- ბატონო ვიქტორ, ჩემთვის სრულიად აშკარაა, რომ ფრთხილი ადამიანი ხართ. მაგრამ ეს არაფერს მეუბნება იმის შესახებ, ბუნებით უფრო დამთმობი ხართ, თუ უფრო - მებრძოლი. თქვენ როგორ აფასებთ საკუთარ თავს?

- ალბათ, უფრო გასაშუალოებული ვარ. ზოგადად, იურიდიული პრაქტიკა და, მით უმეტეს, ის სფეროები, რომლებშიც მე ვარ ჩართული, განაპირობებს სიფრთხილეს და დაბალანსებულ მიდგომას. განსაკუთრებული მარკეტოლოგია, ზედმეტი ხმაური და თავის წარმოჩენა არც საქმეს უხდება, არც იმ ადამიანებს და კომპანიებს, რომლებსაც ჩვენ წარმოვადგენთ. 

- თუ იტყოდით, რომ თქვენი ხასიათი და თქვენი პროფესია ერთმანეთს თანხვდება? 

- ზოგადად, ფიცხი ვარ, მაგრამ, წლებთან ერთად, სიფიცხეც ზომიერი გამიხდა. საკუთარ თავს ისეთ ცვლილებებს ვატყობ ამ ბოლო ხანს, რომ მე თვითონ მიკვირს. 

- რა მიმართულებით ხედავთ ცვლილებებს? 

- უფრო დამშვიდებისკენ. როგორც ყველა ფიცხი ადამიანი, სიფიცხის გამოვლენის შემდეგ, მალევე ვმშვიდდები და ჩვეულ კალაპოტს ვუბრუნდები. 

- ცოტა მიკვირს. შორიდან მაყურებელი ადამიანი თქვენს ფიცხ ხასიათს ვერ წარმოიდგენს. 

- ზოგადად, ეთერში ან სხვა ფორმატებში ასეთი იმიჯი მაქვს. 

- როგორი იმიჯი? მშვიდი ადამიანის? 

- დიახ. რომ გითხრათ, ამას ხელოვნურად ვაკეთებ-მეთქი, სწორი არ იქნება - ბუნებრივად გამომდის. მაგრამ, რა თქმა უნდა, კადრს მიღმა, როგორც ნებისმიერ ადამიანს, მეც მახასიათებს მჩქეფარე ემოციები. 

- პირველი რა გაგახსენდებათ, თუ გკითხავთ - რა არის ისეთი, რისი გაკეთებაც, იმედი გაქვთ, არასდროს მოგიხდებათ?

- ალბათ, პასუხი მარტივად ასე შემიძლია ჩამოგიყალიბოთ: იმედია, არასდროს მომიხდება, რომ სხვის დაკრულზე ვიცეკვო. ეს არასდროს გამიკეთებია და, ამის გამო, გარკვეული გართულებებიც მქონია, სხვადასხვა საკითხთან დაკავშირებით. 

- ერთხელ თქვით, ბოლომდე საკუთარი თავიც არ ვიცითო. ვინ არის ის ადამიანი, ვინც სხვებზე უკეთ იცის, რეალურად როგორია ვიქტორ ყიფიანი?

- ალბათ, ეს არის ჩემი შვილი; ჩემი ბიჭი, რომელიც ამ ბოლო პერიოდში ჩემთვის დიდ ავტორიტეტად იქცა. ხშირად, ამა თუ იმ აზრს მასთან ვაჯერებ და ამის შემდეგ მეც უფრო თავდაჯერებული ვხდები.

- რა ხნის არის? 

- 28 წლის. 

- საქართველოში ცხოვრობს? 

- დიახ, აქ ცხოვრობს. 

- თქვენ ამბობთ, რომ შესაძლებელია კრიზისის გამოყენება ნახტომისებური წინსვლისთვის. თუ გაგვიზიარებთ, რა იყო საუკეთესო შეცდომა, რაც ოდესმე დაგიშვიათ?

- შეცდომა ბევრჯერ დამიშვია. მათ შორის, ყოფილა თუ არა საბედისწერო შეცდომები? ალბათ, არა. საუკეთესო შეცდომა კიდევ უფრო გამორჩეული კატეგორიაა და, სამწუხაროდ, ასეთი არაფერი მახსენდება. დღემდე გავლილ გზას თვალს რომ გადავავლებ, ეს გზა საკმაოდ კანონზომიერად მეჩვენება. ის, რაც ლამაზ, სწორ ან საუკეთესო შეცდომად შეიძლება მოვნათლოთ, ალბათ, იმიტომაც არ მახსენდება, რომ დღემდე უფრო ევოლუციური განვითარებით მოვედი, ვიდრე რევოლუციური ნახტომებით. 

- კრიზისის წინსვლისთვის გამოყენება თქვენ საქართველოს დღევანდელი მდგომარეობის კონტექსტში ახსენეთ. რა მიგაჩნიათ იმ მთავარ შეცდომად, რომელმაც ჩვენი ქვეყანა კრიზისში შეიყვანა? 

- ზოგადად, ქართული ხასიათისთვის დამახასიათებელი გადახრები - ამპარტავნობა, საკუთარი თავის ზომაზე მეტი სიყვარული, ნებისმიერ წარმატებაში საკუთარი „მეს“ დანახვა - ალბათ, ის არის, რაც ჩვენ უარყოფითად გამოგვარჩევს. ქართული ხასიათის „მოთვინიერება“, მეტი სისადავე და უბრალოება, ვფიქრობ, სწრაფად წაგვიყვანდა წინ. 

- კრიზისში ქართულმა ხასიათმა როგორ შეგვიყვანა? მაშინ, კრიზისის შინაარსი რა არის? 

- ჩვენ არ ვართ მიჩვეული სისტემურ აზროვნებას და გუნდურობას. ამიტომ, გვჭირდება რაღაც - საგამონაკლისო წესით - რაც ჯერ კრიზისამდე მიგვიყვანს და შემდეგ, იმ კრიზისში, ორიგინალურ გადაწყვეტას მოგვაძებნინებს. შეიძლება, სწორედ აქ იძებნებოდეს ჩვენი განვითარების და წინსვლის გასაღები. ძალიან სისტემური ერი რომ გავხდეთ და ზომაზე მეტად მივეჩვიოთ დაგეგმარებას, ვშიშობ, ჩვენთვის საინტერესო ნიშნებს დავკარგავთ და შეიძლება საკუთარი თავისთვისაც და სხვებისთვისაც უინტერესონი გავხდეთ. 

- მე მგონი, ძალიან ზოგადია ყველაფერი, რასაც ამბობთ. ვართ კი ახლა კრიზისში, თქვენი ხედვით? 

- დიახ, ვართ და კრიზისი შეეხება როგორც ჩვენი შიდა პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების გაუმართაობას, ასევე, იმ სირთულეებს, რასაც გარე სამყაროსთან ურთიერთობებში განვიცდით. აბა, სხვა რა შეიძლება კრიზისი იყოს, თუ არა ის, რომ საერთო ენის გამოძებნა გვიჭირს როგორც შინ, ასევე - გარეთ?! 

- ჩემი აზრით, თანამედროვე საქართველოს ისტორიაში ახალი ეტაპი დაიწყო წელს, 29 აპრილს, ბიძინა ივანიშვილის საჯარო გამოსვლით, სადაც მან განმარტა „გლობალური ომის პარტიის“ მიზნები საქართველოში და საკუთარი გეგმა, როგორ დაუპირისპირდება ამ მიზნებს. თქვენთვის რა იყო ყველაზე მეტად მოულოდნელი ამ გამოსვლაში? 

- არ მინდა, საკუთარი თავი მეტისმეტად უხერხულ მდგომარეობაში ჩავიყენო, ვინაიდან ფირმა, რომელსაც მე წარმოვადგენ, ბატონ ბიძინასთან, პრაქტიკულად, ხუთი წლის განმავლობაში თანამშრომლობდა. ამიტომ, შესაძლებელია, ჩემთვის მის ხასიათსა და ხელწერაში ბევრი რამ იმაზე მეტად იყოს ნაცნობი, ვიდრე საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობისათვის. ყოველდღიურ რეჟიმში ხუთწლიანი ურთიერთობა, რა თქმა უნდა, საშუალებას გაძლევს, რომ მეტი წვდომა გქონდეს არამარტო ინფორმაციული, არამედ, ფსიქოლოგიური კუთხითაც. ეს დათქმა აუცილებლად გასაკეთებელია, რადგან ამგვარი წვდომა დაუწერელ ეთიკურ შეზღუდვებსაც მიწესებს. შესაბამისად, თქვენი კითხვის პასუხში ისე ვერ განვავრცობ საკუთარ თავს, როგორც სხვა შემთხვევაში ვისურვებდი. მაგრამ ერთი რამ უნდა აღვნიშნო: ჩემი პროფესიული ურთიერთობა ბიძინა ივანიშვილთან ემყარება იმ დაუწერელ კანონს, რომ პროფესიული მოვალეობები არის ერთი, ხოლო საზოგადოებრივი პოზიცია - მეორე. ჩემს საზოგადოებრივ პოზიციასთან დაკავშირებით მისი მხრიდან რომ ყოფილიყო შენიშვნები ან კომენტარები, თავისთავად ცხადია, ეს ურთიერთობა ამდენ ხანს ვერ გასტანდა. 

- ეს ძალიან კარგად მესმის. 

- თქვენს კითხვას რომ მივუბრუნდეთ, აბსოლუტურად გულწრფელად მინდა ვთქვა - რასაც ახლა ვხედავთ და რის მოწმენიც ვართ, აბსოლუტური ანომალიაა. ჩემთვის ეს მიუღებელია, თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ აუხსნელია. 

„საბედნიეროდ, იმის თქმა, რომ თვითიზოლაციაში ვართ, ნაადრევია.“

- რაკი თქვენთვის აუხსნელი არ არის, რაც მოვისმინეთ, მინდა, უფრო კონკრეტული პასუხი გთხოვოთ კითხვაზე - იყო თუ არა თქვენთვის რაიმე მოულოდნელი ბიძინა ივანიშვილის გამოსვლაში? ამ კითხვაზე პასუხი იმ ჩარჩოს სცდება, რაც თქვენ ახლა მოხაზეთ? 

- მოდით, თქვენი ნებართვით, თავს შევიკავებ. 

- კარგით. 

- თუმცა, ბოლომდე რომ არ გავექცე პასუხს, გეტყვით, რომ ჩემთვის მოულოდნელი იყო ღიაობა, უფრო სწორად, სიაშკარავე, პირდაპირობა. მე ვთვლი, რომ ამ ხაზს რაციონალურ პოლიტიკასთან საერთო არაფერი აქვს. ინდივიდების გარჩევას რომ შევეშვათ, ზოგადად, მმართველი ძალის მხრიდან ის მიდგომა, რომლის მოწმენი ვართ, არის ავანტიურისტული. მეტიც, მიმაჩნია, რომ გაცხადებული პოლიტიკური ხაზი ქვეყნის საუკეთესო ინტერესებიდან კი არ გამომდინარეობს, როგორც თვითონ ამბობენ, არამედ, სწორედ რომ ძირშივე აზიანებს ქვეყნის ინტერესებს. ქვეყნის შიგნიდან გამოკეტვა და საკუთარი თავის გადამალვა სამყაროსთან ნორმალური ურთიერთობისგან, სხვა როგორ შეიძლება დავახასიათოთ, თუ არა აბსოლუტური ანომალია და აბსურდი?!

- ადრეც გითქვამთ, რომ „ქართული ოცნების“ ლიდერების განცხადებებს იდენტობის შენარჩუნებაზე და სუვერენულ დემოკრატიაზე თქვენ აფასებთ, როგორც, სინამდვილეში, თვითიზოლაციისკენ გადადგმულ ნაბიჯებს. ისიც გითქვამთ, რომ ადრე საქართველოს საგარეო პოლიტიკის მიზანი იყო ბალანსის პოვნა დასავლეთის და რუსეთის, შესაძლოა, კიდევ სხვა მხარეების ინტერესებს შორის. ახლა რით ხსნით გზას ბალანსიდან თვითიზოლაციამდე? 

- ზოგადად, დაბალანსების პოლიტიკაში ცუდს ვერაფერს ვხედავ, ჩვენი რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე. ასევე, შეცდომაა გავრცელებული აზრი, რომ ბალანსირება მხოლოდ მცირე ერებს ახასიათებთ. სინამდვილეში, ბალანსირების პოლიტიკას თავიდან ბოლომდე მიჰყვებიან არამარტო მცირე ერები, არამედ საშუალო და დიდი სახელმწიფოებიც. საბედნიეროდ, იმის თქმა, რომ თვითიზოლაციაში ვართ, ნაადრევია. მაგრამ საკმაოდ მყარად მივდივართ ამ გზით. ერთ-ერთი მიზეზი, ალბათ, რეალობასთან კავშირის დაკარგვაა. მეორე ის არის, რომ ღიაობა ყოველთვის ნიშნავს მაღალი ხარისხის კონკურენციას. და მაღალი ხარისხის კონკურენციაში რომ შეხვიდე, უნდა იყო თვითკმარი, როგორც ინდივიდი, ინდივიდთა ჯგუფი და როგორც გუნდი. როდესაც არ ხარ დარწმუნებული შენს ბუნებით თვითკმარობაში, ხელოვნური შეზღუდვები უნდა შემოიღო და როცა ხელისუფლებაში ხარ, ეს შეზღუდვები არა მხოლოდ შენ გეხება, არამედ, ეხება მთელ საზოგადოებას და ქვეყანას. 

- ამ თემაზე საუბარი იმიტომ მაინტერესებს, რომ დაბალანსების პოლიტიკა რთული და კომპლექსური ხედვების შედეგია. ბევრად ადვილია, გყავდეს ერთი ძლიერი მფარველი და ცდილობდე, მის დღის წესრიგს აეწყო. ნამდვილად მიკვირს, როდესაც ასეთი ამბიციური პოლიტიკური პროექტიდან გადადიხარ საკმაოდ მარტივ სქემაზე - რომ არავინ არ მინდა და მარტო უკეთესად ვიქნები.

- ბალანსირება მართლაც ერთგვარი ხელოვნებაა, რომელიც ღრმა კომპეტენციას მოითხოვს. ეს, პირველ რიგში, ნიშნავს აზრთა ღია კონკურენციას გუნდის შიგნით, ქვეყნის შიგნით. თუ იმაზე შევთანხმდებით, რომ ეს ელემენტები შეიძლება ამა თუ იმ გუნდმა ზედმეტად ჩათვალოს, რათა სიტუაციის კონტროლი არ გაექცეს, იქამდე მივდივართ, რომ ბალანსირება, როგორც ურთულესი ხელოვნება, ხელით მართვის პრიმიტიულ სისტემაში გადადის. ეს არ არის გაუბრალოება, გასადავება, ეს არის გაპრიმიტიულება. ამის მაგალითია, თუნდაც, მოწოდება, რომ ჩვენს საფიქრალსაც სხვა იფიქრებს და, ამდენად, გონების თუ ფსიქიკის დაძაბვა დროის ზედმეტი  ფლანგვაა. 

- მაგრამ, ჩემი დაკვირვებით, მოსახლეობის საკმაოდ დიდი ნაწილი გულწრფელად იზიარებს „ქართული ოცნების“ არგუმენტს, რომ ხელისუფლების შეცვლის პირობებში, რუსეთი ბევრად აგრესიული გახდება საქართველოს მიმართ. თუ მოგისმენიათ პოლიტიკური ოპოზიციის რაციონალური განმარტება, ეს საფრთხე როგორ უნდა შეიზღუდოს?

- ხელისუფლების ცვლილების გაიგივება რუსეთის მხრიდან აგრესიის განახლებასთან, ალბათ, ყველაზე ცუდი არგუმენტია, რითიც საზოგადოებას შეუძლია, თავი იმართლოს. ჩვენ კი ვისაუბრეთ მმართველთა მხრიდან პოლიტიკის პრიმიტივიზაციაზე, მაგრამ არ უნდა გამოგვრჩეს მედლის მეორე მხარე - საზოგადოება, რომელმაც საკუთარ თავს უნდა მოჰკითხოს, თვითონ რას აკეთებს იმისთვის, რომ აწმყო და მომავალი გაიუმჯობესოს... ქართულ ხასიათს ზოგადად სჩვევია პასუხისმგებლობის სხვის მხრებზე გადატანა. ალბათ, პასუხისმგებლობის ტვირთი თანაბრად უნდა გადავინაწილოთ. ნუ ვეძებთ არსებული კრიზისის მიზეზს კონკრეტულ ადამიანებში ან კონკრეტულ ჯგუფში. კრიზისის მიზეზი ყველამ ჩვენს თავში უნდა დავინახოთ. 

- მაინც კითხვას დავუბრუნდები: საფრთხის შეზღუდვის კუთხით, ოპოზიციის არგუმენტებზე რას ფიქრობთ? 

- ჩემი აზრით, იმაზე კარგი მოკავშირე დღევანდელი მმართველი პარტიისთვის, ვიდრე დღევანდელი ოპოზიციაა, ძალიან რთულად წარმოსადგენია - ოპოზიცია, რომელსაც საზოგადოებრივი მოჭიდების ხარისხი ძალიან დაბალი აქვს. ოპოზიციის საოპერაციო რეჟიმს რომ დავუკვირდეთ, იმდენად პროაქტიურობაზე და საკუთარი დღის წესრიგის შეთავაზებაზე არ არის ორიენტირებული, რამდენადაც „ქართული ოცნების“ შეცდომებზე. ალბათ, ბუნებრივია, რომ მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს აქვს კითხვები იმასთან დაკავშირებით,  რომ ჩანაცვლება თუ მოხდა, ეს ჩანაცვლება რამდენად იქნება შემდგომი სიმყარისა და დამაჯერებლობის გარანტი.

- დავანებოთ მაშინ თავი ოპოზიციას. თქვენ გეკითხებით - როგორც ანალიტიკოსს, როგორც ადამიანს, რომელიც ფიქრობს და აკადემიურად წერს ამ თემაზე - არსებობს თუ არა რეალური საფრთხე, რომ რუსეთის დღევანდელი ხელისუფლება ბევრ მნიშვნელოვან საყრდენს დაკარგავს, თუ საქართველოში კოალიციური მთავრობა ჩამოყალიბდება და საგარეო ორიენტირი მკაფიოდ დაუბრუნდება ძველ კალაპოტს? 

- კიდევ ერთხელ გავმეორდები, რომ საკითხის ასე დაყენება არის იმ ნარატივის ხელშეწყობა, რომელიც დღეს საზოგადოებაში დომინირებს - რომ ხელისუფლების ცვლილება შეიძლება იყოს ქვეყნისთვის რისკების შემცველი და უფრო მეტიც, საბედისწერო. 

- არ არის რეალური ის შიში, რომ რისკებმა შეიძლება მოიმატოს? ზუსტად ეს მაინტერესებს. 

- რა თქმა უნდა, ქართულ პოლიტიკურ სპექტრს აქვს გარკვეული გამოწვევები და პრობლემები. ჩვენ რომ ქართული სახელმწიფო სტრუქტურულად ასე წარმოვიდგინოთ - საზოგადოება, ქვეყნის ტექნოკრატიული ნაწილი და პოლიტიკური ნაწილი - ცხადია, საზოგადოებრივ და ტექნოკრატიულ მდგენელში საქმე გაცილებით უკეთესად გვაქვს, ვიდრე პოლიტიკურ სპექტრში. 

- დიახ, გეთანხმებით. 

- იმასაც ვიტყვი, რომ, ზოგადად, ერთია შენი აზროვნების რეჟიმი, როდესაც ოპოზიციაში ხარ, მაგრამ აბსოლუტურად სხვაა, როცა ხელისუფლებაში მოდიხარ. ამიტომ, ჩემი აზრით, ნებისმიერ ქართველ ხელისუფალს მოუწევს ანგარიშის გაწევა გეოგრაფიული ფაქტორისადმი. 

- ამიტომ ვფიქრობ, რომ სრულიად რაციონალურ გონებაშიც შეიძლება არსებობდეს შიში დღევანდელი რუსეთის მიმართ. და მგონია, რომ საჭიროა ამ შიშის გამფანტველ პოლიტიკაზე ღრმა ფიქრი. 

- სიტყვები „გეოპოლიტიკა“ და „გეოეკონომიკა“ ნიშნავს, რომ პოლიტიკა ან ეკონომიკა გეოგრაფიასთან არის მიბმული. მე ვფიქრობ, რომ, რაღაც დროის განმავლობაში, ქართული საგარეო პოლიტიკა მოსწყდა თავის რეგიონალურ ფესვებს. რა თქმა უნდა, უპირობო თეზაა, რომ ჩვენ რაც შეიძლება მჭიდრო კავშირში უნდა ვიყოთ ჩრდილოატლანტიკურ ერთობასთან, მაგრამ არ შეიძლება იმის გაუთვალისწინებლობა, რომ უშუალო სამეზობლოც გვყავს. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია ქართული საგარეო პოლიტიკის ორსიხშირიან საწყისებზე გადაწყობა - ერთი დასავლური და მეორე - რეგიონალური. ალბათ, ეს ორი სიხშირე ერთმანეთთან ძალიან მჭიდროდ უნდა იყოს დაკავშირებული და ერთმანეთს კვებავდეს. ჩვენ არც იმის ფუფუნება გვაქვს, რომ მხოლოდ რეგიონალურ პოლიტიკაში ჩავიკეტოთ და დასავლეთის მხარდაჭერა დავკარგოთ; ამასთანავე, მეტისმეტად არ უნდა გავერთოთ მსხვილი დედაქალაქებით და არ უნდა დავივიწყოთ, რომ რეგიონს თავისი სპეციფიკა აქვს. ამ სპეციფიკის გათვალისწინება, ყველაფერთან ერთად, საკუთრივ ქართულ პოლიტიკასაც უფრო საინტერესოს ხდის. 

„ბალანსი კარგი საყრდენია მშვიდობისთვის.“

- სწორი რეგიონული პოლიტიკა ჩვენ გვაძლიერებს რუსეთის პირისპირ? 

- ჩემი აზრით, შესაძლებელია, გაგვაძლიეროს, თუ რეგიონალურ ინტერესებს და რეგიონალურ მოთამაშეებს უფრო მეტ ანგარიშს გავუწევთ. შეიძლება, საკამათო თეზა იყოს და დამატებითი ახსნა დასჭირდეს, მაგრამ ქვეყნის შიდაეკონომიკურ პროცესებში, ჯანსაღი და გასაგები წესებით, რეგიონალური ქვეყნების რაც შეიძლება მეტი მონაწილეობა და მათი თანამესაკუთრეობა მიმაჩნია ქვეყნის შიგნით ან ქვეყნის გარე პერიმეტრზე რისკების მართვის ერთ-ერთ ვარიანტად. ევროპის სხვადასხვა ქვეყნის ეკონომიკაში და ფინანსურ ინტერესებში სადაც არის თანამონაწილეობა, იქ აგრესიის რისკი გაცილებით მცირდება იმიტომ, რომ ისინი ერთმანეთს აბალანსებენ. ერთ რამეზეც უნდა შევთანხმდეთ, რომ თანამედროვე სამყაროში იდეალური უსაფრთხოება არ არსებობს. მაგრამ ბალანსი კარგი საყრდენია მშვიდობისთვის. ქართული სახელმწიფოს უსაფრთხოება სხვათა თანამონაწილეობაზე, რისკების გადანაწილებაზე, სხვათა ჩართვაზე უნდა იყოს ორიენტირებული. გარიყვა კი შეიძლება გახდეს პოტენციური კონფლიქტის საწყისი. 

- თქვენს ერთ სტატიაში ამოვიკითხე, რომ ნატოს მადრიდის სამიტზე (2022) ალიანსმა დოკუმენტში ჩაწერა: „აგრესიულ რუსეთსა და დემოკრატიულ სამყაროს შორის დიდი კონკურენცია შავ ზღვაზე გაივლის“. მანამდე, ნათქვამი გაქვთ: „შავი ზღვა გამოწვევაც არის და შესაძლებლობაც, ჩვენი უსაფრთხოების კუთხით.“ დღეს შავ ზღვაზე კონკურენცია ჩვენთვის უფრო მეტად საფრთხის შემცველია, თუ შესაძლებლობების? 

- თქვენს კითხვაზე ზუსტი პასუხის გაცემა ძალიან რთულია. ერთია, ჩვენ როგორ წარმოვიდგენთ შავ ზღვას, როგორც „კოზირს“ ჩვენს ხელში; მაგრამ მეორეა, დასავლური სამყარო როგორ უყურებს მას. შავი ზღვის აკვატორიისადმი და შავი ზღვის რეგიონისადმი კონცეპტუალური, ერთიანი მიდგომა დასავლურ სამყაროს არ გააჩნია. მოწყვლადობა, რომელიც გაურკვევლობითა და ბურუსით არის განპირობებული, დღესაც რჩება. ამდენად, თუ მაინც გავბედავთ და პლუსებსა და მინუსებს დავიანგარიშებთ, დღეს შავი ზღვა უფრო მეტად საფრთხეებისა და მოჭარბებული რისკების მატარებელია, ვიდრე ჩვენ, ჩვენს პარტნიორებთან ერთად, შეგვიძლია ამ რისკების მართვა. ყოველ შემთხვევაში, დოკუმენტებში კონკრეტული პოზიციის არარსებობა სხვა დასკვნის გაკეთების საშუალებას, ალბათ, არ იძლევა. შავი ზღვა ძალიან წინააღმდეგობრივი რეგიონია და, სამწუხაროდ, დასავლეთს სჩვევია - სადაც წინააღმდეგობა მომეტებულია, იმ რეგიონის პრობლემები მიაჩუმათოს, მიჩქმალოს, ან გვერდი აუაროს. შავ ზღვასთან დაკავშირებით, ჩემი აზრით, სწორედ ასეთი დამოკიდებულება იჩენს თავს. 

- დასავლეთის ინტერესი არის, მაგრამ მომეტებული ინტერესი არ არის - ასე შეიძლება შევაჯამოთ? 

- ინტერესი არის დეკლარირების დონეზე, მაგრამ როდესაც ამ დეკლარირებას სჭირდება კონკრეტული ინსტრუმენტების ამოქმედება, აქ შედეგს ვერ ვხედავთ. ყველაფერთან ერთად, არსებობს ერთი ობიექტური „მაგრამ“ - ეს არის თურქეთის ფაქტორი, რომელიც შავ ზღვას (ისევე, როგორც რუსეთის ფედერაცია) თავისი ექსკლუზიური ინტერესების რეგიონად განიხილავს. მონროს კონვენცია თურქეთს საამისოდ იურიდიულ წინაპირობასაც აძლევს. მაგრამ შავი ზღვა, რომელიც არამარტო შავი ზღვის ქვეყნების, არამედ, ახლო აღმოსავლეთის, ბალკანეთისა და აღმოსავლეთ ევროპის სამხრეთი ფლანგის ჩამკეტია, ალბათ, გაცილებით მეტ ინვესტიციას მოითხოვს - როგორც პოლიტიკური, ასევე ეკონომიკური და სამხედრო თვალსაზრისით. 

- ედუარდ შევარდნაძე, რომელმაც საქართველოს ფუნქცია გამოკვეთა ენერგეტიკული პროექტებით, შავ ზღვას არ გაეკარა. როგორ ფიქრობთ, მხოლოდ სიფრთხილე იყო ამის მიზეზი?

- ჩემი აზრით, პრეზიდენტ შევარდნაძის დროს იმდენად რევოლუციური და თამამი ნაბიჯები გადაიდგა - მით უმეტეს, იმ დროის კონტექსტის გათვალისწინებით - რომ მისი გამბედაობის თუნდაც მცირე დოზა რომ გვქონდეს დღეს, ალბათ, ჩვენი აწმყო გაცილებით საინტერესო იქნებოდა. 

- შავ ზღვას რატომ არ გაეკარა? 

- ზუსტად ვერ გეტყვით. ალბათ, იმიტომ, რომ ის წინააღმდეგობები, რაც შავ ზღვას ახასიათებს, მაშინ კიდევ უფრო მეტად იყო გამოკვეთილი. მაგრამ, თქვენი კითხვის პასუხად, კიდევ ერთ მნიშვნელოვან გარემოებას მინდა გამოვეხმაურო: თუ შენ, როგორც სახელმწიფოს, არ გაქვს შენი ფუნქცია, თუ საჭირო არ ხარ საერთაშორისო პოლიტიკაში, თუ მხოლოდ მომხმარებელი ხარ - ვერ განვითარდები. აუცილებლად უნდა იყო კონტრიბუტორი, მიმწოდებელი. 

- რა თქმა უნდა, ეს გასაგებია. 

- 2015 წელს ამერიკის შეერთებული შტატების კონგრესში  შეხვედრისას ვთქვი, რომ ჩვენ, ქართველები, ამერიკის შეერთებული შტატების სახით არ უნდა ვეძებდეთ გეოპოლიტიკურ ძიძას. ეს, ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანი გზავნილი იყო, რომელიც საკმაოდ ადეკვატურად აღიქვეს. ურთიერთობებში თანასწორობა არ  ნიშნავს იმას, რაც დღეს გვესმის - თანასწორობა, რომელსაც თვითიზოლაციისკენ მივყავართ. შენ თვითონ უნდა იყო მზად,  სასარგებლო და კონსტრუქციული ფუნქცია აიღო საკუთარ თავზე. ჩემი აზრით, ქართულმა პოლიტიკამ ეს პირობა დაივიწყა. 

- მაშინ, ვისაუბროთ „შუა დერეფნის“ საერთაშორისო პროექტზე. დღევანდელ ხელისუფლებას ამაზე უარი არ უთქვამს, პირიქით. 

- ერთი რამ მინდა, დავამატო: ზედმეტი პათეტიკის გარეშე, ჩემთვის შევარდნაძის დროინდელი მართვის სტილი და კულტურა, მიზეზთა გამო, გაცილებით უფრო  გასაგები და მისაღებია, ვიდრე ქართული პოლიტიკის შემდგომი ფორმაციები. თუმცა, სამწუხაროა, რომ ზოგ შემთხვევაში, ამავე სტილმა და კულტურამ, შესაძლოა, გარკვეული ნეგატიური შედეგები განაპირობა. ახლა დავუბრუნდეთ შუა დერეფანს.

- საქართველოს ფუნქცია დღეს ყველაზე აქტუალური სწორედ შუა დერეფნის კონტექსტშია. შუა დერეფანი არის სატრანსპორტო გზა ჩინეთიდან ევროპისკენ, რომელიც, სხვა სახელმწიფოებთან ერთად, საქართველოზე გადის. შუა დერეფანი პოლიტიკურად აბამს თუ არა საქართველოს ჩინეთს და ამ მხრივ არის თუ არა ჩვენთვის საფრთხის შემცველი? 

- დავიწყოთ იმით, რომ შუა კორიდორი არ არის ჩვენი დამსახურება. რომ არა ომი უკრაინაში, შუა კორიდორი ვერ გააქტუალურდებოდა, რადგან ჩრდილოეთ კორიდორი გაცილებით უფრო კონკურენტუნარიანია, როგორც მარშრუტის სიმცირის, ასევე ეკონომიკურ-საფინანსო მოდელის თვალსაზრისით. მაგრამ ჩრდილოეთ კორიდორი გამოირიცხა რუსეთის სანქცირების გამო. ასევე, აბსოლუტურად ობიექტური გარემოებების - ირანისა და ავღანეთის ფაქტორის გამო - გამოირიცხა სამხრეთ კორიდორიც. შუა კორიდორი სწორედ ამ პირობებში გამოცოცხლდა. რაც შეეხება ჩინეთს. ჩემი აზრით, კითხვის ასე დასმა, თუ რა საფრთხეს მოუტანს საქართველოს ჩინეთზე მიბმა ან არმიბმა - საკითხის გაუბრალოებაა. დღეს მსოფლიოს ეკონომიკის 50%-ზე მეტი გადანაცვლდა აზიაში და, კონკრეტულად, ჩინეთში. ჩვენი გამოხშირვა ზოგადი კონტექსტიდან არაკორექტული და არასწორი იქნება. მით უმეტეს, რომ შუა კორიდორი სხვა არაფერია, თუ არა ჩინური ტვირთების გადაზიდვა დასავლეთში. იმედია, ჩვენ ჩართულნი ვიქნებით ჩინეთის ფაქტორის დომინანტით განსაზღვრულ ამ პროექტში. 

- ანუ პოლიტიკურ საფრთხეს აქ ვერ ხედავთ? 

- ზოგადად, სადაც ფული და ეკონომიკური ინტერესებია, იქ არის პოლიტიკაც. 

ჩვენ რამდენიც არ უნდა ვისაუბროთ, როგორც ჩინეთი, ასევე რუსეთი და, გარკვეულწილად, ამერიკის შეერთებული შტატებიც - დიდი ქვეყნებია, თავიანთი ჰეგემონური ინტერესებით. ამიტომ, იმის თქმა, რომ რომელიმე ქვეყანა მხოლოდ შენი ინტერესების პრიზმაში შეხედავს შენთან მიმდინარე პროცესებს და წინა პლანზე თავისას არ წამოწევს, რა თქმა უნდა, არაკომპეტენტური მიდგომაა. მე უფრო სხვაგვარად დავსვამდი საკითხს, რომელიც კიდევ უფრო გაამწვავა ანაკლიის პორტის თემამ: ანაკლიასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება რამდენად აისახება უფლება-მოვალეობების სწორ ბალანსში, იურიდიულ დოკუმენტაციაში. ერთ რამეზეც უნდა შევთანხმდეთ: ჩვენ, როგორც ქვეყანა, ექსკლუზიურად ვერ ამოვირჩევთ მხოლოდ ერთ მიმართულებას, სხვების ხარჯზე. ჩვენ განწირულები ვართ, ამ სიტყვის საუკეთესო გაგებით, რომ შეძლებისდაგვარად ვიურთიერთოთ ყველა გეოეკონომიკურ მიმართულებასთან. უბრალოდ, საკითხავია, ჩვენ რამდენად ვართ მზად, შევიდეთ ამ ურთიერთობებში, ვიყოთ ღია ყველასთვის და რამდენად შეგვიძლია, სათანადოდ ვმართოთ რისკები. ალბათ, მთავარი კითხვა ეს არის. 

„გუნდი იმდენად კეთილშობილური ცნებაა, რომ ის არის შენი, თუ შენ ხარ მისი - არ არის არსებითი.“

- ამ რთულ რეალობაში, მოსახლეობის მიმართ პოლიტიკური ოპოზიციის მთავარი შეთავაზება პროევროპულობაა. ერთიანობის შესანარჩუნებლად, პარტიების დიდმა ნაწილმა ხელი მოაწერა „ქართულ ქარტიას“ და ამ დოკუმენტით პრეზიდენტ სალომე ზურაბიშვილს დაუთმო დროებითი ტექნიკური მთავრობის ჩამოყალიბების პრეროგატივა. გაქვთ თუ არა იმედი, ან ხედავთ თუ არა მზაობას, რომ პარტიებმა თავისი სიტყვა შეასრულონ?

- დავიწყოთ იმით, რომ „ქართულ ქარტიას“ ვერ შევაფასებდი, როგორც ოპოზიციის გაერთიანების ინსტრუმენტს. ჩემთვის ეს, უფრო მეტად, ქვეყნის შემდგომი განვითარების საშუალებაა იმიტომ, რომ ნაბიჯები თუ რეფორმები, რაც ქარტიაშია ჩამოთვლილი, ოპოზიციურ ან სახელისუფლო მიდგომად არ გაიყოფა. გავიმეორებ, რომ ეს არის ქვეყნის განვითარებისთვის აუცილებელი ნაბიჯების ჩამონათვალი. სხვა საკითხია, რომ „ქართული ქარტია“ შეიქმნა „ქართული ოცნების“ პოლიტიკის საპირწონედ. ქალბატონი პრეზიდენტის მოწოდება სწორედ ეს იყო, რომ ოპოზიციური სპექტრი ამ პრინციპების და ქარტიით გათვალისწინებული ნაბიჯების  ირგვლივ გაერთიანებულიყო. 

- ამისთვის პოლიტიკური სუბიექტების მზაობას თუ ხედავთ? 

- არ დაგიმალავთ, რომ საზოგადოების სხვადასხვა შრეში მუსირებს ხმები არცთუ სასიამოვნო მოლოდინებზე - რამდენად იქნებიან მზად ხელმომწერები, რომ საკუთარი სიტყვა შეასრულონ. ამაზე მეტის თქმა ჩემი მხრიდან, რა თქმა უნდა, სპეკულირება იქნება. მე არც ერთ ოპოზიციურ პარტიას არ წარმოვადგენ და, ბუნებრივია, სხვების სახელით ვერ ვისაუბრებ. მაგრამ თქვენი კითხვაც ხომ არ არის შემთხვევითი?! ფაქტი, რომ ასეთი მოლოდინი არსებობს - როცა შეიძლება დოკუმენტს ხელი მოაწერო და მერე არ შეასრულო - ნიშნავს, რომ ოპოზიცია თვითონ არის იმ ხარვეზების მატარებელი, რომლებსაც, თითქოსდა, ებრძვის.  

- კარგა ხნის განმავლობაში იყო მოლოდინი, რომ თქვენც პოლიტიკური აქტორი გახდებოდით. ახლა იმდენად ცოტა დრო დარჩა საპარლამენტო არჩევნებამდე, რომ ცხადია, პოლიტიკაში არ შეხვედით. ამას ხომ დამიდასტურებთ? 

- ჩვენ ყველანი პოლიტიკაში ვართ, როცა ვსაუბრობთ, ან ჩვენს პოზიციას გამოვხატავთ, ან ხმას ვაძლევთ ამა თუ იმ პოლიტიკურ პარტიას. ალბათ, საკითხი უნდა დავსვათ პარტიულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით. 

- ცხადია, მოლოდინი იყო პოლიტიკაში თქვენს პარტიულ მონაწილეობასთან დაკავშირებით. 

- გეთანხმებით, რომ ახლა ამაზე ფიქრი ყოველგვარ ობიექტურ წინაპირობას არის მოწყვეტილი. მაგრამ გულწრფელობა რომ შევინარჩუნო, როცა საუბრის დასაწყისში ჩემი განვითარების ევოლუციური გზა ვახსენე, რა თქმა უნდა, ჩემს მორიგ ნაბიჯს - რომ პარტიულ პოლიტიკაში დავინახო საკუთარი თავი - ამ ევოლუციის ნაწილად მივიჩნევ. ეს ჩემთვის სრულიად ბუნებრივი და კანონზომიერია. 

- გუნდი ახსენეთ და, ზოგადად, საკუთარი გუნდით ხედავთ თავს პოლიტიკაში? თუ წარმოგიდგენიათ, რომ სხვის გუნდშიც იპოვოთ თქვენი ადგილი?

- გუნდი იმდენად კეთილშობილური ცნებაა, რომ ის არის შენი, თუ შენ ხარ მისი - არ არის არსებითი. ალბათ, ეს კიდევ ერთი სტერეოტიპია, რომელიც უნდა დავამსხვრიოთ. თუ ჩვენ აპრიორი მოგვწონს გუნდური მიდგომა, ეს ნიშნავს, რომ გვინდა, საკუთარი თავი სხვებთან ერთად დავინახოთ. გუნდური მიდგომა არის ის, რაც ჩვენ გვჭირდება, სტანდარტების დამკვიდრების კუთხით. ალბათ, გუნდის ცნება იმდენად ყოვლისმომცველია, რომ შენ რომელი მხრიდან ხარ - მარჯვნიდან, მარცხნიდან, შუაში, თავში თუ ბოლოში, ამას უკვე არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს. 

- მინდა, „ქართულ ოცნებას“ დავუბრუნდეთ. როდესაც 2019 წელს ირაკლი ღარიბაშვილი მეორედ გახდა პრემიერ-მინისტრი, თქვენ ის ძალიან შეაქეთ. ირაკლი კობახიძე კი საჯაროდ გაგიკრიტიკებიათ. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ ღარიბაშვილი უფრო რესურსიანი პოლიტიკური ლიდერია? 

- ერთი წამით, ინდივიდებს თავი რომ დავანებოთ, ვფიქრობ, 2019 წლის და 2024 წლის ქვეყნის ფორმაცია ორი განსხვავებული სურათია. ამიტომ, თუნდაც ეს განაპირობებს შეფასებებში გარკვეულ განსხვავებას. 2019-ში ჩემი შეფასება, გარდა, შეიძლება, ინდივიდთან დაკავშირებული ფაქტორისა, განპირობებული იყო ამ ობიექტური სურათით. 

- სწორედ ინდივიდთან დაკავშირებული ფაქტორი მაინტერესებს, რადგან უშუალოდ მას აქებდით - ირაკლი ღარიბაშვილს. 

- ეს, შეიძლება, ჩემი მხრიდან ავანსად გაცემული სურვილებიც იყო. ალბათ, მინდოდა, მის საქმიანობაში დამენახა ის, რის მოლოდინიც ქვეყნის პრემიერ-მინისტრისგან ყველას შეიძლებოდა გვქონოდა.

- თუ ზოგადი მოლოდინი იყო, ეს ნიშნავს, რომ რესურსულ სხვაობას მნიშვნელობა არც ექნებოდა?

- ჩემი აზრით, დღეს სისტემა უკვე იმდენად ჩაიკეტა და იმდენად გადაგვარდა, რომ აბსოლუტურად სიმბოლური ხასიათი შეიძინა, ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი რა სახელისა და გვარის მატარებელია. თუმცა, რა თქმა უნდა, აქაც გარკვეულ ნიუანსებზე შეიძლება ვიდავოთ. მაგრამ ამ ნიუანსებზე რომ ვისაუბროთ, შეიძლება, ამან ჩემი ერთი ტაბუ დამარღვევინოს, რომელიც ინდივიდების გარჩევისგან თავის შეკავებას უკავშირდება. 

„ადამიანს შეუძლია ისიც, რომ არ დაივალოს, რასაც ავალებენ, როცა ეს  მის შინაგან რწმენას ეწინააღმდეგება.“

- არ მინდა, დისკომფორტი შეგიქმნათ, მაგრამ, თქვენი აზრით, „ქართული ოცნების“ რომელიმე პრემიერ-მინისტრს - ვთქვათ, გიორგი კვირიკაშვილს ან გიორგი გახარიას - თუ შეეძლო, გადაწყვეტილებების მიღების დროს ჩაურევლობის საჭირო ხარისხი შეენარჩუნებინა და დამოუკიდებელი ფიგურა ყოფილიყო?  

- როგორც არ უნდა დავახასიათოთ სისტემის გადაგვარება და საკუთარ თავში ჩაკეტვა 2012 წლიდან დღემდე, სხვადასხვა ლიდერზე მსჯელობისას, ერთი რამ უნდა ვთქვათ: უქარიზმო ლიდერი არამარტო საქართველოს, არამედ, ნებისმიერ ქვეყანას არ მოუხდებოდა და არ მოუხდება. ქართველებს გვაქვს ტერმინი „კაცის კაცი“. როდესაც სისტემის გადაგვარებაზე ვლაპარაკობთ, არამარტო ინსტიტუციურ საწყისებს ვგულისხმობთ, არამედ, ამ ფენომენსაც. იყო „კაცის კაცი“, ალბათ, ყველაზე ცუდი სამსახურია, რაც შეიძლება საკუთარ თავს გაუწიო. ამას მივყავართ უფრო ფართო გაქანების პრობლემებთან, რასაც ყოველდღიურობაში ვხედავთ. 

- ადრე ერთ თემაზე არ გააკეთეთ კომენტარი და მინდა, იმ თემას მივუბრუნდე, თუმცა, შეიძლება არ იყოს სასიამოვნო. როდესაც თქვენი იურიდიული ფირმის და ბიძინა ივანიშვილის თანამშრომლობა დასრულდა, ირაკლი კობახიძემ თქვენი მისამართით თქვა ფრაზა: „არ შეიძლება, იყო ბიძინა ივანიშვილის ადვოკატი და გახდე უცხოური გავლენის აგენტი". თქვენი პასუხი იყო - ასეთ შეფასებებს მნიშვნელობას არ ვანიჭებო. მაგრამ მე დღემდე მაინტერესებს, რას გულისხმობდა. გაქვთ პასუხი? 

- ალბათ, გულისხმობდა კანონს უცხოურ გავლენაზე, რომელიც მაშინ პროექტის სახით „ქართული ოცნების“ წიაღში განიხილებოდა. 

- გულისხმობდა, რომ დაფინანსებას იღებდით უცხოეთიდან? 

- უცნაური ამბავი, რაც ანალიტიკურ ორგანიზაცია „ჯეოქეისს“ უკავშირდება, ის არის, რომ ჩვენ ცენტიც კი არ გვაქვს მიღებული რომელიმე დონორისგან. 

- სწორედ ეს უნდა მეკითხა - როგორ ხდება, რომ თქვენს არასამთავრობო ორგანიზაციაზე ეს კანონი არ ვრცელდება?  

- ძალიან მარტივად. ეს არის თანამოაზრეთა პლატფორმა, კლუბი. ჩვენ არ ვპოზიციონირებთ, როგორც კლასიკური არასამთავრობო ორგანიზაცია. ეს არის ადამიანთა ერთობა, რომელსაც სიამოვნებას ანიჭებს ერთმანეთთან ურთიერთობა და ამ ურთიერთობით ყოველი მათგანი ინტელექტუალურად საზრდოობს. 

- დავაკონკრეტებ: არასამთავრობო ორგანიზაციები ხომ უცხოური გრანტებით არსებობენ? 

- ჩვენ დაფინანსება არ გვაქვს. ეს რეალობა ძალიან ადვილად გადამოწმებადია - რომ არანაირი დაფინანსება „ჯეოქეისს“ არ ჰქონია და არ აქვს. 

- უცხოეთიდან არ აქვს? ამას გულისხმობთ? 

- არა, საერთოდ არ აქვს. ნებისმიერი ჩვენგანი, ვინც „ჯეოქეისშია“ დაკავებული, სხვა სამსახურში იღებს შემოსავალს. არც ოფისი გვაქვს, არც თანამშრომლები გვყავს დაქირავებული. „ჯეოქეისი“, პირველ რიგში, მსოფლმხედველობრივი ერთობაა. ამის დაჯერება ჩვენს რეალობაში ძალიან რთულია, მაგრამ სიმართლე ეს არის. 

- მაშინ, წინა კითხვას დავუბრუნდები. თუ ოფიციალურად „ჯეოქეისს“ 20% დაფინანსება არ მიუღია უცხოეთიდან და კანონი მასზე არ ვრცელდება, რა შეიძლება იყოს იმ ფრაზის საფუძველი, რომელიც პრემიერ-მინისტრმა თქვენთან დაკავშირებით არაერთხელ გაიმეორა? 

- ჩვენთან რამდენიმე იაფფასიანი სტანდარტი დამკვიდრდა და მათ შორის ერთ-ერთია უცხოური გავლენების გამტარებელი ე.წ. აგენტი. ალბათ, ეს განცხადება სწორედ ასეთ იაფფასიან, ყავლგასულ და, სამწუხაროდ, ბევრისთვის ამგვარად გასაგებ მიდგომაზე იყო დამყარებული. არაერთი პრეტენზია შეგვიძლია წარვუდგინოთ ხელისუფლების მესვეურებს, მაგრამ ჩემი მხრიდან მთავარი პრეტენზია მდაბიო, პრიმიტიული სტანდარტების შემოღებაა. ჩემს უცხოელ თუ ქართველ კოლეგებთან საუბარში ხშირად ვხვდები მცდელობას, რომ ესა თუ ის საკითხი კონცეპტუალურად და დოქტრინალურად აიხსნას. მე ვაწყვეტინებ ხოლმე საუბარს და ვეუბნები - ნეტავ, ასე იყოს, რომ დოქტრინებით და კონცეპტებით აიხსნებოდეს ხელისუფლების ნაბიჯები. სამწუხაროდ, ხშირად ახსნა ძალიან მდაბიო სიბრტყეზე გადის. 

- ყველა ადამიანი უნიკალურია და თქვენ რით ხართ უნიკალური?

- ასე გიპასუხებთ, რომ მე გამიმართლა, ყოველთვის ვყოფილიყავი ისეთ ადამიანებთან ერთად, ისეთ გარემოში, რომელიც ჩემი პოტენციალის რეალიზებას უწყობდა ხელს. ამ მხრივ, საკმაოდ იღბლიანი ადამიანი ვარ. ბედნიერსაც ვიტყოდი, მაგრამ არ მინდა, ამით უნებლიეთ რაიმე დავაშავო. ამიტომ, მოდით, გადავდოთ სიტყვა „ბედნიერება“ და საკუთარ თავს ვუწოდებ „იღბლიანს“. 

- რომელია სიტყვა ან ფრაზა, რომელიც მთელი თქვენი ცხოვრების მეგზურად გამოდგება?

- „იჩქარე ნელა!“ ალბათ, ეს ის ფრაზაა, რომელშიც ძალიან ღრმა ფილოსოფიაც არის ჩადებული და პრაქტიკული სარგებელიც. ეს ფრაზა ხშირად მესმოდა მამაჩემისგან და ერთგვარ მემკვიდრეობად გადმომყვა. 

- დიდი მადლობა საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია გერმანელი ფილოსოფოსი და ფსიქიატრი კარლ იასპერსი (1883-1969): „ადამიანებს შორის ყველაზე ღრმა წინააღმდეგობებს წარმოქმნის მათი წარმოდგენები თავისუფლებაზე.”

- ადამიანი ხშირად უსაზღვროდ არის შეყვარებული საკუთარ „ეგოზე”. საზღვრების არქონა კი იმდენად უკიდეგანოს ხდის ამ სიყვარულს, რომ სულ თავისუფლად შეიძლება, სხვების თავისუფლება გათელოს. ეს არის ერთგვარი წინააღმდეგობა. 

- მეორე ციტატა ეკუთვნის გერმანელ ფილოსოფოსს - იოჰან  ფიხტეს (1762-1814): „ადამიანს შეუძლია ის, რაც ევალება.“

- დიახ, ადამიანს შეუძლია ის, რაც ევალება. მაგრამ, ამავე დროს, ადამიანს შეუძლია ისიც, რომ არ დაივალოს, რასაც ავალებენ, როცა ეს  მის შინაგან რწმენას ეწინააღმდეგება. დღეს ქართულ რეალობაზე, ქართულ პოლიტიკაზე ვსაუბრობდით და, ალბათ, ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი წესი, რომელიც უნდა დავამკვიდროთ: უარი ვთქვათ იმაზე, რასაც გვავალებენ, როდესაც გვესმის და გვწამს, რომ ამის გაკეთება ნამდვილად არ შეიძლება. 

ფოტომასალა: ქეთევან სვანაძე