×
 „დღეს შემიძლია ვთქვა, რომ ხალხური სიმღერა გადარჩა“

ანზორ ერქომაიშვილი


8591

ინტერვიუს შესახებ

ბატონი ანზორ ერქომაიშვილი ერთადერთია ჩვენს სტუმრებს შორის, რომელსაც მხოლოდ სახელითა და გვარით წარვადგენთ. ალბათ, არ არსებობს ტიტული და პოსტი, რომელიც სრულად ასახავს მისი ღვაწლის შინაარსსა და მნიშვნელობას.

როდესაც ბატონი ანზორი უმაღლესში ჩასაბარებლად სოფლიდან თბილისში ჩამოვიდა, აქ არც ხალხურ სიმღერებს მღეროდნენ და არც ქართული საგალობლების არსებობის შესახებ იცოდნენ. სოფლებშიც ხალხური სიმღერების და საგალობლების მცოდნე ხალხი ნელ-ნელა ზეციურ საქართველოს უერთდებოდა.

ბატონმა ანზორმა თავისი ცხოვრება ხალხური სიმღერის გადარჩენას მიუძღვნა და მიზანსაც მიაღწია. რა და როგორ მოხდა, ამას ინტერვიუში წაიკითხავთ. ყველამ ვიცით, რომ ანზორ ერქომაიშვილი დიდი მოღვაწეა, მაგრამ მთელი გულით მინდა, მასთან ინტერვიუ ამ ინტერესით წაიკითხოთ: რამდენად კომპლექსურად დაგეგმა, რამდენად სწორად წარმართა და რა შედეგს მიაღწია საბოლოოდ. პირადად მე გაოცებული ვარ, რა შეუძლია ერთი ადამიანის მიზანსწრაფვას და თავდადებულ შრომას; როგორი ცვლილება შეიძლება მოხდეს ერთი ადამიანის, ერთი თაობის ხელში.

გაიცანით ადამიანი, რომელმაც ეპოქა შექმნა - ანზორ ერქომაიშვილი.

 

ია ანთაძე

-    ბატონო ანზორ, ზოგჯერ ხდება, რომ ადამიანთან საუბრობ და თითქოს მზე შემოდის შენში, შიგნიდან ნათდები. ვინ იყო ის, ვინც მსგავსი რამ გაგრძნობინათ?

-    კონკრეტულად ვერ ვიტყვი. ასეთი ბევრი ადამიანია, რომელთან საუბრისას ბედნიერი ხარ იმიტომ, რომ იცი, ვის ესაუბრები და მართლა სინათლე შემოდის შენში. მაგალითად, ახლახან შევხვდი რეზო გაბრიაძეს, რომელიც უნიკალური პიროვნებაა. ასეთ ადამიანთან შეხვედრა დიდი პატივია ჩემთვის. 

-    ის განცდა თუ გაქვთ, რომ ადამიანები თქვენ გვერდით უფრო ბედნიერები ხდებიან? 

-    არ ვიცი, რამდენად გავაბედნიერე ჩემი თანამოსაუბრეები, მაგრამ კეთილ დამოკიდებულებას ნამდვილად ბევრისგან ვგრძნობ. 

-    როდესაც ბავშვებისთვის სიმღერის სწავლება გადაწყვიტეთ, თავიდან საკმაოდ გაგიჭირდათ მსურველების შეკრება. მაგრამ შემდეგ „მართვე“ ისეთი პოპულარული გახდა, რომ ანსამბლი ხალხური სიმღერის შესწავლის მსურველებს ვეღარ იტევდა. იმ ბავშვებისგანაც არ გიგრძვნიათ, რომ სიმღერასთან ერთად, ბედნიერება შევიდა მათში? 

-    როგორ არა. იმ პერიოდში ხალხური სიმღერა საერთოდ არ იყო პოპულარული, განსაკუთრებით, ბავშვებს შორის. ჩემი მიზანიც იყო, მოვალეობაც და დიდი სურვილიც, რომ ბავშვებს სიმღერა ესწავლათ და შეეყვარებინათ. მინდოდა, რომ ახალგაზრდობას ემღერა, ვინაიდან, ჩემი ღრმა რწმენით, თუ გინდა, სიმღერა შეინახო, ის ბავშვებს უნდა ასწავლო. 
 

 

თუ გინდა, სიმღერა შეინახო, ის ბავშვებს უნდა ასწავლო.

-    იმის მიუხედავად, რა დამსახურება ჰქონდათ ჩვენს წინაპრებს ქართული ხალხური სიმღერის მიმართ, ასე მოხდა, რომ ყველაზე მეტი თქვენ შეძელით. ბატონმა გია ყანჩელმა თქვენ შესახებ თქვა: „ანზორ ერქომაიშვილი იყო, არის და რჩება თავის სფეროში პატრიარქად.“ რა თვისებებმა ან რა გარემოებებმა შეგიწყოთ ხელი, რომ ასეთ მაღალ მიზნებს მიაღწიეთ? 

-    ჩემი ღრმა რწმენით, ადამიანი უნდა ემსახუროს იმ საქმეს, რაც მას ხელეწიფება. 300 წლის ისტორია აქვს ჩემს გვარს - მუსიკალური გვარია და მუსიკამ განსაზღვრა ჩვენი მიმართულება. ჩემთვის მაგალითი იყო ბაბუა - არტემ ერქომაიშვილი და ჩემი წინაპარი გიგო ერქომაიშვილი, რომლებმაც ყველაფერი მუსიკას შესწირეს, მუსიკას მოარგეს თავიანთი ცხოვრება. მე იმ პერიოდში მომიხდა ასპარეზზე გამოსვლა, როცა ხალხური სიმღერა ნაკლებად პოპულარული იყო. არა იმიტომ, რომ ხალხს არ უყვარდა. ძველები ისევ კარგად მღეროდნენ, მაგრამ კომუნისტური იდეოლოგიის მძიმე პერიოდში ბავშვები და ახალგაზრდები ნაკლებად სწავლობდნენ ხალხურ სიმღერას. მაშინ მოდაში იყო ოლიმპიადები და შეთხზული სიმღერები პარტიაზე, მთავრობაზე, ლენინზე, სტალინზე - ამ სიმღერებზე იზრდებოდა თაობები. მე ვგრძნობდი, რომ ეს არ იყო სწორი. განსაკუთრებით მინდოდა და ვხვდებოდი, რომ სწორედ ახალგაზრდებს უნდა ესწავლათ ხალხური სიმღერა. ამიტომ, 70-იან წლებში, როცა „რუსთავი“ უკვე გამოჩენილი ანსამბლი იყო, გადავწყვიტე, ბავშვთა გუნდი შემექმნა. მინდოდა,  ბავშვებისთვის შეგვეყვარებინა ხალხური სიმღერა. 

-    ანუ თქვენ თავიდანვე ეს მიზანი დაისახეთ იმისთვის, რომ ხალხური სიმღერა გადაგერჩინათ? 

-    დიახ, უფრო მეტს გეტყვით. თუ რამე გავაკეთე (ვერ ვიტყვი, რომ ბევრი გავაკეთე), პირველ ადგილზე დგას „მართვე“, ბავშვთა ანსამბლი - არა თავისი საშემსრულებლო დონით და შესრულების განსხვავებული მანერით, არამედ „მართვე“, როგორც სიმღერის მომავალი. 

-    „რუსთავზე“ წინ აყენებთ? 

-    „რუსთავზე“ წინ, რასაკვირველია. „რუსთავი“ ერთ-ერთი გამოჩენილი ანსამბლია. 50 წლისაა და ამ ხნის განმავლობაში ძალიან დიდი საქმე გააკეთა ქართული ხალხური სიმღერის აღდგენა-პოპულარიზაციისთვის. 80-ზე მეტ ქვეყანაში გაიტანა ქართული სიმღერა. ძალიან ბევრი ვარიანტი აღადგინა, 900 სიმღერა ჩაწერა და  გამოსცა. მაგრამ ამაზე მეტი, მე მგონი, არის ის, რომ დღეს ახალგაზრდობას უყვარს ხალხური სიმღერა. რაიონები ამღერდა, რაც ყველაზე რთული იყო. საქმე ის კი არ არის, როგორ მღერიან, მთავარია, რომ სიმღერა უყვართ. ეს იყო ჩემი ყველაზე დიდი მიზანი და ამას მივაღწიეთ. რასაკვირველია, მარტო მე არა, - ჩვენმა თაობამ. გვერდში ბევრი პროფესიონალი მედგა. დღეს შემიძლია ვთქვა, რომ ხალხური სიმღერა გადარჩა. როცა სიმღერა ახალგაზრდებს უყვართ, ჩათვალეთ, რომ სიმღერა გადარჩენილია. 
 

 

კომუნისტური იდეოლოგიის პერიოდში ახალგაზრდები ნაკლებად სწავლობდნენ ხალხურ სიმღერას.

-    თქვენი სტრატეგია იყო, რომ ბავშვებს შეეყვარებინათ სიმღერა და შემდეგ თვითონ გამხდარიყვნენ მუსიკოსები, თვითონ დაეწყოთ სიმღერის პოპულარიზაცია და გუნდების შექმნა. როგორც ვიცი, სინამდვილეშიც ასე მოხდა და იბარტყა „მართვემ“. 

-    იბარტყა, სწორი ბრძანეთ. „მართვე“ ჩამოყალიბდა ქალბატონი ნათელა ჯიღაურის დიდი მხარდაჭერით, რომელიც ბავშვთა მხატვრული აღზრდის სახლის დირექტორი იყო. როცა ბავშვებმა პირველი წარმატებები ნახეს - როცა ქართული ხალხური სიმღერის ძალა ირწმუნეს - მაშინ აღმოჩნდა, რომ ბევრ მათგანს მიზანი აქვს, სწორედ სიმღერას მოახმაროს მთელი თავისი ენერგია. იმ პერიოდში კულტურის მინისტრი გახლდათ დიდი კომპოზიტორი და დიდი პიროვნება ოთარ თაქთაქიშვილი. ბატონმა ოთარმა ევროპისა და მსოფლიოსკენ გაუხსნა გზა ქართულ კულტურას - სიმღერას და ცეკვას. როდესაც ბატონი ოთარი „მართვეს“ კონცერტს პირველად დაესწრო, დამიძახა და მითხრა, რომ ამაზე დიდი საქმე არ გაკეთებულაო. მან თანამშრომლებს დაავალა, რომ სპეციალურად „მართვეს“ ბავშვებისთვის გაეხსნათ მუსიკალური სკოლა, სადაც ისინი მუსიკალურ განათლებას მიიღებდნენ და კონსერვატორიაში ჩასაბარებლად მოემზადებოდნენ. ბატონი ოთარი ფიქრობდა, რომ ამის შემდეგ ეს ბავშვები თვითონ დაუბრუნდებოდნენ ხალხურ სიმღერას, როგორც ხელმძღვანელები. 

-    ანუ მან გაიაზრა, რაც თქვენ გქონდათ ჩაფიქრებული. 

-    დიახ, ზუსტად გაიაზრა ყველაფერი. 28-ე მუსიკალურ სკოლაში, რომელსაც ბატონი თამაზ ანდღულაძე ხელმძღვანელობდა, სპეციალურად „მართვესთვის“  გავხსენით მუსიკალური განყოფილება. მერე „მართვეში“ ყველა მსურველის ადგილი არ იყო და შეიქმნა მეორე ანსამბლი, რომელსაც  „ბიჭები“ დავარქვით. „მართვე“ და „ბიჭები“ ერთად სწავლობდნენ ამ  სკოლაში. სკოლის დამთავრების შემდეგ, კონსერვატორია დაამთავრეს და დღეს თუ სადმე კარგი, წარმატებული ანსამბლია - როგორც ბავშვების, ისე დიდების - ყველგან „მართვეს“ ხელი ურევია. საქართველოში ბევრი შესანიშნავი ლოტბარი და სპეციალისტია კონსერვატორიის დიპლომით,  მაგრამ ფოლკლორის განხრით მხოლოდ „მართვედან“ და „ბიჭებიდან“ წასული ახალგაზრდები მუშაობენ. მათ დიდი ამინდი შექმნეს. 

-    რამდენი ბავშვი იყო „მართვეში“?

-    თავიდან 28 ბავშვი იყო, მერე 40-მდე ავედით, ბოლოს 60-მდე გაიზარდა ანსამბლის წევრების რაოდენობა. „მართვე“ ისეთი პოპულარული გახდა, რომ ყველას უნდოდა აქ მოხვედრა. ბავშვებმა ხალხური სიმღერის ცოდნა და სიყვარული „მართვეში“ შეიძინეს, შემდეგ კონსერვატორიაში პროფესიული ჩვევები და მუსიკალური განათლება მიიღეს და ამან განაპირობა, რომ დღეს საქართველოში ძალიან ბევრი ანსამბლია. 
 

 

„გორდელა“ იყო თვითნაბადი ოქრო.

-    ახლა მინდა, რომ პუნქტებად მოვუყარო თავი იმას, თუ რა დაგხვდათ თბილისში, როცა მუსიკალური განათლების მისაღებად ჩამოხვედით ოზურგეთის რაიონიდან და რა გვაქვს დღეს, თქვენ მიერ გაკვალული გზით და თქვენი შრომით: 1. თბილისში არ იყო ხალხური სიმღერის ანსამბლები, ახლა არის. 2. სისტემატურად არ იყო შეგროვებული და შესწავლილი საქართველოს სხვადასხვა კუთხის და უცხოეთის არქივებში დაცული ხალხური სიმღერები; ახლა მხოლოდ ანსამბლ „რუსთავის“ მიერ მოპოვებული, დამუშავებული და შესრულებულია 900 სიმღერა და საგალობელი; 3. ბავშვებს სირცხვილად მიაჩნდათ ხალხური სიმღერის შესწავლა და ახლა მუსიკალურ ფოლკლორთან შეხება პრესტიჟულია ყველა ასაკში. 4. ქართული მრავალხმიანობა იუნესკოს მიერ არ იყო აღიარებული მსოფლიო არამატერიალური მემკვიდრეობის შედევრად და ახლა - არის. თვალს რომ გადაავლებთ ამ რთულ გზას, უფრო მეტად სიმსუბუქის განცდა გეუფლებათ, თუ უფრო - სიმძიმის განცდა? 

-    მარტო ჩემს დამსახურებად ნუ ჩათვლით, ეს ყველაფერი ჩემმა თაობამ გააკეთა. მე ჩემი წვლილი შევიტანე, რაც შემეძლო. თქვენ ბრძანეთ, რა იყო ჩემი პირველი შთაბეჭდილება, როცა თბილისში ჩამოვედი. თბილისში სწავლას მუსიკალური განხრით არ ვაპირებდი იმიტომ, რომ წერა მემარჯვებოდა. მინდოდა, რომ ჟურნალისტიკაზე ჩამებარებინა უნივერსიტეტში. იმ პერიოდში ასეთი წესი იყო, რომ თუ ოქროს მედალზე დაამთავრებდი საშუალო სკოლას, საბუთებს უგამოცდოდ იღებდნენ. მეც მათ რიგში მოვხვდი და შემეძლო, უნივერსიტეტში უგამოცდოდ ჩამებარებინა. მაგრამ აქ გადამწყვეტი როლი ითამაშა ბაბუაჩემმა არტემ ერქომაიშვილმა. მან ჩათვალა, რომ რადგან ჩვენი გვარი 300 წელია, მოდის და მუსიკალური გვარია, მე უნდა ვყოფილიყავი ამ საქმის გამგრძელებელი და აუცილებლად მუსიკალური განათლება უნდა მიმეღო. უნდა მესწავლა სხვადასხვა კუთხის სიმღერები და ყველაფერი ჩაგვეწერა ნოტებზე. მაშინ ეს იყო ხსნა. ბაბუას წინააღმდეგობა ვერ გავუწიე იმიტომ, რომ ის მზრდიდა. მამა არ მყავდა და ჩემთვის დღემდე ბაბუა რჩება ყველაზე დიდ კაცად, ვისგანაც რაიმე ვისწავლე. დავთანხმდი ბაბუას, ჩამოვედი თბილისში და ჩავაბარე მუსიკალურ სასწავლებელში, შემდეგ კი კონსერვატორიაში. როცა თბილისში ჩამოვედი (ეს იყო 1958 წელი), არსებობდა მარტო სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო აკადემიური ანსამბლი, დღეს „ერისიონად“ წოდებული, რომელსაც მაშინ ანზორ კავსაძე ხელმძღვანელობდა. ქორეოგრაფი ჯანო ბაგრატიონი იყო. დიდი შემოქმედებითი რესურსი ჰქონდა ამ ანსამბლს და საბჭოთა კავშირის მასშტაბით ბევრს მოგზაურობდა. მაშინ ყოველწლიური გეგმა იყო: 160 კონცერტი უნდა გაემართათ. ეს ერთადერთი ანსამბლი ეწეოდა ქართული ხალხური სიმღერისა და ცეკვის პოპულარიზაციას. მაგრამ, სამწუხაროდ, მათი რეპერტუარი შეზღუდული იყო. აუცილებლად უნდა ემღერათ მთავრობაზე და პარტიაზე. თუმცა, ანსამბლის ხელმძღვანელობა ახერხებდა, რომ ქართული ხალხური სიმღერის მარგალიტებიც ჩაესვა პროგრამაში. იმ პერიოდში ოლიმპიადებისთვის და ფესტივალებისთვის კომპოზიტორები დავალებით წერდნენ სიმღერებს ლენინზე, პარტიასა და მთავრობაზე, შრომის გმირებზე, სიყვარულზე... ოღონდ, თუ კოლმეურნე იყო ორდენოსანი და ქალი მედალოსანი - იმათ უნდა ჰყვარებოდათ ერთმანეთი. ახლა რომ ვუყურებ, მეცინება, მაგრამ იდეოლოგიისთვის ამას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. 
 

 

რაც გაკეთდა, მარტო ენთუზიაზმით არა, ბევრი ადამიანის მხარდაჭერით გაკეთდა.

-    ანუ მუშაობდა მუსიკალური პროპაგანდა. 

-    ძალიან მაგრად მუშაობდა. ოლიმპიადებზე მხოლოდ ასეთ სიმღერებს მღეროდნენ: მე კოლმეურნე ქალი ვარ, მშვენის ქართული მანდილი, შენ კოლმეურნე ვაჟი ხარ, ორდენოსანი ხარ და ასე შემდეგ... „კეკელა და მარო“ ავიღოთ: ეს იყო ორი ქალბატონის გაშაირება, ვინ მეტი იშრომა იმ დღეს და ვინ მეტი მოსავალი მოიყვანა. თუმცა, ლამაზი და სახასიათო სიმღერა იყო, ხალხი უსმენდა. ხალხი, იცით, როგორ არის? რასაც მიეჩვევა, ის უყვარდება. 

-    სანამ  ხალხური სიმღერის კამერული ანსამბლები შეიქმნებოდა, მანამდე ვინ მღეროდა? ანუ ვინ მღეროდა ამ იდეოლოგიურ სიმღერებს?

-    სახელმწიფო ანსამბლი, როგორც მოგახსენეთ. დანარჩენი - კამერული ანსამბლი იყო „შვიდკაცა“,  ჯანსუღ კახიძის მიერ შექმნილი, რომელმაც 1957 წელს მოსკოვში ფესტივალზე დიდი ოქროს მედალი აიღო. ჯანოს „შვიდკაცამ“ განსაზღვრა სწორედ კამერული ხალხური ანსამბლების მომავალი. ეს იყო უნიჭიერესი ბიჭების კრებული. ჯანსუღი მაშინ კონსერვატორიის სტუდენტი იყო და სწორედ ამ ფესტივალისთვის შექმნა „შვიდკაცა“, რომელმაც ფურორი მოახდინა მოსკოვში. მაგათ რომ „ხასანბეგურა“ შეასრულეს, დაინგრა დარბაზი. ჟიურიში იყვნენ გამორჩეული მუსიკოსები, უცხოეთიდან მოწვეული ძალიან ცნობილი კომპოზიტორი ფილიპ ჟერარი და იყო კიდევ ყველა დროის მსოფლიო ათეულში შეყვანილი ტენორი ტიტო სკიპა.  ჯანსუღისგან ვიცი, რომ როდესაც კონკურსი დამთავრდა, ტიტო სკიპამ ყელი გაუსინჯა მიხეილ შავიშვილს, ისე გაუკვირდა, კრიმანჭული რომ მოისმინა. სწორედ ჯანსუღ კახიძის „შვიდკაცამ“ გაუხსნა გზა ქართულ სიმღერას უცხოეთში. ჯერ პოლონეთში გამოვიდნენ, შემდეგ ბელგიაში... 

-    „შვიდკაცას“ მოჰყვა თქვენი „გორდელა“?

-    დიახ, ამ დროს კონსერვატორიაში შევიკრიბეთ ხალხური სიმღერის მომღერალთა ოჯახებიდან წამოსული ახალგაზრდები: გომარ სიხარულიძე, თემურ ქევხიშვილი, ბადრი თოიძე, კუკური ჭოხონელიძე, ასევე, მე. ჩვენ შევქმენით ანსამბლი, რომელსაც „გორდელა“ დავარქვით. ბაბუა არტემი მაშინ ცოცხალი იყო. ძალიან გაუხარდა, რომ ასეთ საქმეს მოვკიდეთ ხელი. პირველმა მან გვასწავლა საგალობლები და ერთი მოკლე ნადური, რომელსაც „გორდელა“ ერქვა. ასე შევარჩიეთ ანსამბლის დასახელება. საქართველოში ფართო საზოგადოებამ არც იცოდა, რომ საგალობლები არსებობდა. იმ პერიოდში ყველაფერი ეკლესიური იკრძალებოდა. ბაბუას მეშვეობით, პირველი საგალობლები „გორდელამ“ გამოიტანა სცენაზე. ამან ისეთი ფურორი გამოიწვია, რომ შემდეგ, სადაც კი „გორდელა“ გამოჩნდებოდა, ტევა აღარ იყო. თავიდან არავის უნდოდა ჩვენი მოსმენა, მაგრამ ერთხელ კონსერვატორიის მცირე დარბაზში გაიმართა საგალობლების კონცერტი, რომელიც მერაბ კოსტავას მიჰყავდა. კონცერტს ზვიად გამსახურდიაც დაესწრო. ჩვენ ირგვლივ საოცარი სიტუაცია შეიქმნა. ახალგაზრდობა მიხვდა, რომ „გორდელა“ იყო თვითნაბადი ოქრო,  რომელიც სწავლობდა და ასრულებდა იმ სიმღერებს, რომლებიც მანამდე არ შესრულებულა. აქედან დაიწყო ქართული საგალობლების პოპულარიზაცია. 
 

 

გამოჩნდება ხოლმე რაღაც ძალა, რომელიც ამა თუ იმ საქმეს გადაარჩენს.

-    შეზღუდვა რატომ არ შეეხო საგალობლების საჯაროდ გამოტანის და პოპულარიზაციის პროცესს? 

-    როგორ არ შეეხო. როცა ტელევიზიაში გადაგვიღეს და საგალობელი ფართო ასპარეზზე გამოჩნდა, ახმაურდა მაშინდელი პრესა - ის, ვისაც ჩვენთვის ხელის შეშლა შეეძლო. მაშინ „გორდელას“ დასაცავად ძალიან კარგი წერილი გამოაქვეყნა ია მუხრანელმა. ეს წერილი „ვეჩერნი ტბილისში“ დაიბეჭდა. ქალბატონი ია წერდა, რომ ეს არის ქართული ტრადიციები, უნიკალური ქართული მადანი და არ შეიძლება ხელის შეშლა. 

-    ეტყობა, პარტიაც არ იყო კატეგორიული წინააღმდეგი. 

-    ბევრს უნდოდა დახმარება, მაგრამ, სამწუხაროდ, თანამდებობის პირები ამას ღიად ვერ აკეთებდნენ. აუცილებლად უნდა აღვნიშნო ბატონი როინ მეტრეველი, რომელიც მაშინ კომკავშირის ცენტრალური კომიტეტის მდივანი იყო და რომელმაც „გორდელა“ კომკავშირის პრემიით დააჯილდოვა. დიდი ჯილდო იყო მაშინ. 

-    ამან გზა გაგიხსნათ?

-    რა თქმა უნდა. 

-    „გორდელას“ წევრები რეგიონებიდან იყავით ჩამოსული თბილისში?

-    დიახ.

-    როგორ მოხდა თბილისურ საზოგადოებაში ანსამბლის წევრების პიროვნული დამკვიდრება? თბილისური საზოგადოების „შინაურები“ როგორ გახდით? 

-    „გორდელას“ რეპერტუარში თავი მოიყარა საგალობლებმა და საქართველოს სხვადასხვა კუთხის სიმღერებმა. თბილისელმა მაყურებელმა ასე აღიქვა, რომ „გორდელას“ სახით რაღაც ახალი მოვიდა; რაღაც ისეთი, რაც მან არ იცოდა. გვეპატიჟებოდნენ სხვადასხვა დაწესებულების და სამთავრობო ღონისძიებებზე. ვმღეროდით „მრავალჟამიერს“ და ისეთ სიმღერებს, რომელთა გამო ვერავინ დაგვტუქსავდა. შიგადაშიგ საგალობლებსაც შევურევდით. ნელ-ნელა გაგვიცნო საზოგადოებამ. ჩვენს კონცერტებს არც ახალგაზრდები აცდენდნენ და არც ხანდაზმულები. განსაკუთრებით მხარს გვიჭერდნენ ძველი თაობის წარმომადგენლები - უნივერსიტეტის და კონსერვატორიის პროფესორები. ვახტანგ ბერიძე - დიდი ხელოვნებათმცოდნე, არაჩვეულებრივი პიროვნება - ჩვენი გულითადი მხარდამჭერი იყო. 

-    ანუ უპრობლემოდ მიგიღოთ საზოგადოებამ? 

-    თემურ ქევხიშვილი დღემდე იგონებს, რომ ვაკის პარკში გვქონდა კონცერტი, როცა „გორდელას“ ჯერ არავინ იცნობდა.

 
გამოაცხადეს „შავი შაშვი“ და ვიმღერეთ „შავი შაშვი“. იქ არის ასეთი იმიტაცია ძაღლების „ჰაუ-ჰაუ!“ ძაღლები როგორ ყეფენ. სიმღერაშია ეს. რომ დავიწყეთ, მთელი ახალგაზრდობა აგვყვა: „ჰაუ-ჰაუ-ჰაუ-ჰაუ...“ ყეფდა სულყველა და ჩაგვიშალეს, პრაქტიკულად, სიმღერა. ბიჭები ტიროდნენ.

ვერ გაიგეს ახალგაზრდებმა, რაში იყო საქმე. შემდეგ, როცა „გორდელა“ კარგად გაიცნეს, „შავი შაშვი“ კი არა, რაც გინდა, გვემღერა, აღფრთოვანებული იყო ყველა, მათ შორის, ახალგაზრდებიც. ცნობილი პიროვნებები გვაქებდნენ, გაზეთებში რეცენზიები ქვეყნდებოდა. მსოფლიო ფესტივალზე, 1968 წელს, ბულგარეთში „გორდელამ“ დიდი ოქროს მედალი აიღო. ამის შემდეგ ჩვენი ანსამბლი უკვე ძალიან პოპულარული გახდა მთელ საქართველოში. 
 

 

არიან ახალგაზრდები, რომლებმაც ძველი სიმღერების ყველა ვარიანტი იციან.

-    ჯარში რა პერიოდში იყავით? 

-    ჯარში მესამე კურსიდან წამიყვანეს. „გორდელა“ დავტოვე და წავედი. ჩვეულებრივ, უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტები ჯარში არ მიჰყავდათ. მაგრამ ხრუშჩოვის ბრძანება იყო, რომ 1941-1945 წლებში დაბადებული ყველა მამაკაცი უნდა გაეწვიათ. ამ წლებში ძალიან დაბალი იყო შობადობა, ომის გამო. გაგვიკეთეს მობილიზაცია და წაგვიყვანეს. როგორ არ იბრძოლა კულტურის მინისტრმა, ბატონმა ოთარ თაქთაქიშვილმა, ბაბუამ, თავისთავად, მაგრამ არაფერი გამოვიდა.

-    „გორდელა“ დაიშალა?

-    არა, ჯარიდან რომ ჩამოვედი, „გორდელაში“ დავბრუნდი და მერე წავედით ფესტივალზე ბულგარეთში. მაგრამ საქმე ისაა, რომ ჯარში სამი წელი დავკარგე. ბაბუა ცოცხალი იყო. იმ სამი წლის განმავლობაში რამდენი რამის სწავლა, რამდენი რამის ჩაწერა შეიძლებოდა. რომ ჩამოვედი, ბაბუა ერთი წლის შემდეგ გარდაიცვალა. ძალიან გულდაწყვეტილმა მითხრა: ეს დრო აუნაზღაურებელი დანაკლისია ჩემთვის და შენთვის კი არა მარტო, ქართული სიმღერისთვის; მაგრამ რა ვქნა, ვერ მოვახერხე მეტიო. ახლაც ვგრძნობ, რა დიდი დანაკლისი იყო. ახლა, როცა საგალობლებზე ასეთი ბუმია ატეხილი, მე ბაბუა აგერ გვერდით მყავდა ცოცხალი. მისგან საგალობლები კი ჩავიწერე, მაგრამ, შემეძლო, ასობით ჩამეწერა. კონსერვატორიის დამთავრების შემდეგ რუსთავში წავედი სამუშაოდ და იქ ჩამოვაყალიბე ანსამბლი „რუსთავი“, 1968 წელს.

-    თავდაპირველ კითხვას რომ დავუბრუნდეთ, ეს ყველაფერი, რაც გვიამბეთ და კიდევ ბევრი რამ, რაც გამოვტოვეთ, - თქვენთვის, დღევანდელი გადასახედიდან, ტვირთი და სიმძიმეა, თუ პირიქით, მსუბუქად გრძნობთ თავს, რომ ამდენი რამ გამოგივიდათ? 
 

 

ხალხური სიმღერები გადარჩა და სამუზეუმო ექსპონატებად არ გადაიქცა.

-    ალბათ, ღმერთის ნება იყო. ისე წარიმართა ჩემი და ჩემი მეგობრების ცხოვრება, რომ რაც გაკეთდა, მარტო ენთუზიაზმით არა, ბევრი ადამიანის მხარდაჭერით გაკეთდა. 

-    მიუხედავად დიდი ღვაწლისა, რაღაც საფრთხეები დავინახე, რაც უფრო ხალხურ სიმღერებს ეხება, ვიდრე საგალობლებს. დავიწყოთ იმით, რომ ადრე ხალხური სიმღერები სოფელში იქმნებოდა და იქიდან შემოდიოდა ქალაქში. ახლა პირიქით არის - ხალხურ სიმღერებს ბევრად ხშირად მღერიან ქალაქში, ვიდრე სოფლებში. ქალაქმა აიღო მისია, რომ ხალხური სიმღერა სოფლებში დააბრუნოს. ეს პროცესი ცოტა ხელოვნური ხომ არ არის? სინამდვილეში, ხომ არ არსებობს საფრთხე, რომ სიმღერის წყაროს სათავე დაიშრიტოს? 

-    სანამ ძველი თაობის მომღერლები არსებობდნენ ყველა კუთხეში; სანამ მოხუცები კიდევ მღეროდნენ ამ ძველ სიმღერებს, იმისგან დამოუკიდებლად, როგორი იყო პოლიტიკა; მღეროდნენ ოჯახებში, დღეობებში, ქორწილებში - მანამ საშიშროება არ არსებობდა. გვყავდა ძლიერი ძალა სოფელში, რომელსაც ქართული ფოლკლორი ეყრდნობოდა. მაგრამ როდესაც ეს „უკანასკნელი მოჰიკანები“ წავიდნენ და მომღერლების რაოდენობა ძალიან შემცირდა, მაშინ გაჩნდა სწორედ ის საფრთხე, რასაც თქვენ ბრძანებთ. მაგრამ ბუნებას თავისი კანონები აქვს. როგორც კი საკითხი კრიტიკულად დადგება, გამოჩნდება ხოლმე რაღაც ძალა, რომელიც ამა თუ იმ საქმეს გადაარჩენს. ჩვენთან ასეთ ძალად გაჩნდა გიორგი მთაწმინდელის სახელობის გალობის უნივერსიტეტი, პატრიარქის კურთხევით და ბატონი ვანო ჩხარტიშვილის მხარდაჭერით. 10 წელზე მეტია, უნივერსიტეტი არსებობს, მეც იქ ვმუშაობ და ეს დიდი პატივია ჩემთვის. ჩვენ ვზრდით კადრებს რეგიონებისთვის, ვზრდით ახალგაზრდებს, რომლებიც რეგიონებში ასწავლიან ხალხურ სიმღერას და საგალობელს. 

-    არ ვიცოდი, თუ ხალხურ სიმღერასაც ასწავლიდნენ. 

-    ძირითადად, საგალობლებს ასწავლიან, მაგრამ, ასევე, ხალხურ სიმღერასაც. პატრიარქის ხელშეწყობითა და ძალით ბევრი ეკლესია აშენდა იმის შემდეგ, რაც საბჭოთა კავშირი დაიშალა. მაგრამ ეკლესიებში ქართული გალობა არ ჟღერდა. ყველანაირად შევეცადეთ, რომ გვყოლოდა ადამიანები, რომლებიც ეკლესიებში ქართულად იგალობებდნენ. ამ მხრივ ძალიან დიდი როლი ითამაშა გალობის უნივერსიტეტმა. არსებობს კიდევ ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრი, რომელსაც გიორგი დონაძე ხელმძღვანელობს. მათი ძალისხმევით,  რამდენიმე წლის განმავლობაში საქართველოს 20 თუ მეტ რაიონში გაიხსნა ფოლკლორული სკოლები, სადაც ჩვენი კურსდამთავრებულები მიდიან და სიმღერა-გალობას ასწავლიან. 
 

 

ის, რაც ადრე ყანაში სრულდებოდა, დღეს სცენაზე სრულდება.

-    მხოლოდ ბავშვებს ასწავლიან თუ უფროსებსაც? 

-    ბავშვებსაც და მოზრდილებსაც. ისინი ადგილზე იღებენ პირველ მუსიკალურ განათლებას, შემდეგ მოდიან გალობის უნივერსიტეტში, სადაც სპეციალურ განათლებას იღებენ და უკან ბრუნდებიან. ხედავთ, როგორი ჯაჭვური პროცესია? პარალელურად, გაჩნდა ფონდი „ქართული გალობა“, რომლის როლი ასევე გადამწყვეტია. ამ ფონდმა გამოსცა ნოტები, სასწავლო დისკები და სხვა მასალა, რაც სწავლებისთვის აუცილებელია. ქართველი მუსიკოსი ახალგაზრდები უკვე შეიარაღებულები არიან ღრმა ცოდნით ქართული სიმღერა-საგალობლების შესახებ. მთიან რაიონებში, სადაც ხალხური სიმღერა და საგალობლები შეისწავლება - მაგალითად, სვანეთში ან აღმოსავლეთ საქართველოს მთაში - ფონდი „ქართული გალობა“ ხელფასებს უხდის იქაურ მასწავლებლებს. დღეს ყველაფერი კეთდება იმისთვის, რომ სიმღერა რაიონებს დაუბრუნდეს და დიდი მიღწევაც გვაქვს ამ საქმეში. შარშან და შარშანწინ ჩატარებული ფესტივალებიდან და კონკურსებიდან, რომლებიც ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრის ორგანიზებით ჩატარდა, გამოჩნდა, რომ რაიონებში გვყავს საინტერესო, მზარდი ანსამბლები, რომლებიც ავთენტურად მღერიან ძველ სიმღერებს და საგალობლებს. ეკლესიებშიც უკვე ქართული გალობა ისმის. არიან ახალგაზრდები, რომლებმაც ძველი სიმღერების ყველა ვარიანტი იციან. ჩვენი თაობის დამსახურება სწორედ ის არის, რომ ახალგაზრდებს მუსიკალური ფოლკლორი შევაყვარეთ. 

-    თქვენი თაობის და პირადად თქვენი დამსახურებაა ისიც, რომ ეს ვარიანტები ჩაწერეთ, მოიძიეთ ზოგი საქართველოში, ზოგი უცხოეთის არქივებში და ფაქტობრივად, გამზადებული დაახვედრეთ მათ, ვინც ახლა სწავლობს. მაგრამ ნიშნავს თუ არა ეს ყველაფერი, რომ ხალხური სიმღერა დაიბრუნებს თავის ფუნქციას სოფელში. თქვენგან ვიცი, რომ ტექნიკის განვითარებამ, ურბანიზაციამ სიმღერას სოფელში ფუნქცია დაუკარგა. ოჯახებს ხალხური სიმღერა ემღერათ ან სუფრასთან, ან ვენახში, ან ყანაში მუშაობისას - მგონი, კარგა ხანია, აღარავის უნახავს. მიგაჩნიათ თუ არა შესაძლებლად და საჭიროდ, რომ ხალხური სიმღერა არა მხოლოდ დაბრუნდეს სოფლებში, არამედ, დაბრუნდეს თავისი ტრადიციული ფუნქციით? 
 

 

კარგი მომღერალი ადრე ერთ ხმას ორჯერ ერთნაირად არ გაიმეორებდა.

-    ოჯახური სამუსიკო ტრადიცია  ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი იყო საუკუნეების განმავლობაში. თაობიდან თაობას გადაეცემოდა სიმღერა ზეპირი სახით. შარშან ჩატარდა ძალიან საინტერესო კონკურსი, რომელშიც ოჯახური ანსამბლები მონაწილეობდნენ. თითქმის ყველა რეგიონიდან ჩამოვიდნენ მომღერალი ოჯახები. პატარა ბავშვები მშობლებთან, ბებიებთან და ბაბუებთან ერთად შესანიშნავად ასრულებდნენ ხალხურ სიმღერებს. მაგრამ რაც თქვენ თქვით, რომ ურბანიზაციამ და ტექნიკის განვითარებამ ხალხურ სიმღერას პირდაპირი ფუნქცია დაუკარგა, ნამდვილად ასეა. საწნახელი არავის გამოაქვს სოფელში და „ელესას“ აღარავინ მღერის. ყანას ტრაქტორი ამუშავებს და შრომის სიმღერა „ოროველა“ აღარ ისმის. მაგრამ მთავარი რა არის? ეს სიმღერები გადარჩა და სამუზეუმო ექსპონატებად არ გადაიქცა. ამ სიმღერებს ცოცხლად ასრულებენ. დრო იცვლება, პირობები იცვლება და ის, რაც ადრე ყანაში სრულდებოდა (იგივე „ნადურები“), დღეს სცენაზე სრულდება. 

-    თქვენ წერდით, რომ ხალხურ სიმღერას ორი მთავარი თვისება აქვს - მრავალხმიანობა და იმპროვიზაცია. იმ პროცესს, რაც ახლა თქვენ აღწერეთ, ექნება თუ არა საკმარისი შინაგანი ენერგია იმისთვის, რომ ხალხური სიმღერა კვლავ იყოს იმპროვიზაციული და არ გაიყინოს იმ ვარიანტებზე, რაც  დღეს გვაქვს? შეძლებს შემდგომ განვითარებას ქართული ხალხური სიმღერა? 

-    სიმღერის სწავლება არ ნიშნავს მარტო იმას, რომ ესა და ეს ხმა ასწავლო მომღერალს და თავისი დღე და მოსწრება იმას მღეროდეს. როცა ხალხურ სიმღერას კარგად ასწავლი, აქ, რასაკვირველია, იმპროვიზაციაც იგულისხმება. კარგი მომღერალი ადრე ერთ ხმას ორჯერ ერთნაირად არ გაიმეორებდა. ვერ გაიმეორებდა. მას იმდენად ღრმად ჰქონდა ჩამჯდარი იმპროვიზაციის უნარი, რომ ყველა გამეორების დროს რაღაცას ცვლიდა. ეს ცვლილებები იწვევდა ვარიანტების მრავალსახეობას. ერთხელ ბაბუა რაღაც სიმღერას მასწავლიდა და იმღერა. მეორედ სხვანაირად იმღერა, მესამედაც - სხვანაირად. მე ვუთხარი, ერთხელ ისე მიმღერე, სწორად როგორც უნდა იყოს-მეთქი. გაეცინა და მითხრა, გავერთე ახლა და როგორც მომინდა, ისე ვიმღერეო. ბაბუ, რამდენი ვარიანტი არსებობს ამ სიმღერის-მეთქი, ვკითხე. რამდენიც კარგი მომღერალიაო. იმპროვიზაცია ნიჭიერი კაცის თანდაყოლილი უნარია. მაგრამ ადამიანმა ჯერ ძალიან კარგად უნდა ისწავლოს სიმღერა და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებს იმპროვიზირებას. ახლახან გარდაიცვალა ცნობილი გურული მომღერალი გური სიხარულიძე. ის ლოტბარი ვერასოდეს იქნებოდა, რადგან არ შეეძლო, ერთი ფრაზა ორჯერ ერთნაირად გაემეორებინა. ბავშვები იბნეოდნენ. ჯობდა, გური დარჩენილიყო მომღერლად და იმპროვიზებულად ემღერა, ბევრი ვარიანტი შეექმნა, ვიდრე ბავშვებისთვის ესწავლებინა. იმ კაცს ჰქონდა განუსაზღვრელი შესაძლებლობა და მღეროდა ისე, როგორც მის ნიჭიერებას შეშვენოდა. თუ მომღერალმა თვითონ არ მოირგო მელოდია, თუ არ შეისისხლხორცა და იმპროვიზაციები არ აკეთა - დიდი მომღერალი არ იქნება. სწორედ ასეთი მომღერლები დარჩნენ ისტორიაში: ნოკო ხურცია, კირილე პაჭკორია, ერქომაიშვილების გვარი, ჩავლეიშვილების გვარი, დედას ლევანა, ბერძენიშვილები, რომელი ერთი ჩამოვთვალო... 
 

 

იმპროვიზაცია ნიჭიერი კაცის თანდაყოლილი უნარია.

-    ესე იგი, იმპროვიზაციის მხრივ ხალხურ სიმღერას საფრთხე არ ემუქრება. 

-    ნამდვილად არა. როცა „მართვე“ გაიცნო საზოგადოებამ, ზოგიერთი მუსიკოსი ჩიოდა, ბავშვები ვერ იმპროვიზირებენო. რასაკვირველია, მართალია. მაგრამ ბავშვს ჯერ სიმღერა უნდა შეასწავლო. როცა გაიზრდება და ვარიანტებს ისწავლის, როცა ათასნაირ ჩვევას დაეუფლება, მერე შეუძლია, იმპროვიზაციაზე იფიქროს. მე იმპროვიზაცია დავიწყე, 30 წლის რომ ვიყავი. ეს ბუნებრივად მოხდა. ეს თვითონ მოდის, როცა ყველაფერს ისწავლი, როცა ყველა ხმა კარგად გესმის, ვარიანტები იცი. ბავშვის იმპროვიზაცია ვინ გაიგონა? 

-    თქვენს ერთ მოგონებასთან დაკავშირებით მინდა, გკითხოთ: ქართული ენის მასწავლებელმა, პანტელეიმონ იობიშვილმა მითხრა, მთელი საქართველო რომ დაღუპულიყო და მხოლოდ „ვეფხისტყაოსანი“, „ჩაკრულო“ და „ხასანბეგურა“ გადარჩენილიყო, იტყოდნენ, დიდი ცივილიზაციის ქვეყანა დაღუპულაო. „ვეფხისტყაოსანი“ გასაგებია. თუ შეგიძლიათ, აგვიხსნათ, რა არის განსაკუთრებული ამ ორ სიმღერაში? 

-    პანტელეიმონ მასწავლებელი არაჩვეულებრივი პიროვნება იყო, უგანათლებულესი კაცი, ივანე ჯავახიშვილის მოწაფე. ბეჯით ბავშვებს გაკვეთილების შემდეგ გვტოვებდა და ბევრს გველაპარაკებოდა. მაშინ გვითხრა ეს ფრაზა. მოგვიანებით, როცა ყველა კუთხის სიმღერები შევისწავლე, მივხვდი, რომ ეს არის ორი შედევრი - ერთი აღმოსავლეთ საქართველოსი, მეორე დასავლეთის. „ხასანბეგურამ“ თავისი კრიმანჭულით განაცვიფრა სტრავინსკი, მე-20 საუკუნის უდიდესი კომპოზიტორი. მან თქვა, რომ ჩემთვის კრიმანჭულიანი სიმღერები საუკეთესოა, რაც კი ოდესმე მომისმენიაო. საქართველოში ჩაწერილი კრიმანჭულიანი პოლიფონიური სიმღერები გაცილებით მეტია, ვიდრე თანამედროვე მუსიკის ყველა მიღწევაო. 
 

 

კრიმანჭულის ფენომენი მსოფლიოში განუმეორებელია.

-    რატომ? 

-    ზოგადად, კრიმანჭულის ფენომენი მსოფლიოში განუმეორებელია. რამდენიმე ხნის წინ გვსტუმრობდა ზუბინ მეტა, მსოფლიოში სახელგანთქმული დირიჟორი და „რუსთავმა“ უმღერა მას. სტუმარი განსაკუთრებით დაინტერესდა კრიმანჭულით. დაუძახა გედი ჯინჭარაძეს, ახლოს მოიყვანა, ამღერა, ყელი გაუსინჯა და რამდენჯერმე თქვა, მსგავსი რამ არსად მინახავს და არ მომისმენიაო. „ხასანბეგურა“ მთლიანად იმპროვიზაციაზეა აგებული. ყველა ხმა დამოუკიდებელია - კრიმანჭული, დამწყები და ბანი. ყველა ხმა იმპროვიზირებს. ორჯერ ერთნაირად კი არა, ალბათ, ნახევარჯერაც ვერ იმღერებენ ერთნაირად. თუ კარგი იმპროვიზატორი არ ხარ, რაგინდ კარგი ხმა გქონდეს, „ხასანბეგურას“ ვერ იმღერებ. აქ ყველა ხმა დამოუკიდებელია, ყველა ხმა იმპროვიზირებს და ბოლოს ყველა ხმა მოდის უნისონში. ეს არის „ხასანბეგურას“ უნიკალობის საიდუმლო. რაც შეეხება „ჩაკრულოს“, მისი ბევრი ვარიანტი არსებობს. ოთარ ჩიჯავაძეს, შესანიშნავ ფოლკლორისტს, ნოტებში აქვს ჩაწერილი შვიდი ჩაკრულო, შვიდივე სხვადასხვა ტექსტზე. თვითონ „ჩაკრულო“ ერთი სიმღერა არ არის, სიმღერების კრებულია, რომელიც სხვადასხვა ვარიანტის სახით შემორჩა. თუნდაც, ის ფაქტი რად ღირს, რომ კოსმოსში „ჩაკრულო“ გაუშვეს. ამერიკელებმა იციან საქმე და იქ ისეთი მუსიკალური საზოგადოება არჩევდა რეპერტუარს, რომ მათ ნურავინ გაეჯიბრება. ის, რაც „ჩაკრულოში“ დაინახეს, სხვაგან ვერ აღმოაჩინეს. ისეთი დიდი შემოქმედებითი ენერგია აქვს „ჩაკრულოს“, რომ უცხოეთში ყველა კონცერტს ამ სიმღერით ვამთავრებთ და არ მახსოვს, დარბაზი ფეხზე არ წამომდგარიყო. ყველა ქვეყანაში, სადაც კი „ჩაკრულოს“ ვმღერით, დარბაზი ფეხზე დგას. საოცარი მუხტი, საოცარი ენერგია აქვს ამ სიმღერას, შეიძლება ითქვას, რომ ღვთაებრივი ძალა აქვს. „ჩაკრულო“ და „ხასანბეგურა“ პოლიფონიისა და ქართული საშემსრულებლო ხელოვნების მწვერვალია. 

-    ქეთევან სადღობელაშვილის ფილმში „ხმების შემგროვებელი“ თქვენ ყვებოდით, თქვენმა ბაბუამ არტემ ერქომაიშვილმა ყველასგან ჩუმად თავისი ხმით როგორ ჩაიწერა დაკრძალვის საგალობლები, რომლებითაც ის ბოლო გზაზე უნდა გაგეცილებინათ. ამას რომ ყვებოდით, თქვენს თვალზეც ცრემლი იყო და შეუძლებელია, მაყურებელმაც თქვენთან ერთად არ განიცადოს ფილმის ეს ეპიზოდი.  როგორ ხსნით მის ამ საქციელს? 
 

 

„რუსთავს“ უკვე ყველაფერი აქვს. ახლა წარმართოს ახალგაზრდამ.

-    აქ ორი მომენტია. ბაბუა ისეთი პიროვნება იყო, რომელიც  არასოდეს თავის გაჭირვებას სხვას თავზე არ მოახვევდა. თავისი დასასაფლავებელი ფულიც კი, თურმე, გადადებული ჰქონდა. ამას დაემატა ისიც, რომ ბაბუა ძველი თაობის, ძველი ყაიდის კაცი იყო. ორი ათასზე მეტი საგალობელი იცოდა, ყველა ჟანრის, მათ შორის, დასასაფლავებელი. ამ საგალობლების ყველა ხმას ფლობდა. იმ პერიოდში მას უკვე აღარ ჰყავდა ვინმე, ქართული გალობის შემსრულებელი - თვითონ იყო უკანასკნელი მცოდნე. ჩუმად, არავის რომ არ გაეგო ამის შესახებ, თავისი დისშვილისგან, ამირან თოიძისგან წამოიღო ერთი მაგნიტოფონი, მეორე თვითონ ჰქონდა. ბაბუამ ჯერ ერთი ხმა ჩაწერა ერთ მაგნიტოფონზე. მერე ეს ჩართო და მიუმღერა მეორე ხმა, რაც მეორე მაგნიტოფონზე ჩაწერა. შემდეგ ამ ორივე ხმას ბანი უთხრა და პირველ მაგნიტოფონზე უკვე სამხმიანი საგალობელი აღმოჩნდა. ასე ჩაწერა ყველა საგალობელი, რომლებიც დასაფლავების წესის მიხედვით უნდა შესრულებულიყო. როცა მიდიოდა, მე მითხრა: აი, ბაბუ, აგერ ინახება ჩანაწერები. აიღე და ჩემს დასაფლავებაზე მხოლოდ ესენი გაუშვითო.  

-    ძალიან დასამახსოვრებელი ამბავია. ახლა სხვა თემაზე მინდა, გკითხოთ: სულ ცოტა ხნის წინ ანსამბლ „რუსთავს“ სამხატვრო ხელმძღვანელი შეეცვალა. ადრე თქვენ იყავით, ახლა კი გიორგი ნატროშვილია - „მართვეს“ ყოფილი წევრი, რომელიც „რუსთავში“ უკვე 30 წლის განმავლობაში მღერის. რა აუცილებლობით იყო გამოწვეული ეს ცვლილება? 

-    მოგეხსენებათ, მე დავაფუძნე და 50 წლის განმავლობაში ვმართავდი ამ ანსამბლს. „რუსთავს“ უდიდესი დამსახურება აქვს ქართული სიმღერის პოპულარიზაციის საქმეში, განსაკუთრებით, უცხოეთში. 6000-მდე კონცერტი აქვს გამართული. წარმოიდგინეთ, ხალხური სიმღერების  რამდენი ვარიანტი აქვს მოძიებული და აღდგენილი. თავიდან სხვა ანსამბლები არ არსებობდა, „რუსთავი“ თითქმის მარტო იყო. დავდიოდით სოფლებში, ქალაქებში, ვიწერდით მომღერლებისგან, ვსწავლობდით. რაც ანსამბლს წარმატებები აქვს, ყველაფერს ჩემს ხელში მიაღწია, რეპერტუარიც ჩემს ხელში გაკეთდა. მე ჩემი მოვალეობა შევასრულე. უკვე 80 წელს ვუახლოვდები. აღარ არის ის ენერგია. მარტო ცოდნა არ განსაზღვრავს, ბევრი დეტალია, რომელიც ძნელია. 

-    მაგალითად, რა? 

-    ჯერ კიდევ შემიძლია მუშაობა, მაგრამ მირჩევნია, ახალგაზრდებმა გააგრძელონ საქმე, რომელიც აქამდე მოვიყვანე. ნახევარი საუკუნე საკმარისია იმისთვის, რომ ადამიანმა ერთი და იგივე საქმე აკეთოს. 
 

 

უფრო მეტი ჩემი ცხოვრების განმავლობაში იყო სხვაზე ზრუნვა.

-    ბატონო ანზორ, მართლა მაინტერესებს, ახალი სამხატვრო ხელმძღვანელი რას გააკეთებს თქვენზე უკეთესად? 

-    მე არ ვამბობ, რომ უკეთესად გააკეთებს, ან უარესად. მუსიკალურ ხელმძღვანელად მაინც ვრჩები. მაგრამ სამხატვრო ხელმძღვანელის როლი ძალიან დიდია. მუსიკის გარდა, იმდენი საქმეა. ვატყობ, რომ მე ის აღარ ვარ. არც ის ენერგია მაქვს, რაც ახალგაზრდობაში მქონდა. ძნელია იმის სიტყვით გადმოცემა, რაც ამ 50 წლის განმავლობაში ვაკეთე. „რუსთავს“ უკვე ყველაფერი აქვს. ახლა წარმართოს ახალგაზრდამ. ცუდს ამაში ვერაფერს ვხედავ. 

-    ცუდს კი ვერ ვხედავ, მაგრამ ფორმალური მგონია სამხატვრო ხელმძღვანელის შეცვლის ამბავი. ვერ წარმომიდგენია, რომ რეალური ხელმძღვანელი ვინმე სხვა იყოს იქ, სადაც თქვენ ფიზიკურად ხართ. 

-    რაც დასჭირდებათ, იქვე ვარ, შორს არ წავსულვარ. კონცერტებს მე ვაკეთებ, პროგრამას მე ვაკეთებ. დანარჩენზე ახალგაზრდებმა აიღონ პასუხისმგებლობა. „რუსთავი“ ჩემი პირმშოა, მაგრამ სანამ ცოცხალი ვარ, მუდმივად მისი ხელმძღვანელი ვიყო, არ ვაკადრებ ჩემს თავს. 

-    თქვენი კარიერის განმავლობაში სულ იყავით იმ პოზიციაში, როცა თქვენი პასუხისმგებლობა იყო ადამიანთა ჯგუფის მართვა. როგორი მმართველი ხართ - უფრო ზრუნვაზე ორიენტირებული, თუ უფრო კონტროლზე? 

-    ყველა საქმეში, როცა ხელმძღვანელი ხარ, დიპლომატი უნდა იყო. ადამიანებთან ურთიერთობა უნდა შეგეძლოს. არამარტო სიმღერის სწავლება, არამედ - ურთიერთობა. ყველას განსხვავებული ბუნება და ხასიათი აქვს. ჩემთვის ზრუნვა უფრო მეტია და კონტროლიც თავისთავად არის. მაგრამ უფრო მეტი ჩემი ცხოვრების განმავლობაში იყო სხვაზე ზრუნვა და, რაც კი შემეძლო, ყველაფრის გაკეთება ამა თუ იმ ადამიანისთვის. ზრუნვა და ზრუნვა...

-    თქვენ ამბობთ, რომ „ადამიანი, ვისაც შეწყალების, მონანიებისა და მადლიერების გრძნობა არ გააჩნია, მეტად საშიში პიროვნებაა.“ მადლიერებაზე მინდა გკითხოთ. ჩვენი ერთ-ერთი ძალიან საინტერესო სტუმრის გიორგი ურჩუხიშვილის აზრით, მადლიერების გრძნობა ამუხრუჭებს ადამიანს, რაღაც უხილავი ძაფებით აბამს იმ ადამიანთან, ვისი მადლიერიც ობიექტურად უნდა იყოს. თქვენ თუ გქონიათ შემთხვევა, როცა რაღაცის გაკეთება ჩაგითვლიათ საჭიროდ, მაგრამ ვერ გაგიკეთებიათ ვიღაცის მიმართ მადლიერების გრძნობის გამო? 

 
- მადლს ღმერთი აკეთებს, ოღონდ, ადამიანის ხელით. ისეთი მადლიანი საქმე მინახავს გაკეთებული, ადამიანი იმას ვერ გასწვდებოდა, მხოლოდ ღმერთის ხელი ურევია. ამ შემთხვევაში, ჩემი პოზიციაც ასეთია, მე თუ ვინმემ მადლი გამიკეთა, იმას არასოდეს არ დავივიწყებ, არასოდეს... მაგრამ მიბმული მასზე არ ვიქნები.

 ეს მადლი რჩება, მაგრამ მე სხვაგან სხვა მადლს გავაკეთებ. ოღონდ, არა ფულადი ანაზღაურებისთვის. მადლიანი კაცი მარტო ფულზე არ უნდა ფიქრობდეს. უკეთესი მადლიანი საქმე თუ შეუძლია გააკეთოს, ძველი მადლი ახალს ვერ დააბრკოლებს. 

-    გრძელ, საქებარ სადღეგრძელოებს მოკლე შენიშვნა გერჩიოსო, ამბობთ. ბოლოს როდის მიგიღიათ შენიშვნა პირადად თქვენ, თუ გახსოვთ? 

-    როგორ არ მახსოვს? ბევრჯერ მოუციათ შენიშვნა და მე ყველას ვუსმენ. პატარა ბავშვმა რომ მომცეს შენიშვნა, იმასაც ვუსმენ. 

-    მაგალითად?

-    მაგალითად, ერთხელ ტელეგადაცემაში ვმონაწილეობდი და გურამ ბაქრაძემ მითხრა (ცნობილი პედაგოგი და ლოტბარი იყო): ძალიან ბევრჯერ ახსენე შენი თავი - არქივებიდან ეს ჩამოვიტანე, ის ჩამოვიტანეო... მართლა ასეა, მაგრამ ვინმემ არ იფიქროს, რომ შენი თავის დამკვიდრებისთვის აკეთებ ამასო. მე სულ არ მიფიქრია ჩემს თავზე, უბრალოდ, ჩამოვთვალე, სად ვიყავი და რომელი არქივიდან რა ჩამოვიტანე. მაგრამ იმ ადამიანს ეს ცუდად მოხვდა ყურში... იმის შემდეგ ჩემი გვარის ხსენება არ ყოფილა. ამან გაჭრა, ჩემზე დადებითად იმოქმედა. კიდევ გეტყვით.

 
რეპეტიციაზე ამის წინ ერთ პატარა ბავშვს რაღაც სიმღერას ვასწავლიდი და მითხრა, რომ ეს ძალიან რთულია ჩემთვისო და იქნებ უფრო ცოტა იოლი რაღაც მასწავლოო. და მივხვდი, რომ, ესე იგი, მე ჩემი შესაძლებლობიდან კი ნუ გამოვდივარ, ბავშვის შესაძლებლობიდან უნდა გამოვიდე. მივხვდი და ვასწავლე ის, რაც ბავშვმა მითხრა და აბსოლუტურად მართალი იყო. მე ყველას ვუსმენ, ყველას.

 

-    თქვენ ბრძანეთ, რომ 80-ზე მეტ ქვეყანაში ხართ ნამყოფი. ეს საკმაოდ იშვიათი გამოცდილებაა ჩვენს თაობაში. ამ გამოცდილებიდან გამომდინარე მაინტერესებს - საქართველო როგორი ქვეყანაა?
 

 

პატარა ბავშვმა რომ მომცეს შენიშვნა, იმასაც ვუსმენ.

-    ამ 80-დან ზოგიერთ ქვეყანაში ძალიან ბევრჯერ ვარ ნამყოფი, მაგალითად, საფრანგეთში. ახლა დავბრუნდი იაპონიიდან, სადაც ბოლოს თვენახევარი ვიყავი და მანამდეც არაერთხელ ვყოფილვარ. რაც შეეხება საქართველოს. დღეს ვდავობთ და ვკამათობთ ჩვენს ცუდ თვისებებზე, რაც სწორია. მაგრამ დადებითი სწონის ყოველთვის. საქართველოს ზოგიერთი ისეთი თვისება აქვს, რომლითაც სხვა ქვეყნები ვერ შეედრება. 

-    მაგალითად? 

-    ქართველი კაცი ბუნებით კეთილშობილია. თუ გარე ძალები არ გამოიყვანენ წონასწორობიდან, ბუნებით - ერი მაქვს მხედველობაში - კეთილშობილია. 

-    სხვათა შორის, რუსუდან ფეტვიაშვილმა გვითხრა იგივე. 

-    ამის გარდა, ქართველი კაცი ყოველთვის იყო სტუმართმოყვარე. კიდევ, ბუნებით ტრადიციების მიმდევარია. რაც ჩამოვთვალე, ეს თვისებები იაპონელებს ახასიათებთ. მაგრამ სტუმრის ასეთი მიღება, რაც ჩვენთან იციან, სხვაგან არ მინახავს. ჯიბეში ფული არ გაქვს, ისესხებ, მოიყვან სტუმარს, პატივს სცემ და ყველაფერს აჩვენებ, რომ საქართველოზე კარგი აზრით წავიდეს თავის ქვეყანაში - ამას სხვა არავინ გააკეთებს. იმასაც ვიტყვი, რომ სიკეთე, რაც ჩვენ გაგვიკეთებია, სხვისგან არ მიგვიღია. იქნებ, მარტოობას გაურბოდა ქართველი, როცა მრავალხმიანი სიმღერა შექმნა?! ამას იმიტომ ვამბობ, რომ რაც არ უნდა იკამათონ,  ქართველები ბოლოს მაინც უნისონში მოდიან ერთმანეთთან. ასე რომ არ ყოფილიყო, აქამდე ვერ მოვაღწევდით. 

-    ერთ-ერთი ბლიცინტერვიუს დროს გკითხეს, რას ნანობთო და გახსოვთ, რა უპასუხეთ? 

-    არა. 

-    ასეთი რამ უთხარით: ჩემი ცხოვრების დიდი დრო უქმად დავხარჯე, მეტის გაკეთება შემეძლოო. 

-    სწორად მიპასუხია. 

-    ბატონო ანზორ, რითი ხართ უკმაყოფილო? 

 
- უკმაყოფილო როგორ არ ვარ. როცა ცხოვრებას გაივლი კაცი და ზემოდან გადახედავ განვლილ გზას, თუ შენი შეცდომები ვერ დაინახე და თუ შენს თავს საერთოდ გვერდიდან არ უყურე, ისე შენ ვერაფერს ვერ გააკეთებ. და მე დავინახე, რომ ამ ხნის განმავლობაში, ახალგაზრდული გატაცებით, შეიძლება, რაღაცასთან დაკავშირებით, უფრო მეტი საქმის გაკეთება შემეძლო თურმე და ვერ გამოვიყენე. ვერ გამოვიყენე არტემ ერქომაიშვილი, ბაბუა, რომელთანაც ყოველდღე ვიყავი, 27 წელი მზრდიდა. თუნდაც ის, რომ თბილისში რომ წამოვედი, მასთან მეტი ვყოფილიყავი, უფრო მეტს ჩავიწერდი, უფრო ბევრს ვისწავლიდი. არტემი მარტო მგალობელი და მომღერალი არ იყო. ის იყო ბრძენი კაცი, რომლისგანაც ყველაფრის სწავლა შეგეძლო.

მე ვერ გამოვიყენე ბევრი ისეთი ადამიანი, რომელთანაც ურთიერთობა მქონდა. მეტის აღება შემეძლო მათგან. თუნდაც, გივი ლორთქიფანიძეს გავიხსენებ, ჩემს მასწავლებელს, რომელმაც გამზარდა; თუნდაც, შალვა ასლანიშვილს... ბევრი ასეთი შეცდომა მაქვს დაშვებული. ამ ჭკუით რომ დავბრუნდე ჩემს ბავშვობაში, გაცილებით მეტს გავაკეთებდი, ვიდრე აქამდე გავაკეთე. 
 

 

რაც არ უნდა იკამათონ, ქართველები ბოლოს მაინც უნისონში მოდიან ერთმანეთთან.

-    არ შემიძლია არ გკითხოთ ერთი თქვენი „ნაფიქრალის“ შესახებ: „თუ შენი საქმის ღირსეული გამგრძელებელი გყავს, სიკვდილისა ნუ გეშინია.“ ამდენი ღვაწლი გაქვთ მუსიკალური ფოლკლორის სფეროში, ამდენი ადამიანი გაზარდეთ და არსებობს ვინმე ერთი - ვისზეც შეგიძლიათ თქვათ: „ეს ადამიანი აგრძელებს ჩემს საქმეს და მე მშვიდად ვარ“?

-    შეიძლებოდა, მრავლობითში მეთქვა - გამგრძელებლები. მაშინ უფრო გაადვილდებოდა პასუხი. გამგრძელებელი  კრებით სახელად ჩავთვალე. სიცოცხლე რა არის, ამაზე ნუ ვიმსჯელებთ ახლა, ათასნაირად არის შეფასებული. ადამიანი ცოცხლობს და ფასდება იმის მიხედვით, რაც მან გააკეთა თავისი არსებობის განმავლობაში. რაც უფრო დიდხანს მოვიგონებთ მის გაკეთებულ საქმეს, უფრო დიდხანს ვაცოცხლებთ. მაგალითად, სანამ საქართველო იარსებებს, მანამ შოთა რუსთაველი სულ იქნება. ბაბუა რომ კვდებოდა, მითხრა - ეჰ, დიდხანს ის კაცი ცოცხლობს, ვისაც დიდი სახელი რჩებაო. თუ ჩემს საქმეს გააგრძელებენ ჩემი გაზრდილები - კარგია თუ ცუდია ეს საქმე, ნუღარ შევაფასებთ - მაშინ მე დიდხანს ვიცოცხლებ. 

-    გაქვთ, ხომ, ეს რწმენა?

-    მაქვს და სულ მექნება. 4-5 კაცი არის ისეთი, რომელიც გადამკვდარია ჩემ მიერ დაწყებულ საქმეზე და ამ საქმეს ჭაპანივით ეწევა წინ. ამიტომ, დარწმუნებული ვარ, რომ ისინი დიდხანს მაცოცხლებენ. არ ჩამოვთვლი, რომ სხვას გული არ დასწყდეს, შეიძლება, კიდევ ბევრია ასეთი.
 

 

შეიძლება „საკმარისად დიდხანს“ ვერ იცხოვრო, მაგრამ დიდი საქმე გააკეთო.

-    დიდი მადლობა საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის რომაელ ფილოსოფოსს, სენეკას (ძვ.წ. 4 - ახ.წ. 65): „განვლილი წლების რაოდენობა ვერასოდეს გვაიძულებს, ვაღიაროთ, რომ საკმარისად ვიცხოვრეთ“.

-    დიახ, წლების რაოდენობა არ არის მთავარი. შეიძლება „საკმარისად დიდხანს“ ვერ იცხოვრო, მაგრამ დიდი საქმე გააკეთო, და პირიქით. 26 წლის აინშტაინი უკვე ფარდობითობის თეორიის ავტორი იყო. 80 წლამდე მიაღწია, მაგრამ ისტორიას დარჩა, როგორც ფარდობითობის თეორიის ავტორი. ასე რომ, ადამიანის ღვაწლი, „საკმარისად ცხოვრება“ განისაზღვრება არა წლების რაოდენობით, არამედ, მისი გაკეთებული საქმის მიხედვით. 

-    მეორე ციტატის ავტორია გერმანულენოვანი მწერალი ფრანც კაფკა (1883-1924): „ცხოვრებაში ბევრი დაბრკოლება არსებობს და ისინი მით უფრო მაღალია, რაც მეტად მაღალია მიზნები.“ 

-    აბსოლუტურად ვეთანხმები. ავიღოთ ჩემი კონკრეტული მიზანი. ჩვეულებრივ სიმღერის მასწავლებლად რომ დავრჩენილიყავი, ბევრად იოლი იქნებოდა ჩემი საქმის კეთება. მაგრამ მერე გამიჩნდა პრეტენზია, რომ სიმღერები უნდა მოვიძიო; მერე გამიჩნდა პრეტენზია, რომ ეს სიმღერები ბავშვებს უნდა ვასწავლო; მერე გამიჩნდა პრეტენზია, რომ უცხოეთის არქივებში უნდა მოვიძიო ქართული ხალხური სიმღერების ძველი ჩანაწერები; მერე გამიჩნდა პრეტენზია, რომ დიდი არქივი უნდა მოვაგროვო, რომ მთელ საქართველოს მოეფინოს ქართული ხალხური სიმღერა და საგალობელი - ეს ჩემი აზრები იყო -  ყველაფერი უმაღლეს დონეზე უნდა გავაკეთო, სიმღერა უნდა გადავარჩინო... აქ მარტო ჩემზე არ არის ლაპარაკი, ჩემი მონაწილეობით ვამბობ მთელ ამ შრომას. და რაც უფრო მაღალ საფეხურზე ავდიოდი, მით მეტი წინააღმდეგობა მხვდებოდა. ნუ გგონიათ, რომ ყველას უხაროდა, რასაც ვაკეთებდი. რამდენი კრიტიკა, რამდენი შეურაცხყოფა, რამდენი სირთულე გავიარე. დიდი, ძალიან დიდი შეურაცხყოფები გადამიტანია, მაგრამ მაინც მივდიოდი იმ კიბეზე, მივბობღავდი, რომ როგორმე იქ ავსულიყავი, ზევით, გადასახედზე, საიდანაც ჩანდა, ამ გზის განმავლობაში რა გავაკეთე - და ჩემი თავისთვის მეთქვა: დადებითად ვაფასებ ჩემს საქმიანობას თუ უარყოფითად. ბოლოს მაინც დადებითი მგონია. მაგრამ ასე ვიარე, ამ წინააღმდეგობებით, რომლებსაც ვძლევდი ჩემი პოლიტიკით, ჩემი შრომისმოყვარეობით. რაც შემეძლო, ყველაფრით ვიბრძოდი და, ბოლოს და ბოლოს,  წინააღმდეგობები დავძლიე. როგორ დავძლიე, ეს სხვა საქმეა. სიმღერა რომ უკვდავი გახადო - ძალიან ბევრი ენერგია გჭირდება,  ძალიან ბევრი შრომა, ბევრი დაკვირვება, დიდი დიპლომატია... 

ფოტომასალა: ზურაბ ქურციკიძე

გუნდი

ირაკლი გედენიძე

ზურაბ ქურციკიძე

გიო კუსიანი

გიორგი ურუშაძე

თამთა ყუბანეიშვილი

ნანა ყურაშვილი

ინგა ქორიძე