-    2016 წელს ჟურნალისტ ვლადიმერ პოზნერს სტუმრად ჰყავდა პიანისტი ბორის ბერეზოვსკი. პოზნერმა ჰკითხა, ძალიან წარმატებული პიანისტი ხართ, მაგრამ მომავალში დირიჟორობას ხომ არ აპირებთო. ბერეზოვსკიმ, რომელიც ორიგინალური აზროვნებით გამოირჩევა, უპასუხა, არ ვაპირებ და, საერთოდ, მგონია, რომ დირიჟორობა პროფესია არ არის; დაახლოებით, გზის მარეგულირებლის ფუნქცია აქვს დირიჟორსო. ამის შემდეგ ბერეზოვსკიმ თქვა ფრაზა, რომელიც ძალიან უცნაური იყო  ჩემთვის: ფარდა რომ ჩამოაფაროთ, ვერასდროს ვერავინ მიხვდება, ვინ დირიჟორობსო. თქვენც იზიარებთ იმ აზრს, რომ ყველაზე ცნობილ დირიჟორებსაც კი თავისი ხელწერა არ გააჩნიათ? მართლა ასეა საქმე, რომ ვერავინ მიხვდება, ვინ დირიჟორობს? 

-    სანამ პასუხზე გადავალ, ჯერ ჩემი აზრი უნდა გითხრათ ბერეზოვსკიზე, რომელიც მართლაც ძალიან კარგი პიანისტია, მაგრამ ასეთივე გამოჩენილი უზრდელია. 

-    უცნაურად აზროვნებს. 

-    მეტისმეტად კეთილგანწყობილი ადამიანი თუ დაუძახებს მას უცნაურს. წარმოუდგენლად იქცევა სცენაზე. მაგალითად, რომ გაჩერდები ლისტის ნაწარმოების შესრულებისას და მსმენელს ეტყვი, ამის შემდეგ საინტერესო აღარ არისო, შენ ვინ ხარ, რომ ეს განსაზღვრო?

 
-    ეს ადრე თბილისში გააკეთა, დიახ. 

-    წელს თელავში შოპენის მაგივრად დაუკრა ბალაკირევი. აღებული აქვს თავის თავზე ის ფუნქცია, რომ თვითონ უნდა განსაჯოს - რა ჯობია. ძალიან ვინანე, იქ რომ არ ვიყავი, თორემ, ცუდად დაუმთავრდებოდა ის კონცერტი. იმიტომ, რომ ეს არის უპატივცემულობა პუბლიკის მიმართ. არ ვაკნინებ მის უბადლო პიანიზმს, რაც ჩემთვის აბსოლუტურად ვერ ემთხვევა მის აზრებს და ქცევას. ახლა თქვენ რა ფრაზაც მითხარით, მე ეს არ ვიცოდი. ეს ნიშნავს, რომ ბერეზოვსკი, უბრალოდ, ბოლომდე განათლებული მუსიკოსი არ არის. ამას მარტივად აგიხსნით: ფარდა რომ ჩამოაფარო, პიანისტს იცნობ - რომელი უკრავს? 

-    სხვათა შორის, თქვა, რომ პიანისტსაც ვერ იცნობო. 

-    მე კიდევ მგონია, რომ ვიცნობ. იმიტომ, რომ არსებობს ასეთი გაგება: „ტუშე“ - რაც ნიშნავს ინსტრუმენტთან შეხებას. პიანისტები, ძირითადად, ამით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ერთი და იგივე ინსტრუმენტი რომ დავდგა, ელისო ვირსალაძე რომ აიღებს აკორდს - დიდ პიანისტებზე ვლაპარაკობ - ან რუბინშტეინი, ან ჰოროვეცი, ერთი აკორდით შეიძლება ვერ მიხვდე, მაგრამ რომელიღაც ნაწარმოების - შოპენის ან რახმანინოვის - პატარა მონაკვეთი რომ დაუკრან, ყოველთვის შეიძლება მიახლოებით მაინც გამოიცნო, ვინ უკრავს. იმიტომ, რომ ეს არის მისი „ტუშე“, მისი შეხება. და ეს არის 8 ტაქტის ან 35 ტაქტის მისი ინტერპრეტაცია, რაც, პირველ რიგში, გამოიხატება ტემპებში - რა ტემპში დაუკრავს; გამოიხატება ნიუანსებში - რამდენად ხმამაღლა ან რამდენად ჩუმად დაუკრავს; აგრეთვე, ფრაზირებაში. ძალიან ღრმად რომ არ ჩავიდე მუსიკაში, ეს სამი კომპონენტი საკმარისია. 

-    დირიჟორს რაც შეეხება?

-    დირიჟორისთვის ორკესტრი არის იგივე, რაც პიანისტისთვის ფორტეპიანო. და თუ დირიჟორს მიეცი საშუალება, რომ 35 ტაქტი დაუკრას, იმ ჟღერადობიდან გამომდინარე, რაც დადგება ამ მოკლე მონაკვეთის განმავლობაში, თუკი დიდ დირიჟორებზეა ლაპარაკი, მაღალი ალბათობით, მგონია, რომ გამოვიცნობდი. კარაიანი დირიჟორობს თუ კლაიბერი, ტოსკანინი თუ ამ დონის სხვა ვარსკვლავი, თუკი გამოცდილი ხარ, თუ თითოეული მათგანი ბევრჯერ გყავს მოსმენილი, გამოიცნობ. ბერეზოვსკის ფრაზა ნიშნავს, რომ ის ამ კუთხით არ უყურებს მუსიკას და საერთოდ არ იცნობს ამ პროფესიას. რაც შეეხება მის მოსაზრებას, რომ დირიჟორი მოძრაობის მარეგულირებელია, ეტყობა, ინგლისური იცის ძალიან კარგად. Conductor, საერთოდ, კონდუქტორს და ტრამვაიში დამთვლელს ნიშნავს, ასე რომ მივუდგეთ. მაგრამ არსებობს კიდევ სხვა ენებზე დირიჟორის განსაზღვრება. Chef d’orchestre არის ფრანგულად, რაც „ორკესტრის შეფს“ ნიშნავს. მიღებულია, რომ Maître ან Maestro დაუძახო, რაც საერთოდ მასწავლებელს და გურუს ნიშნავს თავის სფეროში. ძალიან კარგია, თუ არ აპირებს დირიჟორობას, რადგან ასეთი სასტარტო განწყობით ამ პროფესიის მიმართ, ჯობია, იჯდეს და ნახევარ-ნახევარი დაუკრას შოპენი და ლისტი. 
 

-    სხვათა შორის, ამ საუბრის გაგრძელებისას, ბერეზოვსკიმ თქვა - მოსკოვში ჩემს ბინას ვაჩუქებ იმას, ვინც დირიჟორს დაუნახავად გამოიცნობსო. მერე, როცა ინსტრუმენტალისტზეც იგივე თქვა, პოზნერმა გაუღიმა და ჰკითხა, თქვენ, შემთხვევით, ცუდი სმენა ხომ არ გაქვთო? 

-    (იცინის) პოზნერი მაღალი დონის ჟურნალისტია და კარგი იუმორიც აქვს. არ მგონია, მაგ კონკურსში მივიღო მონაწილეობა იმიტომ, რომ მოსკოვში ნამდვილად არ მინდა ბინა. სხვა ქალაქს თუ შემომთავაზებს, შეიძლება გარისკვა. 

-    ყველაზე წარმატებული დირიჟორები რითი განსხვავდებიან დანარჩენებისგან? 

-    საერთოდ, დირიჟორის ადგილი რას ნიშნავს? თუ გამოუცდელი ხარ, შეიძლება მართლა იკითხო: „ეს კაცი რას აკეთებს? რას დგას აქ, ხელს მიშლის და გაიწიოს.“ ის კაცი რომ გაიწიოს, კარგი ორკესტრი გარკვეული ტიპის ნაწარმოებებს გარკვეულ ტემპში მის გარეშე დაუკრავს. მაგრამ ეს არ იქნება ნაწარმოების ინტერპრეტაცია. ეს იქნება ასი კაცის ინტერპრეტაცია - თითოეული ორკესტრანტი როგორ გრძნობს: სად შეანელოს, სად უფრო ხმამაღლა დაუკრას და ა.შ. თითოეული ადამიანის შინაგანი ვერსია იქნება. 

-    ჯამში რა გამოვა? 

-    ჯამში გამოვა არაფერი; აბსოლუტურად უღიმღამო შესრულება. 
 

-    გამორჩეული ორკესტრი რომ იყოს, მაინც? 

-    მაინც. ბერლინის ფილარმონიის ორკესტრი აიღეთ, ვენის ორკესტრი აიღეთ. დირიჟორს თუ სათქმელი არ გაქვს, შენებურად თუ არ დაუკარი რომელიმე ოთხი ტაქტი, რვა ტაქტი ან მთელი ნაწარმოები (ეს უკვე ბედნიერებაა), შენს ტემპში თუ არ აკეთებ ამას, შენებურად თუ არ ანელებ, მაშინ იქ დგომასაც აზრი ეკარგება... მაგალითად, მოცარტის ან ბეთჰოვენის რომელიმე სიმფონია ხომ მილიონჯერ არის დაკრული მთელი მსოფლიოს ორკესტრების მიერ? სინამდვილეში, კომპოზიტორის ტექნიკა საკმაოდ მწირია. კომპოზიტორი რომ წერს: Allargando - „გააფართოვე“. ვინ იცის, ახლა, რამდენით უნდა გააფართოვო საწყის ტემპთან შედარებით? ან Piu mosso – „უფრო ჩქარა“. რამდენად ჩქარა? მე სულ ვსვამ ხოლმე შეკითხვას: Forte იცის ვინმემ, რა არის? კი, „ხმამაღლას“ ნიშნავს, მაგრამ რამდენად forte - piano-სთან, „ჩუმად“-თან შედარებით? პასუხი იბადება იმ წუთში, სცენაზე. რეპეტიციაზეც კი ვერ საზღვრავ ამას. ეს არის იმწამს დაბადებული ემოცია, დირიჟორის მხრიდან შეგრძნება, რომ, აბა, ცოტა ხმამაღალი ხომ არ არის პირველი ვიოლინოები, სოლისტთან შედარებით? ა, მაშინ ვიოლონჩელებმა ცოტა უფრო ჩუმად უნდა დაუკრან. ამას ხომ ვერ მოყვები სცენაზე? ამისთვის არის საჭირო უნივერსალური მანუალური (დირიჟორის ხელის მოძრაობის) ტექნიკა. ხელით, თვალით, შუბლის შეკვრით, გაღიმებით შეგიძლია, უცებ გამოხატო, რას ითხოვ ორკესტრისგან. შეიძლება, კლასიკური ტრადიციები დავარღვიო და ცოტა უფრო ჩქარა მომივიდეს, ან ნელა. ეს ყველას შეიძლება მოუვიდეს, სცენაზე ტემპის შეგრძნება უფრო ჩქარია, გული უფრო ჩქარა ცემს. დიდი გამოცდილება უნდა, რომ ეს დააბალანსო იმასთან, რაც ტრადიციულად არის მიღებული. ოსტატობა იმაშია, ჩქარა რომ მოგივიდა, მერე ნელ-ნელა როგორ დაუბრუნდე სწორ ტემპს, ისე რომ ვერავინ შეამჩნიოს, ორკესტრმაც კი. ისეთ უხილავ მატერიებზეა ლაპარაკი, რომ მოყოლითაც კი ძნელი ასახსნელია. ეს ყველაფერი მილიწამებში ხდება სცენაზე. 
 

-    გამოდის, უწყვეტი და უსწრაფესი აზროვნების პროცესია დირიჟორობა. 

-    დირიჟორებს და „ფორმულა 1“-ის მრბოლელებს ადარებენ ერთმანეთს, როგორც ყველაზე სწრაფი რეაქციის მქონე ორი პროფესიის წარმომადგენლებს. 

-    ეს ნამდვილად არ ვიცოდი. 

-    და, სხვათა შორის, ეს პროფესიები ყველაზე მეტად მგრძნობიარეა გულსისხლძარღვთა დაავადებების მიმართ. წარმოიდგინეთ, მოულოდნელად რომ ამუხრუჭებ, ხომ გაქვს გულის კუმშვის შეგრძნება? და ასეთი რამ კონცერტის დროს რამდენი ხდება?! წკიპზე რომ კიდიხარ - აი, შეეშლება? შევა ახლა საჭირო ადგილას? ხმამაღლა ხომ არ შევა? მთელი ორკესტრი რომ თითის წვერებით გიჭირავს, სულ დაძაბული ხარ. 

-    თუ კონცერტისას დირიჟორთან ორკესტრის ასეთი ყოველწამიერი კონტაქტი არსებობს, თვითონ ორკესტრანტები როგორ ახერხებენ, რომ თან თავისი საქმე აკეთონ და თან მუდმივად ყურადღებით იყვნენ დირიჟორის მიმართ?

-    ორკესტრანტებს ძალიან განვითარებული აქვთ გვერდითი ხედვა. ეს მათი პროფესიული ნიშანია. ნოტებში იყურებიან, მაგრამ გამოცდილმა მუსიკოსებმა ძალიან კარგად, თითქმის ზეპირად იციან პარტია, უბრალოდ, დაზღვევისთვის დევს ნოტები და შლიან კიდეც - რამე რომ მოხდეს, იცოდე, სად ხარ. თუმცა,  თვალის კუთხით ისინი სულ ხედავენ დირიჟორის ხელს. დირიჟორის ჯოხის სცენაზე გამოჩენის ერთ-ერთი მიზანი გახლავთ ის, რომ ჯოხი აგრძელებს ხელს და ყველასთვის დასანახი უნდა იყოს. მისი ფერიც ძალიან მკვეთრია, რომ ნებისმიერი განათების დროს ჩანდეს. დავუშვათ, წერია 4/4. არსებობს სქემა, რომ დირიჟორი ასე დირიჟორობს ოთხ მეოთხედს (ხელით აჩვენებს). აქეთ რომ არის ხელი, იცი, რომ ეს მეორე  დროა. ეს არის ჩვენი პაროლი, ჩვენი სალაპარაკო ენა. ამ თვალსაზრისით, დამთვლელები ვართ. მაგრამ  პირველ თვლასა და მეორე თვლას შორის იმდენი რამ ხდება, ამაში უნდა ერკვეოდეს მუსიკოსი და, რაც მთავარია, დირიჟორი.

-    რატომ ხდება ხოლმე, რომ ზოგჯერ ჯოხით დირიჟორობთ და ზოგჯერ ჯოხის გარეშე?
 

-    მე პირადად? 

-    დიახ. 

-    გეტყვით. რიტმულ და ჩქარ მუსიკას როდესაც ვუკრავთ, სადაც ორკესტრს ზუსტი პულსაცია სჭირდება, რომ არ აირიოს, რომელ თვლაშია - ამ შემთხვევაში, ჯოხი, რასაკვირველია, ძალიან მკვეთრი და გამომსახველია. როდესაც დირიჟორობ საგუნდო მუსიკას, რომელსაც  ორკესტრი და გუნდი ასრულებს; ან თუ ეს არის სასულე ინსტრუმენტების მიერ დაკრული ვრცელი მონაკვეთი, სადაც სიმღერის ბუნება უფრო წინა პლანზე გამოდის, - ამ შემთხვევაში, ორივე ხელით საგუნდო-სადირიჟორო ტექნიკა უფრო ახლოს არის იმასთან, რისი გამოხატვაც მინდა. იგივე ვრცელდება, მაგალითად, სიმფონიების აკომპანემენტების მეორე ნაწილებზე, უფრო სწორად, adagio-ები სადაც არის, ნელი, წყნარი მუსიკა - ამ ნაწილებსაც ჩემთვის უფრო შეესაბამება მანუალური ტექნიკა. თუმცა, ზეპირად როცა ვდირიჟორობ (და ძალიან ხშირად ვდირიჟორობ ზეპირად), მაშინ ჯოხის დასადები ადგილი არ მაქვს და მიწევს, რომ ის ნელი მუსიკაც ჯოხით ვიდირიჟორო. 

-    თქვენ თქვით, პარტიტურის განსხვავებულად წაკითხვაში მეხმარება ის, რომ კომპოზიტორი ვარო. 

-    მაგას ყოველთვის ვამბობ. 

-    ეს ორი პროფესია - დირიჟორის და კომპოზიტორის - ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან როგორც საჭირო უნარ-ჩვევების კუთხით, ასევე - ცხოვრების წესით. ერთი ჩაღრმავებას, მარტოობას მოითხოვს, მეორე კი კომუნიკაციის და მენეჯმენტის განვითარებულ უნარებს. 

-    კარგად შეგისწავლიათ ჩემი ნათქვამები. ამას მე უკვე ათწლეულებია, ვამბობ. 

-    ამ ორი პროფესიიდან, ცხოვრების ორი წესიდან თქვენთვის უფრო კომფორტული რომელია და რატომ? 
 

-    დავიწყებ იმით, რომ საუკუნეებია უკვე, კომპოზიტორის განათლება მუსიკალური განათლების ყველაზე მაღალი საფეხურია. მოცარტის, ბეთჰოვენის, ბახის დროს ისწავლებოდა კონტრაპუნქტი, იმპროვიზაცია, მერე ნელ-ნელა დაემატა ჰარმონია, ფორმის ანალიზი და ასე შემდეგ... სხვადასხვა ფაკულტეტის მუსიკოსები ამას ყველაფერს სწავლობენ, მაგრამ გაცილებით შემცირებული მოცულობით. მაგალითად, შემსრულებლებმა - პიანისტებმა, მევიოლინეებმა, სხვებმა... შეიძლება, ოთხხმიანი კარნახი არ დაწერონ და დაწერონ ორხმიანი. საგუნდო-სადირიჟორო განხრის სტუდენტები სწავლობენ პოლიფონიას, ჰარმონიას. დირიჟორები ასევე სწავლობენ ორკესტრობას. დირიჟორისთვის პირველი წიგნი, რაც სჭირდება თავისი პროფესიული მისიის შესასრულებლად, არის პარტიტურა. პარტიტურაში აღნიშნულია ყველა იმ ინსტრუმენტის ხმა, რომელიც ნაწარმოებს უკრავს. კომპოზიტორი აბსოლუტურად ყველაფერს სწავლობს, რასაც სხვადასხვა განხრის სტუდენტები სწავლობენ და, თანაც, რაც შეიძლება გაფართოებული მოცულობით. მაგრამ ეს არ არის მთავარი. მთავარი ისაა, რომ კომპოზიტორი პირველადი პროფესიაა - ორიგინალის შემქმნელი. დანარჩენი ყველა - დირიჟორიდან დაწყებული, პიანისტის და, განსაკუთრებით, ბერეზოვსკის ჩათვლით, მისი სურვილის შემსრულებლები არიან. და იმით ფასდებიან, ვინ უკეთესად ასრულებს კომპოზიტორის ჩანაფიქრს. 

-    რას ნიშნავს - უკეთესად? უფრო ზუსტად? 

-    მარტო ეგ არა. კომპოზიტორული ტექნიკა სხვადასხვანაირი ინტერპრეტაციის ბევრ ვარიანტს გიტოვებს. იგივე, რაც ვთქვი, რა არის allegro, რა არის piano და ასე შემდეგ... მაგრამ არსებობს ჩამოყალიბებული ტრადიციები. და, როგორც წესი, მიღებულია, რომ იმ ტრადიციის ფარგლებში თუ უკრავ და კიდევ თუ შეგიძლია შენი რაღაც ჩადო, ეს ძალიან კარგი შესრულებაა. მაგრამ საკმარისია, ტრადიციებს გადაუხვიო - ან ტემპის თვალსაზრისით, ან შტრიხების თვალსაზრისით, ან ნიუანსების თვალსაზრისით - ეს იმწუთას ხდება დიდი კრიტიკის საგანი. ავიღოთ ბეთჰოვენის მეცხრე სიმფონია. არსებობს გენიალური შესრულებები ამ ნაწარმოების და youtube-ზე რომ შეხვიდეთ, ალბათ, არსებობს ათი ათასობით და ასი ათასობითაც საშუალო და ცუდი შესრულება. საბოლოო ჯამში, ამას არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს იმიტომ, რომ გამარჯვებული მაინც ბეთჰოვენია. 
 

-    რაკი შესრულებაზე ჩამოვარდა სიტყვა, აქვე გკითხავთ. ტოსკანინი ამბობდა: „უნდა გქონდეს საკმარისი სიმამაცე, რომ ისე დაუკრა, როგორც კომპოზიტორმა დაწერა“. სიმამაცე რა შუაშია?

-    სიმამაცე იმ შუაშია, რომ არ ვიცი, რა არის allegro, რა უწერია ბეთჰოვენს. Allegro molto - ესე იგი, ძალიან ჩქარა. რამდენად ჩქარა? არ ვიცი. თან, სამი საუკუნის წინ “ჩქარა“ სულ სხვა რამეს ნიშნავდა და დღეს სულ სხვას ნიშნავს. ტემპებმა მუსიკაშიც მოიმატა. ახლა allegro-ს რომ იღებენ, გაცილებით უფრო ჩქარა უკრავენ, ვიდრე მოცარტის და ბეთჰოვენის დროს. 

-    და სიმამაცე - რატომ?

-    ცოტა გამიჭირდება, რომ ვთქვა, რა ჰქონდა მხედველობაში ტოსკანინის. როცა იმას ვერ აკეთებ, რაც კომპოზიტორს უნდოდა, მერე იწყება „თვითშემოქმედება“. შეიძლება, ბევრი რამ ისეთი გააკეთო, რაც კომპოზიტორს  არ უწერია, მაგრამ სხვანაირად არ შეგიძლია. ალბათ, ამას გულისხმობდა.

-    ახლა დავბრუნდეთ კითხვასთან. 

-    თქვენ ისეთი თემა მომეცით „საღრღნელად“ - ბერეზოვსკი - რომ რაც შეიძლება ხშირად გამოვიყენებ. რაც შეეხება ბალაკირევს, რუსული მუსიკის ერთ-ერთ კლასიკოსს და ბერეზოვსკის საყვარელ კომპოზიტორს: რაც არ უნდა გენიალურად დაიკრას მისი მუსიკა - კარგით, მივანიჭოთ პირველობა ბერეზოვსკის - ის მაინც დარჩება ბალაკირევად, ვერასდროს გახდება ბეთჰოვენი. და იქნება რომ, ბერეზოვსკი რომ ბალაკირევს უკრავს, დედა, ჩემ მტერს, არავინ არ უკრავს ისე. რა - მერე? ბალაკირევი დარჩება ბალაკირევად და დაიკვრება ას წელიწადში ერთხელ. და ბეთჰოვენის მეცხრე სიმფონია დაიკვრება დღეში ასჯერ. აქედან იქნება დღეები, როდესაც ასივე შესრულება იყო საშუალო და ცუდი. მაგრამ ამის შარავანდედივით ზევიდან იქნება ბეთჰოვენის მეცხრე სიმფონია. ეს ჩემთვის არის ის მაგალითი, რითიც მე ვსაზრდოობ და რაც მე მეხმარება იმ იდეის გავრცობაში, რომ კომპოზიტორი არის პირველადი.

 
-    ამ ორი პროფესიიდან - კომპოზიტორის და დირიჟორის - თქვენთვის რომელი უფრო კომფორტულია?
 

-    რასაკვირველია, კომპოზიტორის.  მიყვარს თავისუფლება. შენ შეგიძლია განსაზღვრო შენი ცხოვრების გრაფიკი და რიტმი. ასე ვცხოვრობდი გარკვეულ დრომდე, ყოველ შემთხვევაში, მამას გარდაცვალებამდე. არავინ იწყებს ნაწარმოების წერას ასე, რომ ავდექი, ვისაუზმე, დავჯექი და ახლა დავწერ სიმფონიას. ასე არ იწერება სიმფონია. ამას სჭირდება ძალიან ხანგრძლივი და ღრმა სამუშაო, რომ შენი ფსიქიკა, შენი ორგანიზმი მოემზადოს სიმფონიის დასაწერად. მე არ მქონია შემთხვევა (შეიძლება ერთი-ორი), რომ რისი წერაც დამიწყია, მერე ისე დამთავრებულა, როგორც ჩამიფიქრებია. იმიტომ, რომ თუ მართლა მიდის ინტენსიური მუშაობა, იმდენი ვარიანტი ჩნდება, რომ შეიძლება სიმფონია საერთოდ არ გამოვიდეს, სულ სხვა ჟანრის და ფორმის ნაწარმოები გამოვიდეს. არსებობს გარკვეული ზღვარი, საიდან სადამდე შეიძლება ამის ვარირება. ძალიან საინტერესო პროცესია. რაში მეხმარება ეს პროფესია? კომპოზიტორები მაინც უფრო სხვანაირად კითხულობენ პარტიტურას, ვიდრე დირიჟორები. ძალიან პოპულარულ და ცნობილ ნაწარმოებებშიც ვცდილობ, დაფარული ხმა ამოვქაჩო და წინა პლანზე წარმოვადგინო, როგორც დირიჟორმა; პოლიფონიურ-ჰარმონიული ისეთი ნიუანსი ვიპოვო, რაც, მაინცდამაინც, არ არის ტრადიციაში. ჩემი ორკესტრის ჟღერადობა განსხვავებულია იმიტომ, რომ იმავე აკორდში ცოტა სხვა ხმებია წინ წამოწეული. რაში მიშლის ხელს დირიჟორობა? როდესაც ორკესტრის მთავარი დირიჟორი ხარ, შენ ხდები პასუხისმგებელი ამ ორკესტრზე, წლების განმავლობაში მის დონეზე. ასე რომ, შენ დირიჟორობ თუ სხვა დირიჟორობს, თუ პატიჟებ ვინმეს, ისეთი უნდა დაპატიჟო, ვინც ორკესტრის დონეს არ დააგდებს. პლუს მე ვარ მუსიკალური ცენტრის სამხატვრო ხელმძღვანელი. წინასწარ უნდა გქონდეს სტრატეგია, რას გააკეთებს ორკესტრი წლის განმავლობაში. თუ გაქვს შანსი, გასტროლზე უნდა წახვიდე. უკვე ორი ფესტივალი გვაქვს. ამ ყველაფერს ძალიან ბევრი დრო სჭირდება. ამიტომ, ჩემთვის დირიჟორობის  ყველაზე დიდი ნაკლი ის არის, რომ, ფაქტობრივად, დრო არ მრჩება მუსიკის საწერად. 

-    ალბათ, ძალიან რთულია, 100 მუსიკოსის პროფესიული ცხოვრება წარმართო. გამიგია, დირიჟორები უხასიათო ხალხიაო. თქვენც ამბობთ თქვენს თავზე, მკაცრი ვარო. ბატონ ჯანსუღზეც ამას ამბობს თქვენი და. ეს მიდგომა, რომ დირიჟორმა „მძიმე ხელით“ უნდა მართოს ორკესტრი, უალტერნატივოა? 

-    არც მე არ ვარ მკაცრი, არც მამაჩემი იყო მკაცრი. ეს ჩვენი ქვეყნის და, საერთოდ, სამხრეთის ქვეყნების დამახასიათებელია - ცოტა ფამილარული დამოკიდებულება. 
 

-    და უკვე მკაცრი ჩანს ადამიანი, რომელიც ურთიერთობებში  ფამილარობას არ ცნობს? 

-    დიახ. მამაც იყო და მეც ვარ ძალიან მომთხოვნი. ახლა აგიხსნით, „მომთხოვნი“ რას ნიშნავს. ჩვენთან ასეა მიღებული, რომ თუ მე მაქვს ოთხი ტაქტი პაუზა და კაი ანეკდოტის მოყოლა მაქვს დაწყებული ჩემს გვერდზე მჯდომისთვის, ამ დროს დირიჟორი რომ გამაჩერებს და შენიშვნას მომცემს, ვიტყვი: „რა წესია, მთელი ორკესტრის წინ მაძლევს შენიშვნას, საშინელი ხასიათი აქვს, როგორი მკაცრი და მომთხოვნია.“ აი, დაახლოებით ამას ნიშნავს. „მე მინდა, რომ ხელიხელგადახვეულ-ძმაკაცურ ურთიერთობაში ვიყო, მას კი დისტანცირებული ვყავარ“. რასაკვირველია, ეს ასე იქნება. რეპეტიციის დროს ასე უნდა იყოს. და ის კაია, რეპეტიციის შემდეგ რიგი რომ დგას ჩემთან? რომ მოდიან თხოვნებით და ყველას რაღაცაში სჭირდება დახმარება?! მაშინ მკაცრი და უკარება ვარ? 

-    ითვალისწინებთ თუ არა, რომ ორკესტრანტები არიან შემოქმედი ადამიანები, რომლებთანაც ფრთხილი ურთიერთობაა საჭირო? 

-    უნდა გაითვალისწინო. მე ვცდილობ. მაგრამ, მაგალითად, ავიღოთ შემთხვევა. ვიწყებთ რეპეტიციას, დავუშვათ, თერთმეტის ნახევარზე. არ ყოფილა შემთხვევა 16 წლის განმავლობაში, რომ მე დამეგვიანოს. ერთხელ თუ ორჯერ ჩავვარდნილვარ ისეთ მდგომარეობაში, როდესაც მანქანა გამიფუჭდა, ან რაღაც ისეთი მოხდა, რომ თხუთმეტ წუთს კი არ ვაგვიანებ, შეიძლება საათნახევარი დავაგვიანო. დამირეკავს და მომიხსნია რეპეტიცია, რომ ხალხი არ მელოდოს. მე თუ ჩემს თავს ვაიძულებ, ძილი დავიკლო (ძალიან გვიან ვიძინებ, მაინც მიწევს ღამე მუშაობა), გაბრუებული ავდგე და ნახევარი საათით ადრე მივიდე სამსახურში, სხვა რატომ აგვიანებს, თუნდაც, „საცობის“ გამო? ჩემთვის ეგ არგუმენტი არ არის. როგორც წესი, ორკესტრში არსებობს ოთხი-ხუთი ადამიანი, რომლებსაც (და მხოლოდ მათ) ემართებათ ასეთი რამ. 95% არის ისეთი დისციპლინირებული, რომ გაგიკვირდებათ. დავუშვათ, რაღაც ადგილი კარგად გამოვიდა რეპეტიციაზე, ამან კარგ ხასიათზე დამაყენა და გავიხუმრე. ეს არის პირდაპირი ნიშანი იმის, რომ ჰგონიათ, მთელი რეპეტიცია წავა ამ განწყობით.  მერე ვატყობ, რომ ერთმა მეორეს რაღაც გადაულაპარაკა, კიდევ ვიღაცამ ვიღაცას და ბოლოს ვიკივლებ. მერე სხედან თავჩაქინდრულები, გაბუტულები. ბუზის გაფრენა ისმის. და ვეუბნები: ამიხსენით, რატომ მოგწონთ, რომ ვიღაცამ გიყვიროს? მე ვერ ვიტან ვერც ჩხუბს და ვერც ყვირილს.  უნდა მიმიყვანო იქამდე. ახლა რასაც გიყვებით, ეს ყოველ რეპეტიციაზე კი არ ხდება, ერთეული შემთხვევებია. 

-    გიხდებათ ხოლმე, ზოგჯერ ვიღაცას უთხრათ, რომ რაღაც მონაკვეთი დაუკრას? 
 

-    დიახ, რასაკვირველია. 

-    მარტომ რომ დაუკრას. 

-    მარტომ არ მგონია, ეგ დონე დიდი ხნის წინ გავიარეთ, როცა ვიღაც მოუმზადებელი მოდიოდა რეპეტიციაზე. პრობლემა, იცით, რა არის? არის ისეთი ინსტრუმენტები - მაგალითად, ჰობოი; ძალიან კარგი ჰობოისტები მყავს, მაგრამ ისეთი ინსტრუმენტებია, რომ შეიძლება წყალი ჩადგეს, ჩაბერო და არ გიპასუხოს, დაიჭყვიტინოს. რასაკვირველია, ამ დროს ვიღაცა გაიცინებს. ის ადგილი გაფუჭდა, ხომ? ცოტა საბავშვო ბაღის სიტუაციებიც არის ხოლმე. იმ დროს ან არ ვაჩერებ, ან ვაჩერებ, გავიღიმებ, ვეტყვი - ავიღოთ ორი ტაქტით ადრე. ან უცებ ვიღაც შევა სხვა ადგილას. ამაზე ყოველთვის ვრეაგირებ. ვბრუნდები და ვიმეორებთ. მაგრამ რეპეტიციის დროს ორკესტრის უმიზეზოდ გაჩერება არ შეიძლება. თუ ზუსტად არ აუხსნი, რატომ გაჩერდი, ეს ძალიან ცუდად მოქმედებს შენს ავტორიტეტზეც და, რაც მთავარია, რეპეტიციაზე. უბრალოდ „გავიმეოროთ!“ - არ შეიძლება. უნდა მითხრა, რა გავაკეთე ცუდად. 

-    როდესაც ახალ ნაწარმოებს არჩევთ, თქვენ გაქვთ თქვენი კონცეფცია, რა როგორ უნდა შესრულდეს. ორკესტრს როგორ უხსნით - მოკლე რეპლიკებით, ვრცლად თუ როგორ? 

-    საერთოდ არ ვუხსნი. მე ლაპარაკი არ მიყვარს. ლაპარაკი არის დამატებითი ენა და ჩვენი ესპერანტო არის ხელი.  ხდება ხოლმე, როდესაც რეპეტიციას ვაჩერებ და ვეუბნები: მე რომ ამას გაჩვენებ, შენ რატომ არ რეაგირებ? მეც შემშლია - ხელი ამრევია, ასე რომ ვთქვათ. ცუდად ვხედავ და 4/4 რომ წერია, შეიძლება, სამზე ვიდირიჟორე. 

-    რა ხდება ხოლმე მაგ დროს? 

-    არაფერი, ირევა, როგორც წესი. გამოცდილი მუსიკოსები არ მომყვებიან და უკრავენ, რაც წერია. ახალბედას შეიძლება შეეშალოს, ასინქრონი მოხდება და გავაჩერებ. არ მიჭირს ბოდიშის მოხდა და თქმა, რომ ჩემი ბრალი იყო. ეს  ჩვეულებრივი სამუშაო სიტუაციაა. ჩვენთან ძალიან საქმიანად და პროდუქტიულად მიდის რეპეტიციები. 
 

-    თქვენი და ორკესტრის ნდობა ერთმანეთის მიმართ რას ეფუძნება, პროფესიონალიზმის გარდა? ადამიანური ურთიერთობები თუ შემოდის ნდობის თემაში? 

-    როგორ არ შემოდის. მე მგონი, ჩვენ ერთმანეთს ვენდობით. ალბათ, უფრო მთავარია, რომ ისინი მენდობოდნენ. პირველ რიგში, მენდობიან პროფესიულად. იციან, მე რომ რაღაცას ვაკეთებ, ზუსტად ვიცი, რატომ ვაკეთებ და იციან, რომ შემიძლია ამის გაკეთება. ამიტომ, უბრალოდ თუ წამომყვებიან - და ეს არის ნდობა - ის გამოვა, რისთვისაც ვწვალობდით და ვმუშაობდით. ამას ემატება თითოეულის ნიჭიერება და, ნდობის საკითხი როდესაც პრობლემა არ არის, თავისთავად იბადება ინტერპრეტაცია, უკეთესი და უკეთესი შესრულება. 

-    აძლევთ მაგის საშუალებას? 

-    დირიჟორი მაგის საშუალებას ვერ მისცემს, იმიტომ, რომ მაინც ხელია მთავარი. ამ ხელთან მიმართებაში კი როგორ არ ვაძლევ?! რომ ვუყურებ ხოლმე, როგორი თავგანწირვით უკრავენ... იქამდე უნდა მიიყვანო ორკესტრი. ეს მხოლოდ კონცერტზე ხდება. ხანდახან რეპეტიციაზეც ხდება და ძალიან დასამახსოვრებელია ასეთი რეპეტიციები. მე მგონი, როგორც ადამიანსაც მენდობიან, იმიტომ, რომ ძალიან გულახდილი დამოკიდებულება მაქვს ყველა მუსიკოსთან. თუ რამეს დავპირდი, ვარიანტი არ არის, რომ არ შევასრულო. ტყუილად არ ვპირდები არაფერს. 

-    ასივე ადამიანს თანაბარი ხელმისაწვდომობა აქვს თქვენთან? 

-    ალბათ, არა. ორკესტრში არის ჩემზე უფროსი თაობა, რომელიც მამაჩემის დროსაც მუშაობდა. არიან მუსიკოსები, ვისთან ერთადაც მე ვსწავლობდი; ათეული წლებია, ერთმანეთს ვიცნობთ. არის საშუალო თაობა, რომელთანაც უკვე 16 წელია ვმუშაობ. არიან სრულიად ახალგაზრდები, რომლებიც კონსერვატორიის მერე მოვიდნენ ჩვენთან. ახალგაზრდები რაღაცაში გაცილებით წინ წასულები არიან, მაგრამ ცოტა „მუსიკალური შებერტყილობა“ აკლიათ, რასაც გამოცდილება სჭირდება. ვიღაც „შენობით“ მელაპარაკება, ვიღაც „თქვენობით“, ვიღაც „მაესტროთი“ და ასე შემდეგ. ეს ყოველთვის არის, რანგირება. 
 

-    თქვენ ამბობდით, რამდენიმე ადამიანთან მსიამოვნებს ურთიერთობა და დანარჩენების ახლოს მოშვება არ მიყვარსო. 

-    დიახ, ასეა. 

-    ორკესტრში ასეთი მიდგომა კარგი არ იქნებოდა. ალბათ, ორკესტრსმიღმა ცხოვრებას გულისხმობთ.

-    რასაკვირველია. ჩვენი ცენტრი სამი ქვაკუთხედისგან შედგება: ეს არის თბილისის სიმფონიური ორკესტრი, სახელმწიფო კაპელა და 70-ზე მეტი ადამიანი - კაპელდინერები, ტექნიკური თანამშრომლები, ადმინისტრაცია. ამ ყველაფერს მოვლა ხომ სჭირდება?! ჩემი კარი ყველასთვის ერთნაირად ღიაა. 

-    ეს რომ არ გკითხოთ, არ შემიძლია. 

-    აბა?! 

-    იქ, სადაც ასი ადამიანია, ერთმანეთს შორის ყოველთვის ვერ იქნება  ჰარმონიული ურთიერთობა. შეიძლება გაჩნდეს კონფლიქტი, რომელიც თქვენც შეგიშლით ხელს საბოლოო შედეგის მიღწევაში. 

-    დიახ, ასეა. 

-    ასეთ დროს  თქვენს თავს აძლევთ უფლებას, რომ ჩაერიოთ კონფლიქტში, თუ არა? 

-    ჩავრეულვარ, ჩავრეულვარ. თუ გამიგია, ჩავრეულვარ. სუფთა ქუჩური მომენტი ყოფილა, ვიღაც ახალმოსულის ჩაგვრა გამიგია. ყოფილა ასეთი... ბევრი არა. 

-    ჩაგვრა - როგორ? 

-    უჩხუბიათ, გაწეულან ერთმანეთზე. 
 

-    ეს უკვე მუსიკას არ ეხება? 

-    არ ეხება. შენ რატომ აიღე ლა ბემოლი - ამის გამო არავინ არ ჩხუბობს. 

-    მაგრამ ორკესტრში შეიძლება არის ადამიანი, ან ჯგუფი, რომელიც დომინირებას ცდილობს. თქვენი პასუხისმგებლობაა, რომ ეს არ მოხდეს. ასეა? 

-    დიახ, რასაკვირველია. არის ყოველდღიური დასაზუსტებელი მომენტები, რომელსაც ძალიან ყურადღებით ვადევნებ თვალყურს. ისე არ უნდა მოხდეს, რომ ვიღაც მთელი თვე მუშაობდეს და ვიღაცას საერთოდ დასაკრავი არ ჰქონდეს; ასე თუ ისე, თანაბრად რომ მოუწიოთ დაკვრა. ამის გარდა, კონკურენცია თუ არის, რომ არა მე ვარ პირველი, არა შენ - ეს ძალიან მარტივად ირკვევა. ორივეს ვაძლევ პირველი პარტიის დაკვრის საშუალებას  და მთელი ორკესტრი უსმენს. 

-    ამას მთლიანად თქვენ არეგულირებთ, თუ ვინმე გეხმარებათ?

-    რასაკვირველია, ორკესტრს თავისი ინსპექტორი ჰყავს და თითოეულ ჯგუფს - თავისი კონცერტმაისტერი. საწყის ეტაპზე, თუ კონფლიქტი ან გაუგებრობაა, უჩემოდ აგვარებენ. მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ჩემამდე თუ მოდის, ესე იგი, გაღვივებულია და ჩასაქრობია. 

-    მაგრამ მთლიანობაში არ გიქმნით დიდ პრობლემას, როგორც ვხედავ. 

-    ყველამ იცის, რომ ორ რამეს ვითხოვ. ვითხოვ დისციპლინას, პირველ რიგში. იმიტომ, რომ დისციპლინის გარეშე, შემოქმედებით ამოცანებზე ლაპარაკი უაზრობაა. და, ასევე, ვითხოვ პროფესიონალიზმს. თუ ამ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს ორკესტრის წევრი, სამი საათის მერე ველოსიპედით ისეირნებს, სკეიტბორდიდან გადმოვარდება, თუ კუს ტბაში გადახტება, ჩემი საქმე არ არის. მთავარია, მეორე დღეს მოვიდეს რეპეტიციაზე. 
 

-    მათ აქვთ ხელშეკრულებები? 

-    დიახ, ერთწლიანი ხელშეკრულებები. 

-    ვინმეს გაშვება რომ დაგჭირდეთ?

-    გაშვება რომ დამჭირდეს, არსებობს გარკვეული ადმინისტრაციული მიმართულება, თუ ეს დისციპლინას შეეხება. 

-    თუ პროფესიულ მომენტს ეხება? 

-    სამხატვრო ხელმძღვანელმა თუ ჩათვალა, რომ ადამიანი გარკვეულ ეტაპზე ვეღარ აკმაყოფილებს შინაგანაწესით  განსაზღვრულ დონეს, მე მაქვს უფლება, გამოვუცხადო მას კონკურსი. გაჩნდება შანსი, გარედან მოვიდეს სრულიად უცნობი ადამიანი, მაგალითად, ფლეიტისტი. მე თუ ფლეიტებში გამოვუცხადე ვიღაცას კონკურსი, მან თავისი ადგილი უნდა დაიცვას. 

-    თქვენ წინაშე? 

-    ჩემ წინაშეც და პროფესიონალებისგან შემდგარი კომისიის წინაშეც.  

-    გქონიათ ასეთი პრაქტიკა? 

-    არ მქონია. 

-    ეს ნიშნავს, რომ, პრინციპში, კმაყოფილი ხართ ორკესტრით. 
 

-    რასაკვირველია. 

-    ასაკობრივი პრობლემა თუ არსებობს? 

-    ეს არის ძალიან სერიოზული საკითხი - ვის უნდა მიენიჭოს პრიორიტეტი: ნიჭიერ ახალგაზრდას, რომელმაც დაამთავრა კონსერვატორიის ბაკალავრიატი, აბსოლუტურად ჭყინტია, მაგრამ პერსპექტიული და, როგორ წესი, ცუდად კითხულობს ნოტებს; ორკესტრში მუშაობის გამოცდილება არ გააჩნია, მაგრამ სამ-ოთხ წელიწადში შეიძლება კარგი მუსიკოსი დადგეს. თუ უპირატესობა უნდა მივანიჭოთ საპენსიო ასაკის ადამიანს, რომელსაც დიდი გამოცდილება აქვს და დღესაც მშვენიერ ფორმაშია. ძალიან მაგრად უკრავს, გაფურჩქვნის ხანა აქვს. 

-    მაშინ, რას ერჩით?

-    კანონმდებლობით, 65 წლის მამაკაცი პენსიაზე უნდა გავიდეს და ასეთი კარგი მუსიკოსი 66 წლის თუ არის, ამიტომ უნდა გავუშვა? არ გავუშვებ. 

-    ხომ გაქვთ უფლება, რომ არ გაუშვათ?

-    საბედნიეროდ, მაქვს უფლება. არც ვუშვებ. 

-    ახალგაზრდებმა რა ქნან, ამ დროს? 
 

-    ახალგაზრდებმა უკეთესად ისწავლონ. მე ახალგაზრდებსაც ვაძლევ შანსს. სამწუხაროდ, ფინანსები არ იძლევა საშუალებას, რომ მეტი გავაკეთო ამ მიმართულებით. შემიძლია, მოვიწვიო ახალგაზრდები სტაჟიორების ფორმატში. ჩემთვისაც საინტერესოა, მომავალი როგორი იქნება.

-    თქვენი დის სიტყვები ამოვიკითხე ერთ-ერთ ინტერვიუში:  მამა ვატოზე ამბობდა, ჩემზე გაცილებით ნიჭიერიაო; მან შეძლო, განეხორციელებინა ის, რაც ჩემში იდო და მე ვერ გავაკეთეო. შეგიძლიათ, ზუსტად თქვათ, რას გულისხმობდა?

-    ჩემთვის არ უთქვამს მამაჩემს ასეთი რამე. ჩემს დას თუ უთხრა, არ ვიცი (იცინის). 

-    ალბათ, უთხრა, რაკი ამბობს. 

-    დაახლოებით ვხვდები, რა ჰქონდა მხედველობაში. ალბათ, კომპოზიტორობას გულისხმობდა. თავის თავს კომპოზიტორად არ თვლიდა. ამბობდა, კომპოზიტორი არის ვაგნერი და მე, უბრალოდ, სიმღერებს ვწერო. ამით გარკვეულ სარკაზმს გამოხატავდა იმ კომპოზიტორების მიმართ, რომლებიც პატარა რაღაცას წერდნენ და უნდოდათ ყველაფერი ამის შემდეგ. კიდევ, ალბათ, ის ჰქონდა მხედველობაში მამაჩემს, რომ ბავშვობიდან ძალიან ორგანიზებული ვიყავი. ზუსტად ვიცოდი, რა დროს რას ვაკეთებდი. არ ვიცი, ჩემი რაში უნდა შეშურებოდა. 

-    არა, რატომ შური. მე ვფიქრობდი, ავანსად ხომ არ იყო ნათქვამი, ჩემი შვილი ჩემზე უფრო ნიჭიერიაო. 

-    ის ისეთი კაცი იყო, რომ ამას მე პირდაპირ არასდროს მეტყოდა. შეიძლება, თავისი მეგობრებისთვის ეთქვა...
 

-    თქვენ თქვით, ერთ ოჯახში ორი მუსიკოსის ცხოვრება ძალიან ძნელიაო. გულისხმობდით, რომ თქვენი მეუღლეც მუსიკოსია, მაგრამ თავის კარიერაზე, ფაქტობრივად, უარი თქვა. ზუსტად ასე იყო დედათქვენის შემთხვევაში. ისიც მუსიკოსი იყო და მანაც უარი თქვა თავის კარიერაზე ოჯახის გამო. ეს სცენარი უცნაურად გამეორდა თქვენს ოჯახში. 

-    გამეორდა იმიტომ, რომ დედაჩემიც და ჩემი მეუღლეც  იმდენად საღი აზროვნების აღმოჩნდნენ, რომ დაინახეს,  ცოტას თუ უკან დაიხევდნენ თავისი პროფესიისგან, გაცილებით მეტ სარგებელს მოგვიტანდნენ ჩვენ. ეს მოხდა მათი პირადი ძალიან დიდი ნიჭიერების და განათლებულობის ფონზე. მათ გაცილებით მეტი დახმარების აღმოჩენა შეეძლოთ ჩვენს გვერდზე დგომით და ჩვენთვის ბევრი საყოფაცხოვრებო პრობლემის თავიდან აშორებით, ვიდრე პატარა ოჯახური კონკურენციით, ვინ უფრო წარმატებული იქნებოდა თავის კარიერაში. 

-    ანუ თქვენ მიგაჩნიათ, რომ ეს სწორია?

-    არ მიმაჩნია, რომ ეს სწორია, უბრალოდ, ძალიან მადლობელი ვარ. ჩემ შემთხვევაში, ალბათ, სხვანაირად არ გამოვიდოდა. 

-    რატომ? თუ შეიძლება, რომ ოჯახში ორი მასწავლებელი იყოს, ორი ექიმი იყოს, ორი მუსიკოსი რატომ არ შეიძლება?

-    უნდა დავაზუსტოთ, რა ტიპის მუსიკოსზე ვლაპარაკობთ. ჩემი მეუღლე იყო პიანისტი. სხვა საქმეა, თუ მეუღლე არის მუსიკათმცოდნე, რომელიც იმით არის დაკავებული, რომ შენი ნაწარმოებების ანალიზს აკეთებს და ამით გეხმარება. მაგრამ პიანისტმა მეორე ოთახში აკაკუნოს დღეში ოთხი საათი ან რვა საათი, არ გამოვა. მაშინ ორივეს განცალკევებული სამუშაო გარემო უნდა გქონდეთ. მაგის საშუალება, როგორც წესი, არ არის ხოლმე. კომპოზიტორი  მთელი დღე სახლში ზის. სიჩუმე სჭირდება და კონცენტრაცია, რომ იდეებს თავი მოუყაროს. ამ დროს ვიღაც მეორე ოთახში უკრავს, დავუშვათ, ბალაკირევს. სულ რომ ბერეზოვსკი უკრავდეს, არ გამოვიდოდა ეგ ამბავი. 

-    წავიკითხე, რომ როცა ბატონი ჯანსუღი პოლონეთში მუშაობდა, საქართველოში ჩამოვიდა და უკან აღარ დაბრუნდა იმის გამო, რომ მამამისს ინსულტი ჰქონდა და არ მიატოვა. როგორც ჩანს, ერთმანეთის მიმართ პასუხისმგებლობა თქვენი ოჯახის ტრადიციაა. 

-    რასაკვირველია. მამაჩემიც ასევე მიბმული იყო მამამისზე. შესანიშნავი ურთიერთობა ჰქონდათ. ბაბუაჩემი მეღვინე იყო, მაგრამ არაჩვეულებრივად მუსიკალურები იყვნენ ბაბუაც და ბებიაც, მამაჩემის დედა. მღეროდა მთელი ოჯახი, მამაჩემის ძმაც.

 
-    რა საინტერესოა, რა იყო ასეთი? 
 

-    ბაბუა მეგობრობდა დათიკო გამრეკელთან. ერთხელ დათიკომ უთხრა: კონსერვატორიაში ჩასაბარებლად  აბესალომის და მურმანის დუეტი მინდა, ვიმღერო; წამოდი, აბესალომის ხმა მითხარიო. წავიდნენ, ერთი დუეტი იმღერეს და ორივე მიიღეს კონსერვატორიაში. სწავლის დაწყების დრო რომ მოვიდა, ბაბუაჩმმა თქვა, რა კონსერვატორია, ოჯახი მყავს სარჩენიო. თვითონ იყო აგრონომი, მეღვინე. რეზულტატი? დათიკო გამრეკელისგან მივიღეთ უდიდესი მომღერალი. ბაბუაჩემმა კი პოპულარობა და ავტორიტეტი მოიპოვა სხვა რამით - თავისი კაცობით, იუმორით, საოცარი თამადობით და მოქეიფეობით. 

-    თქვენს ოჯახში ვინც დადიოდა და დადის ახლაც, იმათ შორის ყველაზე საინტერესო ადამიანი ვინ ყოფილა, თუ შეგიძლიათ, რომ გვითხრათ? 

-    მართლა არ შემიძლია. ამპლიტუდა რომ დაგანახოთ - მაგალითად, ჩვენთან სახლში ნამყოფი იყო ტარკოვსკი, რასტრაპოვიჩი, შნიტკე, პიარტი, მიშელ ლეგრანი, დიდიე ლოკვუდი; მამას გარდაცვალების მერე, ფესტივალის გამო, უდიდეს ვარკვლავებთან გვაქვს კონტაქტი - The Manhattan Transfer, დი დი ბრიჯვოტერი. მათთან ყველასთან ვმეგობრობთ. ამ დროს მამაჩემის უახლოესი მეგობარი იყო გივი ორჯონიკიძე - უდიდესი ფილოსოფოსი და მუსიკათმცოდნე; მეორე მხრივ, ასეთი წრე რომ აიღო - ვანიკო მაჭავარიანი, მიშიკო შენგელია, ზაურ ბოლქვაძე, მიშა შავიშვილი... ამავე დროს, ისეთი ადამიანები, როგორებიც არიან თემიკო ჩირგაძე (რომელიც თან ქეიფობს, თან უგანათლებულესი კაცია), ელდარ შენგელაია, რობიკო... სულ სხვადასხვა წრის და პროფესიის ხალხი იკრიბებოდა ჩვენთან. რა ნიშნით უნდა გამოარჩიო? პოზიტიურობით? დამსახურებებით? 

-    პიროვნულად ვისგან მიიღეთ უფრო დიდი შთაბეჭდილება, ეს ვიკითხე. 

-    მე მგონი, ყველასგან. მაშინ ძალიან ხშირად იკრიბებოდნენ სახლებში. არც ამდენი რესტორანი იყო და არც იყო მიღებული რესტორანში ხშირად სიარული. 
 

-    მამათქვენის და თქვენი თაობა რომ შევადაროთ, უპირატესობად რა მიგაჩნიათ იმ თაობის და ამ თაობის?

-    ძალიან ძნელი სათქმელია. იმ თაობას სხვა ამოცანები ჰქონდა და სხვა სიმწარეების გავლა მოუხდა. მამა 1935 წელს დაიბადა. მსოფლიო ომში მარტო იმიტომ ვერ მიიღო მონაწილეობა, რომ 10-დან 15 წლამდე იყო იმ დროს.  ომისშემდგომი ცხოვრება დალხინებული რომ ვერ იქნებოდა, ამას რად უნდა ლაპარაკი. 

-    ამ ფონზე, რა იყო იმ თაობისთვის დამახასიათებელი?

-    მეტი სისუფთავე იყო ურთიერთობებში. სხვა მორალური თამასები იყო. რამდენისგან გაგიგიათ, რომ ვიღაცა არ იკადრებდა დანით ჩხუბს; რომ ქალთან ერთად თუ მიდიოდა მამაკაცი, იმას ვინ შეეხებოდა. სხვანაირი პატივისცემა იყო. სტალინის „რკინის ფარდა“ რომ აიხადა,   ამ ძალიან ნიჭიერ თაობას უცებ თავზე დააცხრა უდიდესი ინფორმაცია. მაშინ იყვნენ 20-დან 25 წლამდე. ინფორმაციას სჭირდებოდა შესისხლხორცება, გადამუშავება და ამის შედეგად - თუ შეგეძლო - შენი  პროდუქტის შექმნა. სხვათა შორის, უნდა გითხრათ, რომ ძალიან ბევრმა შეძლო. საკმაოდ მალე, მაქსიმუმ 5-10 წლის განმავლობაში გაითავისეს ახალი ინფორმაცია და ძალიან  ბევრმა შეძლო დაწევა. თავიდან ბელა ბარტოკი ქალი ეგონათ. მერე აღმოჩნდა, რომ გენიალური კაცი უნგრელი კომპოზიტორია. მაგრამ მაშინ იყო ეს ამოცანა, რომ არ ჩამორჩე და მარტო საბჭოთა განათლებით არ დაკმაყოფილდე. თან მძიმე მუხრუჭები იყო, 1948 წლის ჟდანოვის დადგენილება, მერე კიდევ პროკოფიევის, შოსტაკოვიჩის წინააღმდეგ ბრძოლა. ძალიან ადვილი იყო დაბნევა იმაში, თუ რა არის სიმართლე, რა არის ღირებული. 

-    ქართველებს მაგის ნიჭი აქვთ, რომ არ იბნევიან ადვილად. 

-    დიახ. და ამიტომ, მე მგონი, ყველაზე მარტივი რაღაც მოხდა: გადაწყვიტეს, რომ მთელ ამ ოკეანეში გაცურონ. ერთ მხარეს სოცრეალიზმი, მეორე მხარეს ამერიკა, ინგლისი და მთელი მსოფლიო. ამან მისცათ კარგი სასტარტო მდგომარეობა, რომ დაწყებულიყო შემოქმედებითი პროცესი. ჩემი თაობის იგივე წლები რომ ავიღოთ, ჩვენ უკვე ბევრად მეტი ინფორმაცია გვქონდა. ბელა ბარტოკი რომ კაცია, ეს ნამდვილად ვიცოდით. ბევრი სხვა რამეც ვიცოდით, „ბიტლები“ იყო, ჯაზ-როკი იყო შემოსული. 

-    თქვენი თაობის უპირატესობად რა მიგაჩნიათ?

-    ალბათ, მაინც მეტი ინფორმაცია. ახლა როგორც ჩანს, ინფორმაციის სიმრავლე ძალიან დიდი უპირატესობაა. ამიტომაც, ჩვენი თაობა წააგებს იმ თაობასთან, რომლისთვისაც სამი წლის ასაკში ხელმისაწვდომია ინტერნეტი. 
 

-    მაგრამ მამების თაობა ძალიან ყოჩაღი აღმოჩნდა იმაში, რომ  ინფორმაცია სწრაფად გადაამუშავა და შექმნა ისეთი პროდუქტები, რომლითაც თავისი შესანიშნავი კვალი დატოვა. ამ მხრივ, თქვენი თაობაც ასეთივე ყოჩაღია? ინფორმაცია კი არის, მაგრამ გადამუშავების და პროდუქტის მხრივ რა სურათი გვაქვს?  

-    ჩვენს თაობას სხვა მხრივ არ გაუმართლა. წინა თაობას თავს კი დააცხრა უამრავი ინფორმაცია, მაგრამ მათი „უპირატესობა“ ის იყო, რომ უალტერნატივო სოციალისტური გარემო სოციალურ გარანტიებს ქმნიდა: ბინა უფასო, წყალი უფასო, სწავლა უფასო... ჩვენ დროს რომ დაიწყო სიტუაციის არევა 1988 წელს, მერე 1989 წელს ეს საშინელება მოხდა, მერე ამას მიჰყვა ომები. ერთი მხრივ, მოხდა ის, რაზეც ჩვენი მამები მხოლოდ ოცნებობდნენ. მაგრამ, მეორე მხრივ, არანაირი მეთოდოლოგია და რეცეპტი არ არსებობდა, ეს რომ მოხდება, შენ როგორ უნდა გადარჩე. უამრავ ძალიან ერუდირებულ ადამიანს ვიცნობ ჩემ თაობაში, ვერც კი წარმოიდგენთ, ისეთ ერუდირებულს: ან რა ნაკითხობა, ან რა ენები, ან რა ჰორიზონტი და მსოფლმხედველობა. ჩემი თაობა მართლა უნიჭიერესი თაობაა. 

-    პროდუქტი რა დადეს? 

-    როდესაც პროდუქტის შექმნის რეალური დრო დადგა - მომწიფებული რომ ხარ ამისთვის - ამას დაემთხვა კატაკლიზმები, რისი გავლაც აუცილებელი იყო თავისუფლების მისაღწევად. ამან აბსოლუტურად გათიშა სოციალური უზრუნველყოფის სისტემა. 1993 წელს გაზი გადაჭრეს; სინათლე გახსოვთ, როგორ გვქონდა; არაფერი არ იშოვნებოდა. ჩემი თაობის ნიჭიერი გოგონების და ბიჭების უმეტესობა  - და ჩვენი მამების თაობაც, სხვათა შორის - მწარე რეალობაში აღმოჩნდა. თაობა კი არა, ორი თაობა უცებ დარჩა პროფესიის გარეშე. სულ არ არის სახუმარო თემა ტაქსის მძღოლები ორი დიპლომით - ბევრს მოუხდა ამის გაკეთება. ყველანაირი პერსპექტივა დაიკარგა. ფიზიკოსი და მათემატიკოსი რომ პერსპექტივას დაკარგავს ქვეყანაში, კომპოზიტორმა რაზე უნდა იოცნებოს? 1989 წელს დაიდგა ჩემი ბალეტი. ოთხი სეზონი მიდიოდა. მაგრამ ნელ-ნელა, რა ხდებოდა, იცით? იქ ერთ აქტში არიან კაცები, შემდეგ ამორძალები შემოდიან, კლავენ კაცებს და თვითონ აგრძელებენ - სამაქტიანი ბალეტი იყო. მეორე აქტში ყველა სპექტაკლზე ნაკლები და ნაკლები კაცი შემოდიოდა და, საბოლოოდ, კაცი აღარ დარჩა, რომელიც სცენაზე შემოვიდოდა. 

-    რატომ? 

-    არანაირი პერსპექტივა აღარ იყო. ვინც შეძლო, ყველამ თავს უშველა. ზოგი პოლონეთში გაიქცა, ზოგი რუსეთში და ზოგი უკრაინაში. სამი-ოთხი წელი მეც ძალიან უიმედოდ ვიყავი. იმ ქვეყანაში, სადაც სინათლე არ არის, წყალი არ არის, ან შენი მუსიკა და ან ბეთჰოვენის - ვის რად უნდა? 

-    წეღან შური ახსენეთ. თქვენ, როგორც წარმატებულ ადამიანს, შურის პრობლემა თუ გამოგიცდიათ? 

-    შურის სპეციალისტი არ ვარ. ჩემი თავი არაშურიან ადამიანად მიმაჩნია. მიხარია, ნიჭიერ ადამიანს რომ დავინახავ, ოღონდ, ნამდვილად ნიჭიერს. ჩემი ვიღაცას შეიძლება ის შურდა, რომ ასეთ ოჯახში გავიზარდე. ალბათ, ეგონათ, რომ ძალიან დიდი მხარდაჭერა და დახმარება მაქვს ამის გამო. ვიღაცას შეიძლება შურდა იმის გამო, სად ვსწავლობდი, როგორ ვსწავლობდი. ერთი პერიოდი ამბობდნენ, რომ მამაჩემი მიწერს მუსიკას, რაც ორივეს სასაცილოდ არ გვყოფნიდა. 
 

-    გამოდის, არ გაწუხებთ ეს პრობლემა. 

-    მე არ მაწუხებს, შური შურიანის პრობლემაა. იცით, როგორი ავადმყოფობაა? დაგაავადებს და სიმსივნემდე მიგიყვანს. უცებ, ერთ მშვენიერ დღეს რომ მოგცეს ვინმემ ყველაფერი, რისიც გშურს, მაინც ვერ მოისვენებ. მერე აღმოჩნდება, რომ „იმას“ კიდევ ერთი რაღაც აქვს ისეთი, არა ნივთი, არამედ თვისება, და მერე მთელი ცხოვრება იდარდებ, „იმას“ რატომ აქვს ის თვისება და მე რატომ არ მაქვს. შურის გზაზე რომ შედგები, ის გზა, ადრე თუ გვიან, გადაგჩეხავს. 

-    შური აღზრდის პრობლემაა?

-    არ მგონია, რომ აღზრდის პრობლემაა. თანდაყოლილი რაღაც მანკიერი თვისება მგონია, რომელიც ასაკთან ერთად და წარმტება-წარუმატებლობასთან ერთად ვითარდება. რაც უფრო დიდხანს ვერ მიაღწევ წარმატებას - და, სხვათა შორის, შური დამაბრკოლებელია წარმატების მიღწევაში - მით უფრო მეტად იბერება ეს ბუშტი და შურის ბუშტი ხდება ადამიანი მთლიანად. წარმომიდგენია, რა ემართება, ეგეთი ადამიანი რომ უყურებს, მარადონამ რა ბურთი შეაგდო. მაგას ჩემი ხომ არ შურს? ჩემიც შურს, მაგრამ შურიანს ყველა ნიჭიერის შურს. მარადონას რამდენი გოლი აქვს გატანილი და რა ემართებოდა მაგ ადამიანს, მარადონას რომ გოლი გაჰქონდა! ან, დავუშვათ, ფელინი რომ კარგ ფილმებს იღებდა. 

-    მომავალი თქვენთვის ისეთი ყოფილა ხოლმე, როგორიც წარმოგედგინათ, თუ ყოველთვის სიურპრიზებს გთავაზობდათ? 

-    (პაუზა) რომ გითხრათ, დიდი სიურპრიზები მქონია და გამკვირვებია - რომ რაღაც თავზე დამეცა - ამას ვერ ვიხსენებ. თუმცა, ისეთი რამე ასრულებულა, რაზეც მიფიქრია, ეს რომ მოხდეს, რა მაგარი იქნება-მეთქი! მერე რაღაც კანონზომიერება დამინახავს. ასე არ არის, რომ „თავზე დამეცა“. მე ბევრი წელი მივდიოდი ამისკენ. შესასრულებელი ამოცანების ჩემს მენიუში ეს შედიოდა. უბრალოდ, უმეტეს შემთხვევაში, ძალიან აგვიანებს და მაშინ მოდის, უკვე ხელი რომ გაქვს ჩაქნეული. 

-    ვიცი, რომ ძალიან ღრმა ცოდნა გაქვთ ასტროლოგიაში და ეს რამდენად გეხმარებათ, რომ სწორად დაგეგმოთ მომავალი? 

-    მეხმარება... აშკარად მეხმარება. ჩემი დაინტერესება თითქმის 30 წლის წინ დაიწყო კომპოზიტორული შეგრძნებების დაზუსტებიდან. რატომ არის, რომ ერთ დღეს წერ მუსიკას, მეორე დღეს ვერ წერ. გინდა, რომ აქტიური მუსიკა დაწერო და, სინამდვილეში, მელანქოლიური გამოგდის. 

-    ამის გამო დაინტერესდით? 

-    დიახ, მაინტერესებდა, მართალია თუ არა, რომ პლანეტები ასე მოქმედებს. არ ვიყავი იმით კმაყოფილი, რომ შეიძლება პლანეტის პატარა შებრუნებამ ასე იმოქმედოს ადამიანზე. მეგონა, რომ ადამიანი უფრო ძლიერია. მერე, ღრმად რომ ჩაიხედავ ამაში, მიხვდები, რომ შენ ხარ ჭანჭიკი, რომელიც, საბედნიეროდ, გაჩნდი (იმიტომ, რომ ძალიან ბევრი ვერ ჩნდება). და მართლა ბევრ რამეს აქვს მნიშვნელობა. ოღონდ, ამის გაფეტიშებაც არ შეიძლება. ასტროლოგიაში ერთ-ერთი ყველაზე დადებითი არის ის, რომ ადამიანის ნება მაინც რჩება, როგორც წამყვანი. ადამიანს შეუძლია რაღაცის გვერდის ავლა. ის გეხმარება, პერიოდებს გაჩვენებს - ახლა არ არის ძალიან კარგი პერიოდი და მაინცდამაინც „ფორმულა 1“-ში ნუ მიიღებ მონაწილეობას. 
 

-    ვისაც ეს ცოდნა არ გააჩნია, მასზეც თანაბრად მოქმედებს? 

-    რასაკვირველია. 

-    იცი თუ არ იცი, ერთნაირად მოქმედებს? 

-    იცი თუ არ იცი, მაინც იბადები და მაინც კვდები. შეიძლება, უფრო მეტ შეცდომას უშვებ. 

-    და დიმიტრი უზნაძის თეორია, რომ, სინამდვილეში, განწყობა ძალიან ბევრ რამეს განაპირობებს - მანდ ცოტა აცდენაშია, მე მგონი. 

-    მეცნიერებაში იმდენი რამეა აცდენაში, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ არ ვიცით, რა არის სწორი. აინშტაინის გზით თუ წავალთ, ყველაფერი ფარდობითია. ყველაფერი ისეა ღმერთისგან დაფუძნებული, რომ რამდენი საუკუნე გადის, სანამ ერთ ახალ კანონს აღმოვაჩენთ, რომლითაც ათასობით წლის წინ მომხდარს განვმარტავთ. ესე იგი, ესეც ჩადებულია, რომ ადამიანმა ბევრი უნდა იწვალოს, სანამ რაიმე საიდუმლოს ამოხსნის.  

-    ერთი რამის შეცვლა რომ შეგეძლოთ სამყაროში, ის ერთი რამ რა იქნებოდა? 
 

-    ოოოო, თქვენ ახლა ისეთი კითხვა დამისვით, რომ... ხომ არსებობს დადებითი ქმედებები და უარყოფითი - თუკი ეს შესაძლებელი იქნებოდა, საერთოდ ჩავხსნიდი უარყოფითის თემას. მაგრამ მე თვითონ ვეკითხები ჩემს თავს - მაშინ ის დადებითიც ფასს ხომ არ დაკარგავდა?  არ მიყვარს ომი და როდესაც ვიღაცა ვიღაცას ცუდს უკეთებს. თუ შევძლებდი, ამის კორექტირებას მოვახდენდი. 

-    საუბარს, ტრადიციულად, დავასრულებთ თქვენი მოკლე კომენტარებით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის ფრანგ განმანათლებელს, ფილოსოფოს დენი დიდროს (1713-1784): „მოთმინებას აუცილებლად მივყავართ გულგრილობისკენ“.

-    მე მგონია, რომ ეს ციტატის მხოლოდ ნაწილია. ჩემი განსაზღვრებით, მოთმინებას მიზნის მიღწევისკენ მივყავართ. მოთმინება არის ის ყველაფერი, რასაც თქვენ მეკითხებოდით - ორკესტრთან მიმართებაში, ადამიანებთან მიმართებაში. 

-    ჩემი აზრით, ეს ფრაზა თავის თავში დასრულებულია და არსი არის ის, რომ მეტისმეტი მოთმინება ბოლოს გადაიზრდება გულგრილობაში და სულერთი გახდება ყველაფერი. 

-    დიდროს ბიოგრაფიიდან გამომდინარე, ეს განწყობა, ალბათ, დაკავშირებულია საფრანგეთის რევოლუციის წინა პერიოდთან. ერთხელ თუ მოუთმინე მჩაგვრელ კლასს, ერთხელ თუ მოუთმინე მეფეს, მესამედ, მეხუთედ, მერე შეეგუები და გახდები გულგრილი. მაგრამ მოთმინება გაცილებით უფრო ძლიერი და საჭირო თვისება მგონია მიზნის მისაღწევად, ვიდრე, უბრალოდ, ვიღაცას რაღაც რომ არ შეარჩინო. მოკლედ, ყველაზე კარგი ფრაზა არ არის დიდროსი. 

-    მეორე ციტატის ავტორია ამერიკელი პოეტი ედვარდ კამინგსი (1894-1962), რომელიც ამბობს: „როცა ცა დაემხობა და ოკეანეები დაშრება, ადამიანი დარჩება ერთადერთ საიდუმლოდ“. 

-    ეს, ჩემი აზრით, უფრო საინტერესოა. სულ მგონია, რომ ადამიანი, თავისი ბიოლოგიური და ფიზიოლოგიური შემადგენლობით, სამყაროს პატარა მოდელია. ყოველ შემთხვევაში, ასეა შექმნილი. ამ ფრაზას ვეთანხმები. ოკეანე თუ დაშრა და ცა დაემხო, ესე იგი, დარჩა ადამიანი, როგორც მაგალითი, როგორც გამოსაკვლევი ობიექტი ვიღაც ზეარსებებისთვის, სხვა სამყაროსთვის. ადამიანის ბიოლოგიურ, ქიმიურ შემადგენლობას გამოიკვლევენ და რაღაცას დაადგენენ. მაგრამ სულიერებას ვერასდროს წაიკითხავენ. ადამიანების სულიერება ძალიან ინდივიდუალურია. შეიძლება იყოს ფიზიოლოგიურად იდეალური წყობის ადამიანი და მინიმუმზე ჰქონდეს სულიერება. შეიძლება იყოს კვაზიმოდო, მაგრამ ისეთი სულიერების, რომ აბსოლუტურად სხვა თამასა დადოს. არ გაგიკვირდეთ, რომ ბოლომდე ვერ ვხსნი ამ ციტატას, იმიტომ, რომ ადამიანი მართლა საიდუმლოა და შეიძლება ყველას მხოლოდ თავისი ასოციაცია ჰქონდეს ამ საიდუმლოსთან დაკავშირებით.
 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე