული პასუხია და ჩემს თავთან დადებული პირობაა წერის ვალდებულება. და საკუთარ თავთან დადებული პირობა არის ყველაზე სასტიკი. 
    
 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე