- გიორგი, რა არის ის, რის გაკეთებაც ყველაზე მეტად გინდათ, სანამ ცოცხალი ხართ?

- ეს კითხვა ჩემი თავისთვის ბევრჯერ დამისვამს და ყოველთვის, თითქოს, ბანალური, მაგრამ ადამიანური პასუხი მომდიოდა თავში: მთავარი ღირებულება ოჯახი და შვილებია. ვფიქრობ, რომ ადამიანს ორი ძირითადი ხაზი აქვს ცხოვრებაში: ერთი, რომელიც პირადად მას მიემართება და მეორე, რომელიც მისგან გამომდინარეობს. ის, რაც ჩვენგან გამომდინარეობს, საზოგადოებრივი სიკეთის შექმნაზე უნდა იყოს ორიენტირებული. პირადად მე რაც მაღელვებს, ქართული სახელმწიფოს აწმყო, წარსული და მომავალია. ამიტომ, ბედნიერს გამხდიდა, თუნდაც, ერთი აგურის დადებას თუ შევძლებდი ჩვენი ქვეყნის უკეთესი მომავლის მშენებლობაში.  

- ამ შინაგანი და გარეგანი მოტივების ფონზე, რა არის მთავარი, რასაც დღემდე საკუთარ თავში ეძებთ? 

- მე ვფიქრობ, სხვადასხვა ასაკში, ეს ძიება სხვადასხვანაირად აისახება ადამიანში მიმდინარე სულიერ და მორალურ პროცესებზე. ახლა, ჩემი ცხოვრების ამ ეტაპზე, განცდა მაქვს, რომ ღირებულებითი და ფასეულობითი სულიერი ხერხემალი ჩემში უკვე ჩამოყალიბებულია. ეს განცდა მეხმარება, რომ ნებისმიერ ცხოვრებისეულ გამოწვევას მშვიდად შევხვდე. ვინმემ, შეიძლება, ამ სიმშვიდის საფუძველს მარტივად დაარქვას გამოცდილება, თუმცა, სიმშვიდის მოპოვებაში გაცილებით მეტი შინაგანი პროცესი და ძიებაა ჩართული. შეიძლება, ვერ ჩამოვაყალიბო - ვინ ვარ, მაგრამ ზუსტად ვიცი პასუხი კითხვაზე - ვინ არ ვარ და ჩემთვის რა არის მიუღებელი. 

- თქვენი პასუხები ჩემს პირველ ორ კითხვაზე არის თუ არა სრული პასუხი მესამე კითხვაზეც: თქვენთვის რა არის გააზრებული ცხოვრება? დარჩა რაიმე, რასაც ამ კითხვის პასუხად დაამატებდით?

- ზოგადად, მე მეხმარება იმ ჭეშმარიტების გააზრება, რომ ამქვეყნიურ ცხოვრებას აუცილებლად აქვს დასასრული. მახსენდება ძველი რომაული ტრადიცია, როცა თანამდებობის პირებს დაჰყვებოდა ადამიანი, რომელიც პერიოდულად ეუბნებოდა: „გახსოვდეს სიკვდილი!“ 

- Memento mori. 

- დიახ, ამის განცდა, რომ სიკვდილი გარდაუვალია, ადამიანს ორიენტირების განსაზღვრაში ეხმარება. ეს მე ნამდვილად გააზრებული მაქვს. 

- თქვენი ექსპერტიზა ყოველთვის იყო მშვიდი, აკადემიური, რაც განსაკუთრებით თვალსაჩინოდ ჩანს თქვენს სტატიებში. მაგრამ ბოლო დღეებში სოციალურ ქსელში გამოაქვეყნეთ ორი პოსტი, რომლებშიც საკმაოდ მკვეთრად გამოხატეთ აზრი მიმდინარე პოლიტიკური მომენტის შესახებ. თქვენთვის როდის ხდება თემა აქტუალური? იმის კითხვა მინდა, რატომ არ დაწერეთ ეს მოსაზრებები უფრო ადრე, ან უფრო გვიან?

- ჩემი პროფესიული საქმიანობის დიდი ნაწილი უსაფრთხოების, თავდაცვის, ომის ფილოსოფიური გააზრებისკენ არის მიმართული. საქართველოსთან დაკავშირებულ თემებსაც ამ ჭრილში ვაფასებ. მთელი რიგი მოვლენებისა და ინდიკატორების ერთობლიობამ განაპირობა, რომ ფეისბუკის პოსტით გამოვეხმაურე მიმდინარე მომენტს და არა აკადემიური სტატიით. განცდა მაქვს, რომ მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაციის წინაპირობა შეიძლება გახდეს ამჟამინდელი პოლიტიკური პროცესი, რომელიც, უმთავრესად, შიდა პოლიტიკურია, მაგრამ ბევრი ფაქტორი - საქართველოს როლი, ადგილი, გარემო - განაპირობებს, რომ მხოლოდ შიდა პოლიტიკური დინებები არ არის საკმარისი მოვლენების ასახსნელად. გარე აქტორების და გარე ფაქტორების გავლენა საკმაოდ მნიშვნელოვანია. 

- მაგრამ რატომ ამჯერად პოსტი და არა ისევ სტატია? 

- გადავწყვიტე, რომ ეს უფრო მარტივი გზა იყო, მეტ ადამიანთან მიმეტანა სათქმელი. მინდოდა, გასაგებ და მკვეთრ ენაზე დამეწერა. პრინციპში, ამ გადაწყვეტილებამ გაამართლა კიდეც. ბოლოს რომ ვნახე სტატისტიკა,  პოსტს 160 000  ნახვა ჰქონდა. 

- კარგი, ვისაუბროთ იმაზე, რამაც შეგაწუხათ და რამაც ეს პოსტები დაგაწერინათ. არაქართველი ანალიტიკოსებისგან არაერთხელ მომისმენია აზრი, რომ ბელოვეჟის შეთანხმებამ საბჭოთა კავშირის დაშლა კი გამოაცხადა და მონსტრი-სახელმწიფო უსისხლოდ გააუქმა (8.12.1991), მაგრამ, სინამდვილეში, საბჭოთა კავშირის დაშლა ჯერ კიდევ არ დასრულებულა. მათი აზრით, რუსეთ-უკრაინის ომიც და პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოებში განვითარებული რთული მოვლენებიც მოწმობს, რომ საბჭოთა კავშირი მხოლოდ ახლა იშლება, დიდი მსხვერპლით. რა არის საფრთხის მაქსიმუმი, რაც საქართველოს შეიძლება ემუქრებოდეს ამ პროცესში?

- საბჭოთა კავშირი ქაღალდზე არსებული ფორმალური გაერთიანება არ ყოფილა. მას უდიდესი გავლენა ჰქონდა ადამიანებზე, განაპირობებდა მათი ყოფიერების შინაარსსა და ფორმას, მათ შორის, მენტალურ მდგომარეობასაც. ფორმალური დაშლა არ აღმოჩნდა საკმარისი იმისთვის, რომ საბჭოთა კავშირი, თავისი სისტემური სიმახინჯეებით, მთლიანად გასულიყო ჩვენი ცხოვრებიდან. ეს ხანგრძლივი ისტორიული პროცესია. გეოპოლიტიკურ ლანდშაფტში, სახელმწიფოების ნაწილმა ეს ისტორიული ფანჯარა კარგად გამოიყენა. ისინი უკეთ იყვნენ მზად ახალი ცხოვრებისთვის. 

- ბალტიისპირეთის ქვეყნებს გულისხმობთ.

- რა თქმა უნდა. აღმოჩნდა ე.წ. შუალედური სახელმწიფოები, რომელთა რიგს საქართველოსაც მივაკუთვნებდი. სახელმწიფოების მესამე ნაწილს - რომლებიც, ძირითადად, ცენტრალურ აზიაში არიან კონცენტრირებულები - დღემდე დიდი ბმა აქვთ საბჭოთა წარსულთან. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში დღეს ხელახლა იბადება თავისუფლება იმ შინაარსით, რაც, სავარაუდოდ, ოცდაათი წლის წინ იყო ნაგულისხმევი. 

- ამ პროცესში საფრთხის მაქსიმუმს როგორ ხედავთ? 

- რაც შეეხება ყველაზე ცუდ სცენარს: თუ ვერ მოვერევით ჩვენს შინაგან და გარეგან დემონებს, უარეს შემთხვევაში, ამ პროცესმა, შეიძლება, დიდი სამოქალაქო დაპირისპირების საფრთხე გააჩინოს. ან, შესაძლებელია, ეს იყოს სახელმწიფოს მმართველ ნაწილსა და საზოგადოების დიდ ნაწილს შორის დაპირისპირება. ორივე შემთხვევაში, წაგებული, რა თქმა უნდა, ქართული სახელმწიფო იქნება. იმედი მაქვს, რომ პროცესი ამ გზით არ წავა. მღვრიე წყალში თავისი ინტერესების განხორციელებას ყოველთვის გარე მოთამაშეები ცდილობენ. ჩვენ ეს მკაფიოდ ვიწვნიეთ 90-იან წლებში. მსგავსის გამეორება თავისუფლების დაბადებისთვის ამჟამინდელ ბრძოლაში დიდი მარცხის ტოლფასი იქნება. 

- როგორც ჩანს, ფიქრობთ, რომ ამჟამინდელი კრიზისი, ამა თუ იმ ფორმით, მაინც ქვეყნის შიგნით გადაწყდება. 

- გარე აქტორების გავლენა, რა თქმა უნდა, იქნება, მაგრამ პროცესი ჩვენი საზღვრების მიღმა არ გადაიღვრება. თუმცა, ეს მოვლენები გავლენას აუცილებლად იქონიებს, მაგალითად, სომხეთის ბედზეც. სომხეთში დღევანდელი მმართველი გუნდი ცდილობს, რომ ძველი ტვირთისგან გათავისუფლდეს და რამენაირად დაუბრუნდეს დასავლეთთან კარგი ურთიერთობის, აზერბაიჯანთან ურთიერთობის ძველ კალაპოტს. საქართველოს მარცხი დასავლური ღირებულებებისთვის ბრძოლაში, აუცილებლად დიდ გავლენას იქონიებს სომხეთზეც. ამიტომ, სომხეთში ძალიან გულშემატკივრობენ საქართველოს ბრძოლას თავისუფლებისთვის. 

„დიდი რისკის შემცველია, იმ სამყაროს ნაწილი გახდე, რომელიც არ გთხოვს, იმაზე უკეთესი იყო, ვიდრე ხარ.“

- რუსეთი არ არის მარტო, დასავლეთის პირისპირ. თქვენც წერდით, რომ სამყაროში ორი გრავიტაციული ცენტრია - ვაშინგტონი და პეკინი. საქართველო ყოველთვის იყო დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის გზაგასაყარზე. იქნებ, აგვიხსნათ, რატომ არის აუცილებელი, რომ ჩვენი ქვეყანა მკაფიოდ ეკუთვნოდეს ან ერთ გრავიტაციულ ცენტრს, ან მეორეს? რატომ არ არის შესაძლებელი, ეს ორი სამყარო ისე დავაკავშიროთ, რომ არც ერთ მათგანს არ ვეკუთვნოდეთ? 

- ამ დისკუსიაში ხშირად ახსენებენ კეთილდღეობის საკითხს: თითქოს, საქართველოს უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის გარანტი იქნება რეგიონული ბალანსის იმგვარად დაცვა, რომ არც იქით მიეკუთვნო და არც აქეთ. მაგრამ ადამიანი არ არის ორიენტირებული მხოლოდ ფინანსურ სტაბილურობაზე, მას სხვა ღირებულებები და მოთხოვნილებებიც აქვს. თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოება ვერ ჩამოყალიბდება იქ, სადაც ადამიანის თავისუფლებები შეზღუდულია. თავისუფალი ნება და ამ ნების განხორციელების შესაძლებლობა ყველაზე დიდი საზოგადოებრივი ღირებულებაა. მხოლოდ ასეთი საზოგადოება აძლევს ადამიანს საშუალებას, რომ საუკეთესო უნარები გამოავლინოს და მათი რეალიზაცია შეძლოს. ჩემთვის ბუნებრივი არჩევანია ის პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური წყობა, რომელიც დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაშია. ამიტომ მიმაჩნია, რომ საქართველოსთვის, რომელიც ჯერ კიდევ ტრანსფორმაციისა და სახელმწიფო ინსტიტუტების ჩამოყალიბების გზაზეა, დიდი რისკია მეორე ბანაკში აღმოჩენა. 

- მაგრამ ჩემი კითხვა იმას ეხებოდა, რატომ არის აუცილებელი, რომ ან ერთ ბანაკს ვეკუთვნოდეთ, ან მეორეს? რატომ არ შეიძლება, ეს ორი სამყარო ისე დავაკავშიროთ, რომ ჩვენ რომელიმესთან იდენტური არ ვიყოთ?

- ჩემი აზრით, იდენტობა არც იგულისხმება იმ მხრივ, რომ გინდა თუ არა, ვინმეს დაემსგავსო. პირიქით, შენი უნიკალური იდენტობა უნდა შეიტანო იმ თანამეგობრობაში, რომლისკენაც დეკლარირებულად მივისწრაფვით. რაც შეეხება კითხვას. გლობალური პროცესები ისე მიდის, რომ ჩვენ არჩევანის გაკეთება მოგვიწევს სხვადასხვა სისტემას შორის, თუნდაც,  პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ ტექნოლოგიური ცხოვრების დანერგვის თვალსაზრისით. ეს ორი სისტემა გრავიტაციის ორი ცენტრიდან მომდინარეობს და დიდი არჩევანიც არ გვაქვს. აქ რომ სახელმწიფოებრივი ტრადიცია უფრო მყარი იყოს, მცირე სახელმწიფოსთვის დიდი ცენტრების პირისპირ მარტო დარჩენა ნაკლები საფრთხის შემცველი იქნებოდა. ისტორია გვიჩვენებს, რომ მარტო დგომისთვის რაც სჭირდება სახელმწიფოს, ჩვენ ეს ნიშან-თვისებები ჯერ არ გაგვაჩნია. ამ რეალობაში, დიდი რისკის შემცველია, დაუმეგობრდე და იმ სამყაროს ნაწილი გახდე, რომელიც არ გთხოვს, იმაზე უკეთესი იყო, ვიდრე ხარ. პირიქით, მიგიღებს ისეთს, როგორიც ხარ და, ხშირ შემთხვევაში, ხელსაც შეგიწყობს, რომ ნაკლებად იარო განვითარების გზაზე. ეს ეგზისტენციალური საფრთხის შემცველია და არ მაქვს იმედი, რომ მარტონი შევძლებთ ამ საფრთხესთან გამკლავებას. ეს არის ჩემი წუხილის მთავარი მიზეზი. 

- ყველამ ვიცით, რომ მრავალი საუკუნის განმავლობაში, საქართველოს ჰქონდა დასავლურ სამყაროში დამკვიდრების ოცნება და მცდელობა. შარშან საქართველომ ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი მიიღო. არსებობს თუ არა არგუმენტები, ხელისუფლების შენარჩუნების სურვილის გარდა, რის გამოც საქართველოს მთავრობას შეიძლება პროდასავლური კურსის შეცვლა უნდოდეს? 

- მე დიდ როლს ვანიჭებ გეოგრაფიის ფაქტორს. იმის მიუხედავად, რომ ხშირად ივიწყებენ, ის თავის თავს და მნიშვნელობას მაინც წარმოაჩენს ხოლმე. ეს შემდეგ ითარგმნება კონკრეტულ შესაძლებლობებშიც და გამოწვევებშიც. საქართველო მთელი რიგი სიკეთეებისა და რესურსების გატარებისა და კონტროლის არეალთან ძალიან ახლოს მდებარეობს, ან მისი ნაწილია. ნებისმიერი დიდი პროექტი - თუნდაც, ჩინური ხედვა რომ ავიღოთ - გულისხმობს აქტიურ თანამშრომლობას დერეფანთან, რომელიც ცენტრალური აზიიდან იწყება, საქართველოზე გადის და გასაღების ერთ-ერთი უმთავრესი ბაზრისკენ, ევროკავშირისკენ მიემართება. ჩვენს სამხრეთით, ფაქტობრივად, მთავრდება დემოკრატიული სამყარო და ისტორიულად ჩამოყალიბებული, ტრადიციული დაძაბულობის ზონა იწყება. ჩვენ ვართ პერიფერია, ერთი მხრივ, ევროპისთვის და, მეორე მხრივ, ჩინეთის გავლენის სივრცისთვის. ამას ემატება რუსეთი - კრემლის ინტერესები, პუტინის მიერ სამყაროს ხედვა. 

- რუსეთი, რომელიც პეკინის გრავიტაციული ცენტრის მკვიდრი ნაწილია. 

- რა თქმა უნდა. ჩინეთის დახმარების გარეშე, პუტინი ვერ შეძლებდა, გადარჩენილიყო უკრაინასთან ომში. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რუსეთის ახალი იმპერიული ძიება - როგორი უნდა იყოს მისი „ახლო სამეზობლო“ - გულისხმობს კონტროლს ტრადიციულ სლავურ ტერიტორიებზე და მინიმუმ დიდ გავლენას ცენტრალურ აზიასა და სამხრეთ კავკასიაზე. ორივე მიმართულებაზე რუსეთისა და ჩინეთის ინტერესები, გარკვეულწილად, ემთხვევა. „სუვერენული დემოკრატიის“ იდეის გაცოცხლება და ის მოსაზრება, რომ საქართველოს მარტოს შეუძლია „ღირსებით“ გაუმკლავდეს გამოწვევებს, ესე იგი, თანასწორი იყოს დასავლეთის, ჩინეთის, რუსეთის - ეს ძალიან სახიფათო თამაშია. მცირე სახელმწიფოს ინსტრუმენტები ძალიან შეზღუდულია იმისთვის, რომ საკუთარი უსაფრთხოება უზრუნველყოს. ერთადერთი მცირე სახელმწიფო, რომელიც ამას ახერხებს, ისრაელია. ისრაელს აქვს იმის ფუფუნება, რომ მარტო აქტორი იყოს, საკუთარი ხედვების რეალიზაციის თვალსაზრისით. საქართველოს ეს არ შეუძლია და ამიტომ არის ჩვენთვის მნიშვნელოვანი პარტნიორი დასავლეთი, როგორც ქვეყნების თანამეგობრობა. შენს ძალასთან და უნარებთან ერთად, გემატება კოლექტიური უნარები და სიმძლავრეები, რომლებიც ევროკავშირის სახელმწიფოებშია კონცენტრირებული. ყოველთვის ჯობია, იყო ალიანსის წევრი - ამას ისტორია გვიჩვენებს. ჩვენს შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ჯობია, რომ მსოფლიოში ყველაზე ძლიერი ალიანსის წევრი ვიყოთ.

- თქვენ წერდით, მეორე მხარესაც აქვს არგუმენტებიო. მე ვვარაუდობ, რომ ეს შეიძლება, საქართველოს საერთაშორისო ფუნქციასთან და “შუა დერეფანთან” დაკავშირებული არგუმენტები იყოს. თქვენ რას გულისხმობდით? 

- გარემოებები, რომლებიც ხელისუფლებას ძალაუფლების შენარჩუნებაში უნდა დაეხმაროს, შეიძლება გულისხმობდეს ანაკლიის პორტის ჩინელებისთვის გადაცემას და მსგავს პროექტებს. ამასთან, ჩვენი სასიცოცხლო ეროვნული ინტერესი არის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა. ამ დისკუსიის შემოტანა, რომ რუსეთთან დიალოგი საშუალებას მოგვცემს, აფხაზეთის სტატუსი გადაიხედოს და დღის წესრიგში შემოვიდეს კონფედერაციული მოწყობის საკითხი - მთელი ეს პაკეტი, ჯამში, შეიძლება სერიოზულ არგუმენტად ჩამოყალიბდეს ხელისუფლებისთვის. არ არის გამორიცხული, მოსახლეობაში ამ თემებზე ხშირი საუბარი დაიწყონ. მთავარი შინაარსი იქნება, რომ დასავლეთთან დაახლოება არ გვაძლევს ქმედით შედეგებს და მოდი, რუსეთთან დიალოგის გზით ვცადოთ, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაზე ვიმუშაოთ. რა თქმა უნდა, რუსეთის და ჩინეთის ინტერესებშიც იქნება, რომ აფხაზეთში რკინიგზის მიმოსვლა აღდგეს და ანაკლიის პორტი ამუშავდეს. მაგრამ ამ ორ ძალას სჭირდება, რომ ადგილზე პარტნიორად ისეთი ხელისუფლება ჰყავდეს, რომლის საგარეო პოლიტიკა მათთვის საჭირო კალაპოტში ჩაჯდება. შეიძლება, ხელისუფლებამ რაღაც პროგრესიც აჩვენოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის კუთხით, თუნდაც, მოჩვენებითი პროგრესი.  

„ძალიან მაღალია რისკები, რომ, საბოლოოდ, შენი ინტერესების რეალიზაცია სათანადოდ ვერ შეძლო.“

- კარგად რომ გამოვკვეთოთ: ერთი თემა ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაა და მეორე - ჩინეთის გრავიტაციის ცენტრის მიერ გაკონტროლებული „შუა დერეფნის“ ამუშავება. ასეა? 

- დიახ, ოღონდ, „შუა დერეფანი“ ნიშნავს, რომ აღმოსავლეთ-დასავლეთის და ჩრდილოეთ-სამხრეთის - ორივე მიმართულებამ იმუშაოს და ამის ძირითადი კონტრიბუტორი იყოს ჩინეთი. 

- ამ პროექტის სუსტ მხარედ რა მიგაჩნიათ? 

- სუსტი მხარე ის არის, რომ დღეს ჩვენთან არსებული პოლიტიკური ელიტებისა და კლასის პირობებში, საქართველოს მარტო დარჩენა ამ მოლაპარაკებებში, რომლებიც ძალიან ჭკვიანურ, სტრატეგიულ მიდგომებს და გამოცდილებას საჭიროებს - დიდ საფრთხეს უკავშირდება. მსგავს ფორმულებში ჩართულობა განსაკუთრებულ უნარებს და შესაძლებლობებს მოითხოვს, რასაც, სამწუხაროდ, ვერ ვხედავ. შესაბამისად, ძალიან მაღალია რისკები, რომ, საბოლოოდ, შენი ინტერესების რეალიზაცია სათანადოდ ვერ შეძლო. ძლიერი ინსტიტუტები რომ გვქონდეს და ძლიერი  მმართველი ელიტები რომ გვყავდეს, ნაკლებ საფრთხეს დავინახავდი. თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის არჩევანი - რომელიც კონსტიტუციაშია ასახული - გულისხმობს საქართველოს ჩამოყალიბებას დასავლური ოჯახის სრულფასოვან წევრად. ხელისუფლებამ ჯერ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე უნდა იმუშაოს, შემდეგ უნდა შექმნას ინსტრუმენტი, რომელიც საკონსტიტუციო ჩანაწერის აქტუალობას ხელახლა დააყენებს დღის წესრიგში და თავის თავში იპოვოს ძალა, რომ ეს ჩანაწერი შეცვალოს. 

- შიდა პოლიტიკამდე მივედით და ეს თემა მინდა დავიწყო საკითხით, რომელზეც თქვენ გაამახვილეთ ყურადღება - დაზვერვის სამსახურის უფროსის, შალვა ლომიძის, გათავისუფლება ახალი პრემიერის, ირაკლი კობახიძის მიერ. შალვა ლომიძე, თავის დროზე, ირაკლი ღარიბაშვილს დაუნიშნავს. დაზვერვის სამსახურის უფროსი უშუალოდ ექვემდებარება პრემიერს და უშვებთ თუ არა, რომ ცვლილება მხოლოდ პირადი ნდობის ფაქტორით ყოფილიყო გამოწვეული? თუ უფრო ღრმა მიზეზებს ხედავთ?  

- საგარეო დაზვერვის სამსახური სპეციფიკური ინსტიტუტია, რომელიც თავისი დღის წესრიგით არსებობს და მასზე პოლიტიკური კონტროლის დამყარება ამ სამსახურის ეფექტიან მუშაობას ხელს ვერ შეუწყობს. მისი ხელმძღვანელის შერჩევა მაქსიმალურად უნდა იყოს დაცლილი გუნდელობის, პოლიტიკური თანაპარტიელობის თუ პირადი ერთგულების პრინციპებისგან.

- ღარიბაშვილმაც ხომ, სავარაუდოდ, პირადი ნდობის ნიშნით დანიშნა ამ სამსახურის უფროსი? 

- ღარიბაშვილმა დანიშნა კადრი, რომელიც წლების განმავლობაში იმავე სისტემაში კარიერულად ვითარდებოდა და მოადგილის ფუნქციას ასრულებდა. 

- გასაგებია, ახალი ხელმძღვანელი ირაკლი კობახიძემ პარლამენტიდან წაიყვანა.

- საგარეო დაზვერვა არის უწყება (ალბათ, თავდაცვის სამინისტროსთან ერთად), რომელსაც ყველაზე აქტიური ურთიერთობა ჰქონდა ჩვენს დასავლელ პარტნიორებთან. ინსტიტუტებს შორის კავშირების დამყარებას და ნდობის მოპოვებას საკმაოდ დიდი დრო სჭირდება. ამ ურთიერთობის უცაბედი წყვეტა, როგორც ეს ჩვენს შემთხვევაში მოხდა, ძალიან სახიფათოდ მიმაჩნია. ეროვნული უსაფრთხოების ასეთ ქვაკუთხედ ინსტიტუტებს დიდი სიფაქიზით უნდა მოექცე და ჩანს, რომ ჩვენს მმართველ ელიტას ეს ბოლომდე გათავისებული არ აქვს. ზოგადად, მიმდინარე მოვლენები დაემთხვა საქართველოში ამერიკის ელჩის განცხადებას, რომ ქართულმა მხარემ ამერიკის შეერთებულ შტატებთან მნიშვნელოვან მოლაპარაკებებზე თქვა უარი. ეს მაფიქრებინებს, რომ საუბარი უნდა ყოფილიყო ნატოს მიმართულებით მნიშვნელოვანი ნაბიჯის გადადგმაზე. ამის არაპირდაპირი ინდიკატორი ბევრი იყო. მათ შორის, ეს იგრძნობოდა ჩვენს პროფესიულ ურთიერთობებში, ჩვენი მეგობარი ქვეყნის წარმომადგენლებთან სხვადასხვა დონის შეხვედრებში. ამიტომ, საერთო ფონი შეიქმნა, რომ ხელისუფლების მხრიდან მოხდა ნატოსთან ფორსირებული დაახლოების საბოტაჟი.

- გაქვთ მოსაზრება, რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ნატოსთან დაახლოების კონკრეტული ნაბიჯი?

- ჩემი ვერსია მაქვს. დღევანდელი პოლიტიკური მდგომარეობიდან და ჩვენი შიდა კონდიციებიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, რომ ეს შეიძლებოდა ყოფილიყო „მაპისთვის“ გვერდის ავლა.

- რომ „მაპის“ ეტაპი საქართველოს საერთოდ გამოეტოვებინა? 

- დიახ, ან გარანტიის რაღაც კონკრეტული მექანიზმი შექმნილიყო, რომელიც ახალ ძალას დაუმატებდა განცხადებას, რომ საქართველოსთვის ნატოს წევრობა გარდუვალია. მსგავსი ჩანაწერის დაფიქსირება ნიშნავს, რომ მხოლოდ დროის ფაქტორიღა გაშორებს წევრობას და არანაირი საშინაო დავალება აღარ გაქვს შესასრულებელი. ან, შეიძლებოდა, ყოფილიყო ამერიკის შეერთებული შტატების თანამონაწილეობით უსაფრთხოების ისეთი გარანტიები, რომლებიც თვისობრივად ახალ დონეზე აიყვანდა ქვეყნის თავდაცვას და სამხედრო უსაფრთხოებას, მაგალითად - სამხედრო ბაზის ან სამხედრო ინფრასტრუქტურის გაჩენა საქართველოში. ეს, თავისი შინაარსით, სტრატეგიული დონის საკითხია. ასეთ განცხადებებს, სხვა შემთხვევაში, ელჩები არ აკეთებენ. როდესაც საზოგადოებას ამცნობენ, რომ რაღაც მნიშვნელოვანზე უნდა გველაპარაკა და ამაზე უარია ნათქვამი, მეეჭვება, რომ უვიზო ფრენა ან თავისუფალი ვაჭრობა ყოფილიყო ნაგულისხმევი. ვფიქრობ, რაღაც ძალიან მსხვილი უნდა განხილულიყო. ევროკავშირისგან განსხვავებით, ნატოს არასტანდარტული გადაწყვეტილების მიღების გაცილებით მეტი არეალი აქვს. 

- ერთი გულუბრყვილო კითხვა გამიჩნდა. როდესაც ევროკავშირმა კანდიდატი ქვეყნის სტატუსი მოგვანიჭა, ეს მათი მხრიდან იყო პოლიტიკური გადაწყვეტილება, რომელიც საქართველოს სასარგებლოდ მიიღეს, ხელისუფლების ქცევის მიუხედავად. შესაძლებელია თუ არა, ნატოსთან ურთიერთობაშიც მოხდეს რაიმე მსგავსი? რომ პროგრესი მივიღოთ, საქართველოს მთავრობის მხრიდან ინტერესის გაქრობის მიუხედავად? 

- სწორად აღნიშნეთ, რომ ბოლო პერიოდში ფაქტობრივად მივიწყებულია ნატოს თემა, რიტორიკიდან საერთოდ ამოვარდნილია. დასავლეთთან დაახლოების კონტექსტში ყველა ევროკავშირზე ლაპარაკობს. 

თუმცა, შეიძლება, გარკვეული სტრატეგიული საჭიროებებიდან გამომდინარე, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა მაინც ჩათვალოს საჭიროდ, რომ საჯარო გზავნილის დონეზე, ვაშინგტონის სამიტზე არასტანდარტული ნაბიჯი ან დაპირება გამოაცხადოს. 

- აფხაზეთის თემას მინდა, მივუბრუნდეთ. საქართველოს მთავრობამ კონფედერაციის საკითხი რომც დააყენოს დღის წესრიგში, როგორც საარჩევნო დაპირება, როგორ ფიქრობთ, ამ განზრახვას აფხაზეთში როგორ შეხვდებიან?

- თავისთავად, კონფედერაციის შესახებ დისკუსიის გახსნა ვერანაირად ვერ იქნება წინაპირობა, რომ ეს განზრახვა მალე განხორციელდება. საქმე მხოლოდ ტერიტორიას არ ეხება, პირველ რიგში, ადამიანებს ეხება. ამ პროექტის განხორციელებას ნდობის აღდგენა დასჭირდება, რაც წლებზე ორიენტირებული პროცესია. დღეს არ არსებობს არანაირი წინაპირობა აფხაზეთის მხრიდან, რომ ამ პროექტს ვინმე მიესალმებოდეს. ეს კიდევ ერთხელ მიანიშნებს, რომ კონფედერაციის თემამ შეიძლება აამოქმედოს პროცესი, რომელიც შექმნის ილუზიას, თითქოს, რაღაც სასიკეთო ცვლილება ხდება ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის მიმართულებით. მაგრამ ამის შედეგი შეიძლება ის იყოს, რომ დასავლეთთან ურთიერთობაში წინ ვერ წავიდეთ და ამ ილუზიურ გზაზე, რომელიც, კაცმა არ იცის, სად მიგვიყვანს, ათწლეულები შევყოვნდეთ. 

„შეიძლება, ამ სტრატეგიით მოქმედებენ, რომ აგვისტოს თვემდე დაცალონ საპროტესტო მუხტი.“

- ერთი მხრივ, ყველა კვლევით, საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ევროკავშირთან დაახლოების მომხრეა. მეორე მხრივ, სხვებიც ამბობენ და თქვენც წერდით, რომ ოპოზიცია კრიზისშია და „არსებული მოცემულობით, მმართველ პარტიას სერიოზულ კონკურენციას ვერ გაუწევს.” რატომ არ ემთხვევა მოსახლეობის ღირებულებითი არჩევანი მათ პოლიტიკურ არჩევანს?

- ჩვენი ოპოზიციური ფლანგის დიდი ნაწილი, უკვე ოცდაათი წელია, პოლიტიკაშია. მათ მიმართ დაბალი ნდობის ერთი მიზეზია გადაბერება - როგორც ფიზიკური, ასევე ინტელექტუალური და პოლიტიკური. ოპოზიციური ფლანგი ვერ ეხმიანება საზოგადოების უდიდესი ნაწილის მოთხოვნილებებს და პრობლემებს.

- ესე იგი, სინამდვილეში, არ ტოვებენ შთაბეჭდილებას, რომ ხელისუფლებაში თუ მოვლენ, ქვეყანას დასავლურ ყაიდაზე გარდაქმნიან? 

- არც უმაგისობაა, მაგრამ ეს არ არის გადამწყვეტი ფაქტორი. უბრალოდ, რეალურ საჭიროებებზე მორგებულ დღის წესრიგს ვერ სთავაზობენ ამომრჩეველს; ვერ ამბობენ, ჩვენი საზოგადოების და მოქალაქეების ცხოვრება როგორ, რა გზით გაუმჯობესდება. ურთიერთგამომრიცხავ და ხშირად დამაბნეველ დაპირებებს სთავაზობენ ადამიანებს. ვფიქრობ, რომ ახალგაზრდების, მომავალი თაობის წინა პლანზე წამოწევა, საუკეთესო შემთხვევაში, ტიპოლოგიურად ახალი პოლიტიკური ძალების ჩამოყალიბების საფუძველი  შეიძლება გახდეს. ამის მოთხოვნილება აშკარად იგრძნობა. ხშირ შემთხვევაში, ვიწრო პოლიტიკურ ამბიციებს ემსხვერპლება ხოლმე მნიშვნელოვანი პროცესები. მთლიანად პოლიტიკურ სპექტრში, მათ შორის, ოპოზიციაშიც, სიტყვას ფასი დაკარგული აქვს და ეს დიდი პრობლემაა. 

- ახალგაზრდულ საპროტესტო მოძრაობაში პოლიტიკოსები ღიად ინტეგრირებულები არ არიან. მაგრამ პროტესტი, თავისი არსით, პოლიტიკურია. რა პარალელური პროცესი უნდა შექმნას ოპოზიციამ, რომ საზოგადოებრივ მოძრაობას რეალური პოლიტიკური „ზურგი“ შეაშველოს? 

- სინამდვილეში, ალბათ, ორი სცენარი არსებობს. ერთი სცენარი ის არის, რომ პროცესებმა ბუნებრივად გამოაჩინოს ჯგუფები, რომლებიც შეეცდებიან, სიახლე პოლიტიკურ ველზე გადაიტანონ. მაგრამ ამისთვის დიდი დრო არ არის დარჩენილი. მეორე სცენარი, ალბათ, უფრო რეალისტურია - არსებულმა ოპოზიციურმა ძალებმა  ცადონ, გრავიტაციის ორი ან სამი ცენტრი შექმნან. ეს საშუალებას მისცემს ახალგაზრდულ პროტესტს, რომ თავისი ენერგია საარჩევნო ხმებად თარგმნოს. ოღონდ, ოპოზიციამ უნდა აჩვენოს, რომ ტრანსფორმაციის და საკუთარ ეგოზე გადაბიჯების უნარი აქვს.

- გრავიტაციის ეს ცენტრები რა კონფიგურაციით წარმოგიდგენიათ? 

- შედარებით ზომიერი ოპოზიცია - გახარია და კიდევ რამდენიმე მეტ-ნაკლებად მცირე ოპოზიციური გაერთიანება - ცალკე; ნაციონალური მოძრაობა ცალკე და  დანარჩენი ჯგუფები: „ახალი“ „გირჩი“, „დროა“, შესაძლოა, „ლელოც“  - გრავიტაციის ერთი ცენტრის გარშემო უნდა გაერთიანდნენ. 

- ესე იგი, ოპოზიციურ ფლანგზე, საუკეთესო შემთხვევაში, სამ ცენტრს ხედავთ? 

- კონკრეტული კონფიგურაციის განსაზღვრა ამ ეტაპზე რთულია. ოპოზიციური პარტიები, ნაციონალური მოძრაობის გარდა, ერთმანეთში უნდა გადანაწილდნენ. რამდენადაც ვიცი, მოლაპარაკებები უკვე მიმდინარეობს. შეიძლება, ამ პროცესს პრეზიდენტმაც შეუწყოს ხელი. ოპოზიცია უნდა გაერთიანდეს პროდასავლური იდეის გადარჩენისთვის და, ჩვენი საარჩევნო კოდექსიდან გამომდინარე, შესაბამისი ბერკეტები და გამოსავალი მოძებნოს.

- გასაგებია, რომ ბლოკებად გაერთიანებას საარჩევნო კანონმდებლობა კრძალავს და ოპოზიციის ამოცანაა, მაინც ისე დაჯგუფდეს, რომ საპროტესტო ხმები არ დაიკარგოს. სანამ პრეზიდენტზე გკითხავთ, სხვა კითხვა მაქვს: დაპირისპირების ამ ხარისხით, რასაც დღეს ვადევნებთ თვალს, როგორ წარმოგიდგენიათ ქვეყნის ცხოვრება ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებამდე დარჩენილი თვეების განმავლობაში? განმუხტვას უახლოეს კვირებში ელოდებით, თუ ოქტომბრამდე ამ რეჟიმში იცხოვრებს ქვეყანა? 

- ოქტომბრამდე აუცილებლად მივა ეს დაძაბულობა, მაგრამ დაპირისპირების კულმინაცია, ალბათ, კანონპროექტის მესამე მოსმენის და ვეტოს დაძლევის შემდეგ პერიოდში დადგება. მე ვფიქრობ, რომ ივნისი და ივლისის პირველი ნახევარი ძალიან მნიშვნელოვანი პერიოდია. სავარაუდოდ, ხელისუფლების სტრატეგიაც ეს არის, რომ  „დუღილის ტემპერატურა“ არჩევნებამდე მაქსიმუმზე აწიოს. 

- ძალიან ნაადრევი ხომ არ არის საარჩევნოდ ტემპერატურის აწევაზე ზრუნვა? 

- არ ვიცი. შეიძლება, ამ სტრატეგიით მოქმედებენ, რომ აგვისტოს თვემდე დაცალონ საპროტესტო მუხტი და სხვადასხვა გზით ხელი შეუშალონ პოლიტიკური ცენტრების ჩამოყალიბებას. 

- დაძაბულობა, მე მგონი, ხელს უწყობს ცენტრების ჩამოყალიბებას. ლოგიკური იქნება, მოსახლეობის აქტიურობამ აიძულოს პოლიტიკოსები, საკუთარ ამბიციებს გადააბიჯონ და გაერთიანდნენ. 

- შეიძლება, გათვლა იმაზეც არის, რომ დღეს პროტესტს პოლიტიკური მდგენელი არ წარმართავს. ჯერჯერობით, კონკრეტული პოლიტიკური მოთხოვნები არ ისმის.  რაც არ უნდა ხალხმრავალი აქცია ტარდებოდეს, მისი მოთხოვნა სადავო კანონს არ სცდება და ვერ აჩენს კონკრეტულ პოლიტიკურ ძალას, რომელმაც პროტესტი საარჩევნო კალაპოტში უნდა მიმართოს. არ არსებობს რაიმე ძირითადი პოლიტიკური მოთხოვნა, რომელსაც მთელი ეს საპროტესტო მოძრაობა ხელს მოაწერს. თუ პროტესტი გაგრძელდება და სათანადო პოლიტიკური შლეიფი არ მიებმება, ამან შეიძლება საპროტესტო მუხტი გაფანტოს.

- მინდა, პრეზიდენტს დავუბრუნდეთ. როგორ აფასებთ სალომე ზურაბიშვილის გეგმას, რომ ოპოზიცია ერთი ქოლგის ქვეშ გაერთიანდეს, არჩევნებზე ერთიანი სიით გავიდეს და ერთი წლით შექმნას „ტექნიკური მთავრობა“, რომელიც ევროკავშირთან დაახლოებისთვის საჭირო ცხრა დათქმის შესრულებზე იზრუნებს? თქვენ რამდენიმე ოპოზიციურ ცენტრზე ლაპარაკობთ, პრეზიდენტი კი ოპოზიციას ერთიან სიას სთავაზობს. 

- თავისი არსით ეს იგივეა, რაც პოსტში დავწერე. 

- ოპოზიციის ერთიანი სია უპრეცედენტოა ჩვენი პოლიტიკური პროცესისთვის. 

- ერთიან სიას არც მე გამოვრიცხავდი. ისიც კი მითქვამს, რომ სიის პირველი ოცეული შედგეს ლიდერებისაგან, დანარჩენი ადგილები, შესაძლებელია, ლატარიითაც კი გაათამაშონ. მაგრამ ეს პროცესი ითხოვს ამბიციების დათმობას, ისეთ ძალებს შორის დიალოგის უნარს, რომლებსაც აქამდე სერიოზული პრეტენზიები ჰქონდათ ერთმანეთის მიმართ. ოპოზიციამ უნდა აჩვენოს, რომ შესწევს ძალა, საერთო მიზნის გარშემო გაერთიანდეს და პროდასავლური პროცესი გადაარჩინოს. ჯერჯერობით, ამის დემონსტრირებას ვერ ახერხებენ. 

„ვიტყოდი, რომ ჩემი ძალა სიმშვიდეშია.“

- მაინც მინდა, სალომე ზურაბიშვილის გეგმას დავუბრუნდეთ. ეს გეგმა გულისხმობს, რომ ოპოზიციურ პარტიებს შორის პოლიტიკური ორთაბრძოლა ერთი წლით უნდა გადაიდოს და ერთ წელიწადში რიგგარეშე არჩევნები ჩატარდეს. თქვენი გეგმა კი გულისხმობს, რომ პოლიტიკური ორთაბრძოლა უკვე ამ არჩევნებზე შედგეს, მაგრამ იმგვარად, რომ ოპოზიციური ხმები არ დაიკარგოს. ეს ორი სხვადასხვა გზაა და აქვე გეტყვით, რა მგონია პრეზიდენტის გეგმის სუსტი მხარე: თუ ტექნიკურმა მთავრობამ ევროკავშირის მიერ განსაზღვრული ცხრა დათქმის შესრულებაზე უნდა იზრუნოს, ეს მაინც ნიშნავს, რომ ძირითადი ოპოზიციური ძალები შეთანხმებულები უნდა იყვნენ ამ პუნქტების რეალიზაციის გზებზე. რაც არ უნდა ტექნიკური მთავრობა იყოს, მან პოლიტიკური დავალება უნდა შეასრულოს - თანხმობის შედეგი უნდა იყოს გადაწყვეტილება, მაგალითად, სასამართლოს რეფორმირება ან ინსტიტუციების გაძლიერება რა გზით ჯობია. თქვენი გეგმა სამი ცენტრის შესახებ ამ საფრთხეს არ შეიცავს. იმას ვგულისხმობ, რომ არჩევნების შედეგები აჩვენებს, ვინ წყვეტს სხვადასხვა რეფორმის ბედს. 

- მართალია, რომ პრეზიდენტის გეგმა გაცილებით მეტ დათმობას და მეტი ბარიერის გადალახვას ითხოვს პოლიტიკური სუბიექტებისგან; ჩემი ვარიანტი - შედარებით ნაკლებს, რადგან, ასე თუ ისე, თავისუფალ სივრცეს უტოვებს პოლიტიკურ აქტორებს. ერთიანი ოპოზიციური სიის მსგავსი არაფერი მახსენდება და შეიძლება, უფრო სკეპტიკურად ვუყურებდეთ ამგვარ შესაძლებლობას. თუმცა, მე ამ მხრივ მცდელობას აუცილებლად მხარს დავუჭერდი. თუ ყველაფერზე შეთანხმდებიან, ერთიანი სია გაცილებით მეტი საფრთხის შემცველი იქნება „ქართული ოცნებისთვის“, ვიდრე რამდენიმე ოპოზიციური ცენტრი. საარჩევნო ბიულეტენში მხოლოდ ერთი ოპოზიციური სია რომ გაჩნდეს, ეს მძიმე დარტყმა იქნებოდა ხელისუფლებისთვის. 

- რომ შევაჯამოთ, რამდენიმე მსხვილი ოპოზიციური სია აადვილებს რეფორმებზე პასუხისმგებლობის გადანაწილებას, მაგრამ ერთიანი სია აადვილებს ოპოზიციის გამარჯვებას არჩევნებზე. 

- ერთიანი სია ძალიან დაეხმარებოდა მოყოყმანე ადამიანებს და, მათ შორის, საჯარო სექტორში დასაქმებულებს, რომ ოპოზიციის სასარგებლოდ მიეღოთ გადაწყვეტილება.

- დიდი მადლობა. საუბრის ბოლოს, ასეთი კითხვა მაქვს: პირადად თქვენი ძალა რაშია? 

- ვიტყოდი, რომ ჩემი ძალა სიმშვიდეშია. მკაფიო პასუხი მაქვს შეკითხვებზე - რა არის სწორი? რა არის ღირსება? რა არის სინდისი და ნამუსი? რა არის პროფესიული ეთიკა? ამ ყველაფრის გაცნობიერება მანიჭებს სიმშვიდეს, რომელიც მაძლიერებს. 

- შეიძლება ითქვას, რომ ხასიათი თქვენს უფრო ძლიერ მხარედ მიგაჩნიათ, ვიდრე ინტელექტი?

- მე მგონია, რომ ხასიათის და ინტელექტის სინთეზი, ემოციისა და რაციოს ბალანსი ის არის, რაც სულიერი სიმშვიდის საფუძველს მაძლევს.

- დღეს, ამ რთულ ვითარებაში, თქვენი ცხოვრების მთავარი გამოწვევა პირად სფეროს ეხება, თუ საზოგადოებრივს? 

- ერთმანეთთან არის დაკავშირებული. ადრე თუ ბედნიერებას გარეთ ვეძებდი, დღეს პასუხს ჩემი შვილის თვალებში ვხედავ. მინდა, ყველაფერი გავაკეთო იმისთვის, რომ ჩემს შვილს ნათელი და ბედნიერი მომავალი ჰქონდეს. ეს გულისხმობს როგორც პირად ძალისხმევას, ისე, რა თქმა უნდა, საზოგადოებრივ აქტივობასაც. 

- ტრადიციული ბოლო კითხვა მაქვს: რომელია სიტყვა, რომელიც მთელი თქვენი ცხოვრების მეგზურად გამოდგება? 

- ძიება - მუდმივი პროცესი, რომელიც თან სდევს ჩემს ცხოვრებას, ჩემს სულიერ და ფიზიკურ არსებობას. 

- დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო და აქტუალური საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის მოჭადრაკესა და ჭადრაკის თეორეტიკოსს - არონ ნიმცოვიჩს (1886 – 1935): „ყველა ჯანსაღ საზოგადოებაში არსებობს გამსვლელი პაიკი.“ 

- ჩემი აზრით, მხოლოდ თავისუფალი საზოგადოება ქმნის პირობებს, რომ პაიკმა მთელი გზა გაიაროს და ლაზიერად იქცეს. ამის საპირისპიროდ, არათავისუფალ საზოგადოებაში პაიკებს არ აქვთ შანსი, იყვნენ რაიმე სხვა - გარდა პაიკისა. 

- მეორე ციტატის ავტორია ღვთისმეტყველი იერონიმე სტრიდონელი (342-420): „არის სირცხვილი, რომელიც გვკლავს და არის სირცხვილი, რომელიც გვაცოცხლებს.“

- სირცხვილი, რომელიც გვკლავს, ჩვენი სინდისია, რომელიც მიგვახვედრებს, რომ დავმარცხდით. სირცხვილი, რომელიც გვაცოცხლებს, კათარსისის საფუძველია. ეს არის სირცხვილი, რომელიც გვაძლევს ძალას, გავხდეთ იმაზე უკეთესი, ვიდრე გუშინ ვიყავით. ასეთი სირცხვილი ხელახალი დაბადების და საკუთარ თავზე გამარჯვების გზაა. კომფორტის ზონაში ადვილია, იყო სწორი და მართალი. მაგრამ როდესაც გზაგასაყარს მივადგებით, სწორედ იქ ვეხმიანებით ჩვენს შინაგან ხერხემალს, ჩვენს სინდისს, რომელიც ჩვენს არჩევანს განსაზღვრავს. 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე