- ცოტნე, რეანიმაციის ექიმი ხართ, და, ასე წარმომიდგენია, რომ სხვებზე ბევრად მეტი სიკვდილი გინახავთ. ადამიანური ინტერესი თუ გაქვთ, როგორია გარდაცვალება?

- წლების განმავლობაში, მართლაც, ძალიან ბევრი სიკვდილი მინახავს - ზოგი უდრტვინველი და მშვიდი, ზოგი წვალებით. მორწმუნე არ ვარ, ჩემი თავი აგნოსტიკოსად მიმაჩნია. არ ვფიქრობ, რომ სიკვდილის დიდი ძიებაა საჭირო. ვცდილობ, სანამ ადამიანი ცოცხალია, მაქსიმალურად დავეხმარო. ჩემთვის ისიც მისაღები აზრია, რომ ინკურაბელური ადამიანი არ უნდა აწვალო. 

- როგორი ადამიანი? 

- ინკურაბელური, ანუ ადამიანი, რომელსაც უკურნებელი სენი აქვს ტერმინალურ სტადიაში; მაგალითად, ონკოლოგიური პაციენტი, რომელსაც ყველა ეტაპი უკვე გავლილი აქვს და რომლის დახმარებაც ვეღარ ხერხდება. 

- არ უნდა აწვალო - რას ნიშნავს? 

- არ ვთვლი, რომ ჰუმანურია, ვთქვათ, ონკოლოგიური პაციენტი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ხელოვნურ სუნთქვაზე გყავდეს და სასიცოცხლო ფუნქციების ხელოვნური მხარდაჭერით დროში გაწელო მისი გარდაცვალების პროცესი.

- ამას ვინ წყვეტს? 

- კანონმდებლობა წყვეტს. სანამ ადამიანს სასიცოცხლო ფუნქციები რაღაც დონეზე შენარჩუნებული აქვს, სანამ გული მუშაობს, მართვითი სუნთქვის აპარატიდან მისი გამორთვა, ფაქტობრივად, შეუძლებელია. თეორიულად, კომისია უნდა შედგეს, რომელიც გადაწყვეტილებას მიიღებს, მაგრამ კლინიკურ პრაქტიკაში მსგავსი რამ არასდროს მინახავს. ჩვენთან პაციენტის აპარატიდან გამორთვა პრაქტიკულად არ ხდება.

- სხვათა შორის, ნეიროქირურგმა, ბატონმა გოგი მაღალაშვილმა ჩემთან ინტერვიუში ზუსტად ეს თქვა, რომ, მაგალითად, ჰოლანდიაში დასასრულად ითვლება თავის ტვინის სიკვდილი და ჩვენთან ითვლება გულის გაჩერება. ბატონ გოგისაც მიაჩნია, რომ ადამიანის სიცოცხლის გახანგრძლივების ხელოვნური, არაფრის მომტანი პროცესი არ არის სწორი. მაგრამ ამბობდა, საქართველოში ამ პრობლემას ვერ დავძლევთ, რადგან გადაწყვეტილება პარლამენტმა უნდა მიიღოს, რისთვისაც პოლიტიკოსები მზად არ არიანო. გამოდის, თქვენც ეთანხმებით ბატონ გოგის. 

- დიახ, აბსოლუტურად იგივე მიდგომა მაქვს. მსოფლიოს მასშტაბით, ადამიანის გარდაცვალების კრიტერიუმი არის თავის ტვინის სიკვდილი და არა ნებისმიერი სხვა ფუნქციის მოშლა. შესაბამისად, სანამ ჩვენი კანონმდებლობა არ შეიცვლება, ექიმს არაფერი არ შეუძლია. თან ამ პროცესის შესაბამისი კონტროლიც უნდა ხდებოდეს, რომ ვინმემ ბოროტად არ ისარგებლოს - ეს დილემა ნამდვილად არსებობს. პაციენტები თვეობით და ზოგჯერ წლობით წვალობენ, მაგრამ აპარატს ვერავის გამოურთავ. 

- თქვით, რომ მშვიდი სიკვდილიც მინახავსო. მშვიდი სიკვდილი როგორია?

- ხანდაზმულ პაციენტებში ხდება ხოლმე გარდაცვალება, ვთქვათ, გულის რიტმის დარღვევით ისე, რომ ადამიანი ვერც აცნობიერებს. ზოგს უდრტვინველად სძინავს და უცბად რიტმი ირღვევა. პარკუჭების ფიბრილაცია ხდება და რიტმის აღდგენა ვერ ხერხდება. სამი წუთის შემდეგ თავის ტვინი კვდომას იწყებს და შეუქცევადი პროცესები ვითარდება. 

- ასეთი რამ რეანიმაციაშიც შეიძლება მოხდეს? 

- რეანიმაციაში პაციენტზე მუდმივი მეთვალყურეობა მიმდინარეობს. თუმცა, იქაც მომხდარა, რომ გულის რიტმის დარღვევა მოულოდნელად განვითარებულა. ამას, რა თქმა უნდა, რეანიმაციული ღონისძიებები მოჰყვება, რომლებიც ხან წარმატებულია, ხან არა. 

- ზოგადად, თანაგრძნობის უნარი ადამიანს ცხოვრებას უმძიმებს, თუ უმსუბუქებს?

- მე ვფიქრობ, რომ ემპათია თუ არ გაქვს, ექიმი საერთოდ არ უნდა გახდე. ჩემი პროფესიისთვის ემპათია აუცილებელია, ამის გარეშე წარმატებული ვერ იქნები. თუ ადამიანები არ გიყვარს და თუ პაციენტის მდგომარეობაში ვერ შედიხარ, ეს ნიშნავს, რომ ცივსისხლიან გადაწყვეტილებებს იღებ, რაც ხშირად  ადამიანურად არ იქნება სწორი. შეიძლება, დოკუმენტურად სწორი იყოს, სამედიცინო მიდგომის თვალსაზრისითაც სწორი იყოს, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, არავის ეყვარები - არც პაციენტს და არც შენს კოლეგებს. “ცივსისხლიანი” ექიმები, ზოგადად, არ უყვართ ხოლმე.

- მაგრამ თვრამეტი წლის ასაკში ადამიანს შეუძლია, ზუსტად განსაზღვროს, აქვს თუ არა იმდენი ემპათია, რამდენიც ამ პროფესიას სჭირდება?

- გააჩნია, ვის - როგორ. 

- თქვენს შემთხვევაში, მაგალითად, როგორ იყო? 

- ვფიქრობ, მე ყოველთვის მიყვარდა ადამიანები და თანაგრძნობის უნარიც სულ მქონდა, ბავშვობიდან. რაც სამედიცინო სფეროში ვარ, კიდევ სხვა კუთხით ვუყურებ ემპათიის თემას იმიტომ, რომ პაციენტის ადგილზეც ვყოფილვარ და ვიცი, რამხელა ძალა აქვს ექიმის თანაგრძნობას. მეც ყოველთვის ვცდილობ, რომ მაქსიმალურად ვანუგეშო პაციენტი. თუმცა, ნუგეში არ ნიშნავს, რომ ცრუ ილუზიები შეუქმნა ადამიანს. მიმაჩნია, რომ ნებისმიერმა პაციენტმა უნდა იცოდეს, რა მდგომარეობა აქვს და თავისი ჯანმრთელობის შესახებ ცნობიერი გადაწყვეტილება მიიღოს (თუ მისი ნევროლოგიური სტატუსი შესაბამისია). ყველას აქვს უფლება, რომ იცოდეს, რა სჭირს, რა გამოსავალს უნდა ელოდეს, რა გზები არსებობს მის დასახმარებლად…

- მინდა, რომ თქვენი პროფესიული გზის დასაწყისს დავუბრუნდეთ. თუ გახსოვთ, როდის გააცნობიერეთ, რომ ყველა ადამიანს ვერ დაეხმარებოდით?

- ალბათ, პატარა ვიყავი იმიტომ, რომ ძალიან ადრე დავიწყე მუშაობა. 

- რამდენი წლის იყავით?

- ცხრამეტი წლის გავხდი ოცდარვა ივლისს და პირველ სექტემბერს უკვე პირველად ვიმორიგევე რეანიმაციაში. საერთოდ სხვა სამყაროში აღმოვჩნდი. ნამყოფიც კი არ ვიყავი მაღალტექნოლოგიურ სამედიცინო განყოფილებაში. მალევე მივხვდი, რომ ყველას ვერ დაეხმარები; ბევრ შემთხვევაში, დღევანდელი მედიცინა უძლურია. 

- რამდენად გაგიადვილდათ ამ აზრთან შეგუება - როცა ზედაპირულად კი არ გაიფიქრეთ, არამედ, თქვენს განცდაში გაიარა რეალობამ - რომ ყველას ვერ ეხმარებით?

- ადვილი არ იყო. მაგრამ როცა ხშირად ხვდები მსგავს სიტუაციაში, დროთა განმავლობაში, გინდა-არგინდა, ეგუები, რომ არსებობს ზღვარი, რომლის იქითაც ხელ-ფეხი შეკრული გაქვს. 

- ცხრამეტი წლის ასაკში რა სტატუსით დაიწყეთ მუშაობა?

- თავიდან რეანიმაციული ექთნების პრაქტიკანტი ვიყავი. რესპუბლიკურ საავადმყოფოში იყო ეს ახალი განყოფილება, ახლად აშენებულ შენობაში, სადაც რეალურად ცდილობდნენ, რომ დასავლური მედიცინა დაენერგათ. მოდელი დასავლური სისტემის მსგავსად იყო აწყობილი და თანამშრომელთა მთელი გუნდიც USAID-ის მიერ იყო დატრენინგებული. ამას იმიტომ ვყვები, რომ დასავლურ მედიცინაში მარტო ექიმი არ არის გადაწყვეტილების მიმღები, იქ საექთნო დახმარებაც ხშირად ძალიან მნიშვნელოვანია. შესაბამისად, იყო შემთხვევები, როცა ჯობდა, შენ მიგეღო გადაწყვეტილება პაციენტთან რეანიმაციული ღონისძიებების დაწყება-არდაწყების, რაღაცის მოხსნა-მიერთების შესახებ და პარალელურად ექიმი მოგეყვანა, ვიდრე დაგეგვიანა, ექიმის ლოდინში.

- ესე იგი, თავიდანვე გიწევდათ გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღება? 

- დიახ, ასე იყო. თუმცა, რეანიმაციაში ზედამხედველობას მუდმივად გიწევს ვინმე - როგორც წესი, უფრო გამოცდილი ექთნები, იმ ექთნებს - უმცროსი ექიმი, უმცროს ექიმს - ექიმი და ასე… ერთგვარი იერარქიაა. 

“თუ ყოველდღიურ ჩვევად არ აქციე სიახლის ათვისება, არაფერი გამოგივა.”

- ის მომენტი თუ გახსოვთ, როცა პროფესიული პატივისცემა გაგიჩნდათ თქვენი თავის მიმართ იმიტომ, რომ რაღაც მნიშვნელოვანი შეძელით?

- პირველი ერთი წელი ინერციით ვმუშაობდი. ახლა რომ ვფიქრობ, ალბათ, მაინც არ მქონდა გააზრებული, როგორ რთულ საქმეს შევეჭიდე. ერთი წლის მერე გამოცდილება და ცოდნა გამიჩნდა, კლინიკური პრაქტიკული უნარები შევიძინე და დავრწმუნდი, რომ სწორ ადგილას ვიყავი. როცა პაციენტის ჯანმრთელობას ყოველდღიურად აკვირდები; როცა ხედავ, რომ უიმედო მდგომარეობით მოსული ადამიანი, რომელიც თუნდაც ხუთი წლის წინ აუცილებლად დაიღუპებოდა, ახლა ერთი კვირის თავზე სახლში საკუთარი ფეხით მიდის - ეს პროგრესი თავდაჯერებულობასაც გმატებს და ინტერესსაც კიდევ მეტად გიღვივებს. 

- თქვენ გაიარეთ გზა ექთნის პრაქტიკანტიდან ექიმ-რეანიმატოლოგამდე. პასუხისმგებლობების მატებას მხოლოდ თავდაჯერების მატება მოჰყვა, თუ შიშმაც მოიმატა? 

- სამედიცინო სფეროში ასეთი სქემა არსებობს: როცა იწყებ, საკუთარი თავის ნაკლებად გჯერა. მერე დგება ეტაპი, როცა  თავდაჯერებულობა გეომეტრიული პროგრესიით გეზრდება, რადგან გგონია, რომ ყველაფერი იცი და ყველაფერი გამოგივა. მერე დგება ეტაპი, როცა აცნობიერებ, რომ კიდევ ბევრი ცოდნის შეძენა გჭირდება. მედიცინა სწრაფად მზარდი სფეროა. დღეს რაღაც რომ ვიცით, ხვალ შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ არ ვიცით, რადგან რადიკალურად შეიძლება შეიცვალოს მიდგომა. ამ რადიკალურად შეცვლილი მიდგომით, შენ უკვე არასწორად იქცევი. შესაბამისად, თუ ყოველდღიურ ჩვევად არ აქციე სიახლის ათვისება, არაფერი გამოგივა. შეიძლება, მილიონჯერ გყავდეს ერთი და იმავე დიაგნოზის მქონე პაციენტი, მაგრამ მაინც გიწევს, გადახედო, ახალი რა არის; ნახო სამედიცინო ლიტერატურის ვალიდური წყაროები - იქაც სულ ახლდება ინფორმაცია. ასეთ ცვალებად სფეროში, ათი წლის წინ მიღებული ცოდნა უკვე ვეღარ გაძლევს თავდაჯერების საფუძველს და, შესაბამისად, დროთა განმავლობაში, საკუთარი თავის მიმართ რწმენა კლებულობს. მერე რაღაც დონეზე დადიხარ და სტაბილურად იქ რჩები. ჩემ ირგვლივ, ყველა ჩემი თანატოლი ამ გზას გადის:  იწყებ მაღალი თავდაჯერებით, მერე ეს განცდა გიქვეითდება, მერე მაქსიმალურად დაჩქარებული ტემპით იწყებ შენი ცოდნის განახლებას, შემეცნებას, პრაქტიკული გამოცდილების გაღრმავებას და, ბოლოს, პროცესი ნელ-ნელა ნორმალიზდება. თუმცა, იმ დონემდე არასდროს აღარ ადის, როგორიც პიკში გქონდა. როცა სტაბილურად თავდაჯერებული ხდები, ალბათ, ესეც არის კარგი ექიმისთვის დამახასიათებელი ნიშანი. ზედმეტი თავდაჯერებულობა ძალიან არასასურველია და არც ის არის კარგი, რომ ყველა სიტყვაზე დაიძაბო, ან ვიღაცამ “გუგლში” ამოკითხული ზერელე ცოდნით დაგაბნიოს.

- კიდევ ერთი კითხვა მაქვს ამ გზაზე - ექთნის პრაქტიკანტობიდან ექიმობამდე. ამ იერარქიას, რომელიც თქვენს სფეროში ბუნებრივად არსებობს, თავისი სერიოზული სირთულეები ახლავს. არის თუ არა ნორმა საქართველოში, რომ ექიმი აძლევს საკუთარ თავს უფლებას, იყოს უფრო მეტად უხეში ან უხამსი იერარქით დაბლა მდგომ ადამიანთან, ვთქვათ, ექთანთან, ვიდრე - თავის კოლეგასთან? 

- მინახავს და დაახლოებით ვიცი, რასაც გულისხმობთ. მაგრამ არა, ეს ნორმა არ არის. ბევრი რამ პიროვნულ თვისებებზეა დამოკიდებული. არ აქვს მნიშვნელობა, ექიმი იქნებოდა, თუ სხვა პროფესიის წარმომადგენელი, თუნდაც, მმართველ პოზიციაზე მყოფი, - სხვა შემთხვევაშიც ასევე უხეშად მოიქცეოდა. რეალურად, ჩემი სფერო ისეთია, რომ გუნდურობას დიდი მნიშვნელობა აქვს. 

ჩვენი საქმე ნდობაზეა დაფუძნებული და ნდობას პატივისცემამდე მიჰყავხარ; თუნდაც, დიასახლისი იყოს, ან მედდა იყოს - ამას არ აქვს მნიშვნელობა. ძალიან ბევრი მედდა და დიასახლისი მინახავს, საკმაოდ განვითარებული და გათვითცნობიერებული.

- ესე იგი, სამედიცინო დაწესებულებებში იერარქიის სიმძიმე პირადად თქვენ არ გადაგიტანიათ? 

- ალბათ, არა. 

- თითქოს, რაღაც გაეჭვებთ. 

- შესაძლებელია, დარგებს გააჩნია. მე ვფიქრობ, რომ ქირურგია არის დარგი, სადაც საქართველოში ძალიან რთულია რაღაც ეტაპიდან წინ წასვლა, მაგალითად, დამოუკიდებელ ქირურგად ჩამოყალიბება. არიან ქირურგები, რომლებიც მთელი ცხოვრება ასისტენტად რჩებიან და არ ხდებიან, ან ვერ ხდებიან პირველი ქირურგები, ოპერატორები. ჩემს შემთხვევაში არ იყო ასე, ყოველთვის აქტიური და მოტივირებული ვიყავი. შეფერხების ეტაპი არ მქონია, ნელ-ნელა, მაგრამ ყოველთვის ზევით მივდიოდი. 

- და ამან დაგაზღვიათ სამსახურში ბულინგისგან? 

- ბულინგი ნამდვილად არ განმიცდია. ბევრ კლინიკაში მიმუშავია, მათ შორის, ისეთ კლინიკებში, სადაც თავს კომფორტულად ვერ ვგრძნობდი. ყოფილა, რომ სამუშაო გარემო არ მომწონებია, თუნდაც, მიგრძნია, რომ ტოქსიკურ სიტუაციაში მოვხვდი. მაგრამ ასეთ კლინიკაში ხანგრძლივად არასდროს გავჩერებულვარ. როგორც კი შევხედავდი, რომ ტოქსიკური გარემო იყო, თუნდაც, ერთმანეთს შორის ურთიერთობის კუთხით, - იმ კლინიკას ვტოვებდი. არ ყოფილა მომენტი, როცა იძულებული ვიყავი, იქ მემუშავა, სადაც არ მომწონდა. ყოველთვის მქონდა არჩევანის საშუალება და, შესაბამისად, ყოველთვის მეტ-ნაკლებად კომფორტულ გარემოში მიწევდა მუშაობა. 

- თქვენს თავში თუ ხედავთ რაიმე ცვლილებას, ვთქვათ, ადამიანებთან ურთიერთობის კუთხით, ან პაციენტებთან, თუნდაც, კოლეგებთან ურთიერთობის კუთხით, - ამ გზაზე, რაც პროფესიაში გაიარეთ? 

- ალბათ, ვხედავ იმას, რომ ბევრ მარტივ რამეზე მძაფრად აღარ ვრეაგირებ. ცოტა ზედაპირული მიდგომები გამიჩნდა. 

- რას გულისხმობთ? 

- მაგალითად, დედაჩემი და ჩემი ოჯახის წევრები მსაყვედურობენ - მაინცდამაინც რეანიმაციული პაციენტი უნდა ვიყოთ, რომ მეტი ყურადღება მოგვაქციოო? არის მომენტები, როცა შეიძლება ადამიანმა ჩათვალოს, რომ მისთვის ბანალური სიტუაციაა და მე ჩამითვლია, რომ საგანგაშოა. მაგრამ წნევის ასაკობრივ მატებაზე და რაღაც მსგავსზე მკვეთრი რეაქცია აღარ მაქვს. 

- როგორც მივხვდი, ექიმობის ადრეულ ეტაპებზე, შეიძლება, უფრო მეტი ყურადღებით ყოფილიყავით, ვთქვათ, ოჯახის წევრების რაღაც სამედიცინო ჩვენებების მიმართ. ასეა? 

- დიახ, ამას ვგულისხმობ. 

- მაგრამ საერთოდ თუ შეგეცვალათ დამოკიდებულება სამყაროს მიმართ, ადამიანების მიმართ იმ თორმეტი წლის განმავლობაში, რაც რეანიმაციაში გაატარეთ? 

- მუდმივმა, დატვირთულმა რეჟიმმა რაც დამანახა, ის არის, რომ ოჯახის წევრებთან ყოველი საათი ხარისხიანად უნდა გაატარო. მაქსიმალურად ვცდილობ, რომ როცა ჩემი შვილის გვერდით ვარ,  სადღაც გავასეირნო, ან რაღაც ისეთი გავაკეთო, რომ მასთან კავშირი გავამყარო. ჩვენს ოჯახში სულ ისმის კითხვა: “სად არის მამა? სად არის მამა?” და პასუხი - “მამა სამსახურშია.” შესაბამისად, სამსახურისგან თავისუფალ დროს ვცდილობ, რომ ჩემი ახლობლები, ოჯახის წევრები მაქსიმალურად გავანებივრო საერთო კარგი მოგონებებით. 

“ნამდვილად არაფერი არ მეზარება. თუ ექთანს არ სცალია, მის საქმესაც მე გავაკეთებ.”

- თქვენი პიროვნული თვისებებიდან რა გეხმარებათ და რა გიშლით ხელს პროფესიაში?

- ჩემი თანამშრომლებისგან, მეგობრებისგან და კოლეგებისგან რაც მსმენია შედარებით ხშირად, ის არის, რომ ძალიან მშრომელი ადამიანი ვარ. ნამდვილად არაფერი არ მეზარება. თუ ექთანს არ სცალია, მის საქმესაც მე გავაკეთებ. იმისთვის, რომ საქმე არ დაზიანდეს, სხვის ლოდინს მირჩევნია, რომ იმ სხვისი გასაკეთებელიც მე ვიტვირთო - მაქვს ამის რესურსი. თუმცა, იმასაც ვეცდები, რომ სხვა ადამიანები ზედმეტად არ დავტვირთო, მათ მდგომარეობაში შევიდე. მგონია, რომ ეს კარგი თვისებაა. ალბათ, ესეც ემპათიის გამოძახილია. ბევრს არ აქვს ეს დამოკიდებულება. მეც ვყოფილვარ იმ სიტუაციაში, როცა არ მეცალა, მაგრამ ბოლოს მაინც ჩემი გასაკეთებელი გამხდარა საქმე, რომლისთვისაც დროულად ვერ მოვიცალე. ჩემს სფეროში ყველა გადაღლილია და ვერავის გაამტყუნებ.

- ხელს რა თვისება გიშლით თქვენს საქმეში?

- ალბათ, ზედმეტად მიმნდობი და მიამიტი ვარ. ყოფილა, რომ დამიჯერებია რაღაც დაპირებების, ადამიანების სიტყვის, მაგრამ ხშირად ისე არ გამოსულა, როგორც უთქვამთ. 

- საქმეს ეხებოდა? 

- დიახ, ძირითადად, საქმეს ვგულისხმობ. ვთქვათ, ინვენტარი გჭირდება, ანაზღაურება გჭირდება, სამუშაო გრაფიკზე უნდა შეთანხმდეთ… ბევრჯერ ადამიანებს უსაუბრიათ ბრტყელი სიტყვებით, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ისე არ გამოსულა, როგორც თავიდან შევთანხმებულვართ.

- ინტერვიუს დროს ქალბატონმა გულნარა ჩაფიძემ, ძალიან ცნობილმა კარდიოლოგმა, მითხრა: მშიშარა ექიმი არის საშინელებაო. ეს ნიშნავს, რომ ექიმს გარკვეული რისკის არ უნდა ეშინოდეს. მაგრამ სად გადის ზღვარი დასაშვებ რისკსა და დაუშვებელ რისკს შორის? ეს პიროვნული საკითხია, თუ პროფესიული წესებით რეგულირდება? 

- საქართველოში გაწერილი ფორმით არ არსებობს სამედიცინო მანიპულაციის გართულება. ანუ სამედიცინო მანიპულაციის ნებისმიერი გართულება, ოპერაციის შემდგომი თუ სხვა, ექიმის ბრალეულობად ითვლება. უცხოეთში, მაგალითად, მიღებულია, რომ კონკრეტულ მანიპულაციას, პაციენტების გარკვეული პროცენტის შემთხვევაში, რაღაც ტიპის გართულება მოჰყვება. საქართველოში ასეთი გართულება ყოველთვის გამოიწვევს ვიღაცის პასუხისმგებლობას და ეს ცუდია. მაგრამ მედიცინაში რისკების შეფასებაც ადვილი არ არის. რამდენია მაღალი რისკი? ათი პროცენტი? ოცი? ოცდაათი? ვერ გეტყვით.

- პირადად თქვენ როგორ წყვეტთ, რომ ეს რისკი გამართლებულია და ეს არ არის გამართლებული?

- მე ასე მასწავლეს: რისკი აღემატება თუ არა სარგებელს? როცა რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე იმ რისკით გამოწვეული სარგებელი, ჯობია, თავი შეიკავო. მაგრამ ცოტა საკამათო ამბავია. 

- ჩემთვის საერთოდ გაუგებარია. 

- ჩემი სფერო ასეთია, რომ რეალურად გიწევს, რისკზე წახვიდე, მაგალითად, ოპერაცია გაუკეთო ადამიანს, რომელსაც სხვადასხვა ტიპის გართულების ძალიან მაღალი რისკი აქვს. ხშირად ყოფილა, რომ ეს რისკები გამართლებულა და ღირდა; ასეც მომხდარა, რომ გარდაცვალებით დამთავრებულა ოპერაცია. 

- თქვენ წყვეტთ, ოპერაცია ვის გაუკეთდეს და ვის - არა? 

- არა, ქირურგი წყვეტს. მე ვარ ანესთეზიოლოგი, რომელიც, ფაქტობრივად, “რუხი კარდინალია”, უკან დგას. მაგრამ შემიძლია ქირურგს ვუთხრა, რომ ეს ოპერაცია იქნება სასიცოცხლო ჩვენებით. და სასიცოცხლო ჩვენებით  გეგმიურ ოპერაციას ვერ გააკეთებ.

- “სასიცოცხლო ჩვენებით” რას ნიშნავს? 

- იმას ნიშნავს, რომ პაციენტი მოკვდება, თუ ოპერაციას არ გააკეთებ. როცა პაციენტს სისხლდენა აქვს, წნევას ვერ იჭერ, კიდევ რაღაც რისკები არსებობს, - პაციენტის გადასარჩენად ოპერაცია აუცილებელია. მაგრამ თუ პაციენტს უნდა, რომ პლასტიკური ოპერაცია ან რაიმე მსგავსი არააუცილებელი ოპერაცია გაიკეთოს, თუმცა, თანმხლები პრობლემები აქვს, მაგალითად, გულის მძიმე უკმარისობა, - ამ შემთხვევაში, პაციენტს ვუხსნი რისკებს. თუ ადამიანი ადეკვატურია, თვითონ არ წამოგყვება ამხელა რისკზე.

- თუ გახსოვთ შემთხვევა, როცა გონება ამბობს - “არა!”, მაგრამ ინტუიცია გეუბნებათ, რომ “კი, ეს გადაწყვეტილება მისაღებია”. ასეთი დილემის წინაშე თუ მდგარხართ? 

- ინტუიცია დიდად არ მაქვს განვითარებული. მაქსიმალურად რაციონალური კუთხით ვუყურებ ყველაფერს. ემოცია მეხმარება, რომ, რაც შემიძლია, ყველაფერი გავუკეთო ადამიანს, მაგრამ  რისკების საკითხს რაციონალურად ვწყვეტ. ინტუიციას ნამდვილად ვერ ავყვები. 

- ექიმი, განსაკუთრებით, რეანიმაციის ექიმი, ყოველდღიურად ეხება ადამიანის სისუსტეებს, რასაც ბუნებრივად ავლენენ პაციენტები და მათი ახლობლები. ჩემი აღქმით, სულ სისუსტეების ველში ხართ. რამდენად მომთმენია ექიმი ამ სისუსტეების მიმართ, ეს მის პირად ხასიათზეა დამოკიდებული, თუ მოთმინება ექიმის პროფესიის  ნაწილია?

- როგორც პოლიციელს ან პარლამენტარს აქვს თმენის ვალდებულება, ასევე აქვს ექიმს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ვინმემ ფიზიკური შეურაცხყოფა მოგაყენოს, ან გაგინოს. მეორე მხრივ, პაციენტის ოჯახის წევრების გადაჭარბებული ემოციები აბსოლუტურად გასაგებია. მაქსიმალურად უნდა ცადო, ურთიერთობები ისე დაარეგულირო, რომ პაციენტის ახლობლებსაც და შენს თავსაც კონფლიქტური სიტუაცია ააცილო. ძალიან რთულია მუდმივ ნეგატივთან კონტაქტი.

- მაგრამ, ხომ გიწევთ?

- დიახ, პრაქტიკულად, სულ გვიწევს. რეანიმაციულ განყოფილებაში, პრაქტიკულად, სულ გიწევს ნეგატიურ თემებზე საუბარი და ნეგატიურ ემოციებთან შეხება. დროს ამ მხრივაც მოაქვს გამოცდილება. მაგრამ ვიცი ისეთი ექიმებიც, რომლებსაც ნებისყოფა ღალატობთ და კონფლიქტურ სიტუაციაში თვითონაც ღელავენ. მეც მქონია ასეთი მომენტი, ვის არ ჰქონია. მაგრამ მაქსიმალურად უნდა ცადო, რომ კორექტულობის საზღვრებს არ გასცდე. 

- რეანიმაციის პაციენტებთან ექიმის ურთიერთობას რა თავისებურება ახასიათებს? მგონი, ამ მხრივაც გამორჩეული სამუშაო გაქვთ.

- რეანიმაციული პაციენტი ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია - წევს შიშველი, პრაქტიკულად, დაუცველი, ხშირად სედირებული, ანუ დაძინებული. მას არც წინააღმდეგობა შეუძლია, ვერც გადაწყვეტილებებს იღებს. ეს უმწეობა ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი ფაქტორია რეანიმაციაში. ამის გამო, რეანიმაციული პაციენტების დიდ ნაწილს აქვს ფსიქოემოციური შფოთვა, დაძაბულობა, სტრესი, აღგზნება და ასე შემდეგ. ეს არის უმწეობის და დაუცველობის თანმხლები მოვლენა, რომელსაც სპეციალური მკურნალობა სჭირდება.

- როგორც ვიცი, რეანიმაციულ განყოფილებაში ქალები და მამაკაცები გვერდიგვერდ წვანან. ესეც ხომ სტრესულია?!

- მესმის, რომ ძალიან ცუდად ჟღერს, მაგრამ, რეალურად, არც ქალს, არც მამაკაცს, თითქმის არავის, გვერდზე გახედვის თავი არ აქვს. ბევრი ფიქრობს თქვენსავით, მით უმეტეს, ოჯახის წევრი: “უი, კაცი უწევს გვერდით?” მაგრამ არ მახსენდება, რომ კრიტიკული პაციენტი იმის გამო დაძაბულიყო, გვერდზე ქალი უწევს, თუ კაცი. იმ მომენტში მხოლოდ თვითგადარჩენის რეფლექსები მოქმედებს და ვინ სად წევს, ამას არავინ არ დაეძებს. 

- ექიმის მთავარ ღირსებად რა მიგაჩნიათ - კრიტიკულ სიტუაციაში მოქმედების უნარი, თუ რუტინულ სიტუაციაში მოქმედების წესი? რა არის გადამწყვეტი კრიტერიუმი - როგორია ყოველდღიურად, თუ როგორია კრიზისის დროს? 

- სფეროს გააჩნია. მაგალითად, კომპიუტერული ტომოგრაფიის ექიმი შეიძლება სახლში იჯდეს და იქ შიფრავდეს გადმოგზავნილ მასალას. მისთვის რუტინულ სიტუაციაში მოქმედების წესი გადამწყვეტია - სკრუპულოზურად უნდა შეაფასოს დეტალები, მშვიდად, წყნარად იმოქმედოს. ჩემს სფეროში კრიტიკულ სიტუაციაში თუ დაიბენი, პანიკა თუ დაგეწყო და, საერთოდ, მდგრადი თუ არ ხარ კრიტიკული მომენტის მიმართ, რეანიმაციაში, ანესთეზიაში, გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში ვერ იმუშავებ. იქ მუდმივად კრიტიკული სიტუაციაა. 

“საქართველოსთვის ვისურვებდი, რომ ორგანოების დონაციის პრაქტიკა კარგად დანერგილიყო.”

- სწრაფი ტექნოლოგიური ცვლილებების ეპოქაში ვცხოვრობთ და თქვით კიდეც, რომ პროფესიული ინფორმაცია მუდმივად ახლდება. თუ შეგიძლიათ, არასამედიცინო ენაზე აგვიხსნათ, პირადად თქვენ რაში გჭირდებათ კვალიფიკაციის ყოველდღიური გადამოწმება და განახლება. 

- როცა მუშაობა დავიწყე, ბევრი მანიპულაცია “ბრმად” ტარდებოდა და დაფუძნებული იყო მხოლოდ ექიმის ცოდნაზე, მის გამოცდილებაზე. დღეს იმავე მანიპულაციის ჩატარება გამოუცდელ ექიმსაც შეუძლია, თუ ელემენტარულ ტექნიკურ უნარებს ფლობს. ის რთული მანიპულაცია, რასაც მანამდე ძალიან დიდი გამოცდილება სჭირდებოდა, ახლა ექოსკოპიის კონტროლით, ულტრაბგერის კონტროლით მარტივად კეთდება. ანალოგიურად, არსებობს ვიდეომოწყობილობები, რომლებიც სასუნთქი გზების პროტეზირებას ამარტივებს. 

- თქვენ სად სწავლობთ ამ ყველაფერს?

- რაც ახლა ვთქვი, ეს ყველაფერი კლინიკურ პრაქტიკაში ნელ-ნელა მოვიდა. ერთმანეთს ვასწავლეთ, გარკვეული მასალები ინტერნეტში არსებობს - კითხვა გიხდება, ყურება გიხდება… თანაც, ჩემი სფერო საკმაოდ აქტიურია. ხშირია შეკრებები, კონფერენციები, გარჩევები…

- უცხოეთში თუ საქართველოში?

- საქართველოშიც. მაისში, მაგალითად, მიუნხენში მივდივარ, ევროპის ანესთეზიოლოგთა ასოციაციის შეხვედრაზე. ეს კონგრესი რამდენიმე დღე გრძელდება და მოიცავს არამარტო სალექციო კურსს და თეორიულ სწავლებას, არამედ პრაქტიკული უნარების განვითარებასაც. 

- სწრაფი ტექნოლოგიური ცვლილებების ეპოქაში, რის გამოგონებას ინატრებდით, როგორც ექიმი და როგორც ადამიანი?

- საქართველოსთვის ვისურვებდი, რომ ორგანოების დონაციის პრაქტიკა კარგად დანერგილიყო. ამ სფეროში, ალბათ, ასი წლით ჩამოვრჩებით განვითარებულ ქვეყნებს. კოვიდის პანდემიის დროს ბევრი ადამიანი დავკარგეთ იმის გამო, რომ არ არსებობდა რესურსი, მაგალითად, ფილტვების შესაცვლელად. ჩემი ბიძაშვილი შვედეთში ცხოვრობს, სადაც პოსტკოვიდური სინდრომის მქონე პაციენტს ფილტვი გადაუნერგეს და ის ადამიანი, მინიმუმ რამდენიმე წელი, ჩვეულებრივ იცხოვრებს. ჩვენთან მსგავსი რესურსი არ არსებობს.

- ადამიანურად თუ გაქვთ სურვილი, რომ რაიმე განსაკუთრებულს მოესწროთ?  

- ალბათ, ვისურვებდი, რომ ადამიანის გონების შენახვა შეიძლებოდეს. ჩვენი სხეული, ჩვენი ორგანოები ცვეთადია და კარგი იქნებოდა, რომ ადამიანის ცნობიერების სხვა სხეულში გადატანა იყოს შესაძლებელი. 

- ფაქტობრივად, ადამიანის უკვდავებაზე ვლაპარაკობთ? 

- დიახ, მაგრამ რელიგიური თვალსაზრისით, არ ვიცი, რამდენად გამართლებულია ჩემი სურვილი. რელიგია ამბობს, რომ სხეული მოკვდავია, სული არის უკვდავი. მე ვამბობ, რომ, დავუშვათ, სხეულიც იყოს ბიოინჟინერიით შექმნილი, რომელშიც ადამიანის გონება ჩაინერგება. სამეცნიერო ფანტასტიკის სფეროა (იცინის).

- სხვათა შორის, უკვდავების თემაზე სხვა ექიმებთანაც მისაუბრია. უთქვამთ, რომ შეიძლება, წლების შემდეგ, ნებისმიერი ცვეთადი ორგანოს ჩანაცვლება და განახლება იყოს შესაძლებელი. 

- მე მინახავს, რომ ხორხის ხელოვნური სინთეზი გააკეთეს ღეროვანი უჯრედებისგან და გადაუნერგეს ადამიანს, რომელსაც ხორხი ამოჭრილი ჰქონდა. საქართველოშიც არიან მეცნიერები, რომლებიც მსგავს თემებზე მუშაობენ. ბოლო პერიოდში განსაკუთრებით აქტუალური და პოპულარულია ღეროვანი უჯრედების თემა. ღეროვანი უჯრედები არის წინამორბედი უჯრედები, რომლებიც, შესაძლებელია, ძვალიც გახდეს, კანიც, ორგანოც და ენდოგენური ჯირკვალიც… თუ ოდესმე მსგავსი სინთეზი რეალურად იქნება შესაძლებელი, ამას რა აჯობებს. 

- იმის გამო, რომ რეანიმაციის ექიმი ხართ, თქვენი ცხოვრების შინაარსს, ალბათ, დიდწილად ის ქმნის, რასაც გასცემთ. სანაცვლოდ რას იღებთ ცხოვრებისგან, საკუთარი თავისგან, ახლობლებისგან იმისთვის, რომ არ გამოიფიტოთ?

- ჩვენი საქმე ფიზიკურად მართლაც ძალიან დამღლელია. კარგ ქვეყნებში ადამიანები კვირაში ორმოც საათს მუშაობენ.

კატასტროფულად დიდი დროა, მით უმეტეს, რომ ეს არის სუფთა სამუშაო დრო: ოპერაციები, მორიგეობები, პაციენტების გასინჯვა... ძალიან რთულია, რომ დანარჩენ დროში შეძლო, ეს ყველაფერი აინაზღაურო. 

- მაგრამ, თუ არ აინაზღაურებთ, ადრე თუ გვიან, აუცილებლად გამოიფიტებით, ეს ხომ ცნობილია?! 

- რამდენიმე წელია, ასეთ რეჟიმში ვმუშაობ. ცოტა მძინავს და მაინც ვცდილობ, რომ დანარჩენი დრო მაქსიმალურად გავატარო ოჯახის წევრებთან ერთად. მემდურიან, რომ ხშირად ვერ ვახერხებთ ქალაქგარეთ გასვლას, ან უცხოეთში ერთად სიარულს. მაგრამ, რა ვქნა, სხვანაირად არ გამოდის.

- თქვენ თვითონ რას აკეთებთ ენერგიის აღსადგენად? დანაკლისს როგორ ივსებთ? იქნებ, ისევ სამსახურია ის ადგილი, სადაც გასცემთ და იღებთ კიდეც? 

- წეღან რომ ვთქვი, სამსახურში კომფორტულ გარემოში უნდა ვიყო-მეთქი, ეს რეალურად მნიშვნელოვანია. თუ დისკომფორტში და ტოქსიკურ გარემოში გიხდება ყოფნა, თუ კოლეგებთან ან მმართველ გუნდთან გიწევს ჭიდაობა, ეს მართლა გფიტავს და იქ დიდხანს ვერ გაჩერდები. თუ ყოველდღიურად მშვიდ გარემოში გიწევს ყოფნა, კარგ სიტყვა-პასუხში, ხუმრობაში, იუმორში - ეს ძალიან გეხმარება. ვერ გეტყვით, რომ რაღაც კონკრეტულს ვაკეთებ, რაც ენერგიით მავსებს. პატარა შვილი მყავს. სამსახურიდან დაღლილი რომ მივალ და ანთებული თვალებით გამოიქცევა ჩემს დასახვედრად,  ეს, რა თქმა უნდა, უცებ მომიყვანს ენერგიაზე. ხშირად ფეხზე ვერ ვდგავარ, ისეთი მივდივარ სახლში, მაგრამ ბავშვს ცოტა ხანი მაინც რომ ვეთამაშო, სანამ ჩამეძინება, ეს, რა თქმა უნდა, მაძლევს მოტივაციას. 

- გამოდის, რომ პროფესიიდან გამომდინარე, ვერ აკონტროლებთ საკუთარ ცხოვრებას, საკუთარ თავისუფალ დროს.  

- ალბათ, ვერ ვაკონტროლებ. არიან ჩემი კოლეგები, რომლებიც კიდევ უფრო ნაკლებად აკონტროლებენ იმიტომ, რომ, ვფიქრობ,  მე შედარებით უფრო ადეკვატური გარემო მაქვს, თუნდაც, თავისუფალი დროის კუთხით. მაგრამ მაინც ძალიან რთული პროფესიაა იმ მხრივ, რომ არ იცი, როდის გახდება საჭირო, ვთქვათ, გადაუდებელი ოპერაცია. შეიძლება, არ ვიყო მორიგე, მაგრამ გამოძახებაზე ან ვიღაცის გასასინჯად მომიხდეს მისვლა. ვიღაცას რაღაც გაუჭირდება, ოჯახის წევრი ჰყავს ცუდად და უნდა ჩაენაცვლო… მსგავსი გაუთვალისწინებელი შემთხვევა საკმაოდ ხშირია. 

“მედიცინის საძირკველი ჰუმანურობაა და, შესაბამისად, ექიმის საქმე რუტინად არ უნდა იქცეს.”

- ჯერ არ გაქვთ განცდა, რომ მეტი თავისუფლება გჭირდებათ სამსახურისგან, პროფესიისგან? 

- როგორ არ მაქვს?! მაგრამ ისიც მესმის, რომ სხვანაირად არ გამოვა. მე თუ მეტი თავისუფლება მექნება, განვითარებაში შევფერხდები - მატერიალურადაც, ცოდნის თვალსაზრისითაც. როგორც კი ამ ტემპიდან ამოვარდები, მერე ძალიან ძნელია უკან დაბრუნება. ბევრი მინახავს, რომ, რაღაც თვალსაზრისით, ბოლოს “გადამწვარა” და შეყოვნებულა; მაგრამ ძალიან იშვიათად მინახავს ვინმე, ვინც ამის შემდეგ ძველ დონეზე დაბრუნებულა.

- თუ არის რაიმე, რასაც ამ რთულ და დაძაბულ ცხოვრებაში უფრთხილდებით საკუთარ თავში? რა არის ის, რაც არ გინდათ, რომ დროთა განმავლობაში დაკარგოთ?

- ალბათ, თანაგრძნობის უნარი. ისევ ამას ვუბრუნდები. არ უნდა გაცივდე ადამიანების მიმართ. მარტო გონებამდე არ უნდა დავიდეს ურთიერთობა, ემოციებიც უნდა შეინარჩუნო. რამდენიც უნდა ნახო, გულგრილი არ უნდა გახდე. მედიცინის საძირკველი ჰუმანურობაა და, შესაბამისად, ექიმის საქმე რუტინად არ უნდა იქცეს.

- თქვენთვის რომელია სიტყვა, რომელიც მთელი ცხოვრების მეგზურად გამოდგება? 

- შრომისმოყვარეობა, ალბათ. საქმე არ უნდა გეზარებოდეს. ენერგიაც უნდა ჩადო, დროც, ფიზიკური ძალისხმევაც, სულიერიც, სისხლიც და ხორციც… იოლი გზები არ უნდა ეძებო ადამიანმა. იოლი გზებით, ყოველ შემთხვევაში, ჩემს სფეროში, წარმატებას ვერ მიაღწევ. 

- დიდი მადლობა საინტერესო, გულწრფელი საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის ინდოეთის პოლიტიკურ და სამოქალაქო ლიდერს - მაჰათმა განდის (1869-1948): „მხდალს სიყვარულის გამოვლენა არ შეუძლია, ეს მამაცის უპირატესობაა.“ 

- ვეთანხმები. ადამიანები თავს იცავენ იმით, რომ პირადი ემოციების და განცდების შენიღბვას ცდილობენ. ვინც გულახდილია და თავის ემოციებს არ მალავს, ვისაც სიყვარულის გაცემა შეუძლია, განსაკუთრებით, დღევანდელ სამყაროში,  ალბათ, უფრო მამაცია. მეც ასე ვფიქრობ.

- იმასაც ეთანხმებით, რომ უპირატესობაა გრძნობების გამოვლენის უნარი?

- როდესაც სიყვარულს ავლენ და შენს ემოციებს ადამიანებს აჩვენებ, შეიძლება, ეს ვინმემ ბოროტად გამოიყენოს, მაგრამ, ძირითადად, სხვისგანაც პოზიტიურ ემოციას მიიღებ. სულ პატარა, ყოველდღიური დეტალები - ადამიანის მოკითხვა, მის მიმართ ინტერესის გამოჩენა - საბოლოოდ, განაპირობებს იმას, რომ იმ მეორე ადამიანს შენთან ემოციური კავშირი უჩნდება. საბოლოო ჯამში, ასე იკვრება პოზიტიური ჯაჭვი. 

- მეორე ციტატის ავტორია გერმანელი დრამატურგი ფრიდრიხ ჰებელი (1813-1863): „დიდი ხელოვნებაა, არავის მისცე საშუალება, რომ ბოლომდე შეგიცნოს.“ 

- ეს წინა ციტატის გაგრძელებაა. ძალიან ბევრი ადამიანია, ვინც ცდილობს, სხვებისგან დისტანცირება მოახდინოს, რომ თავისი სისუსტე არ გამოავლინოს და ამით მოწყვლადი არ გახდეს. მაგრამ მე მაინც ვფიქრობ, რომ თუ ადამიანებს არ ენდე, თუ მუდმივად ნიღბით და დაყენებული სახით იარე, ალბათ, იმ პოზიტიურ ჯაჭვში ვერ ჩაერთვები. მიმაჩნია, რომ ვისთანაც კავშირი გიყალიბდება და ვისაც საჭიროდ ჩათვლი, იმ ადამიანებთან მაქსიმალურად გულახდილი უნდა იყო. და შეგიცნონ, არ არის პრობლემა. შენც უნდა შეიცნო იმ დონეზე, რა დონეზეც ის ადამიანი თავს კომფორტულად იგრძნობს.
 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე