- როლანდ, არსებობს „მინდა“ და არსებობს „უნდა“. მათ შორის ბალანსი თქვენთვის ძნელია, თუ ადვილია? 

- ჩემში „უნდა“ უგებს „მინდას“. ყოველ შემთხვევაში, ასეთი სიტუაცია ბევრჯერ ყოფილა. მაგალითად, დოქტურანტურის საფეხურზე სწავლის პროცესი ჩემთვის „უნდა“ იყო და არა „მინდა“. უნდა გამეკეთებინა, იმიტომ, რომ მისია ავიღე და ჩემ უკან მდგომი ახალგაზრდები მიყურებდნენ, როგორც ერთ-ერთ როლურ მოდელს - რას შეიძლება, ადამიანმა მიაღწიოს ცხოვრებაში. 

- თუ იმგვარად ააწყობთ ცხოვრებას, რომ „მინდა“ და „უნდა“ ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში არ მოვა, იქნებით თუ არა ახლოს ბედნიერებასთან?

- ასეთი რეალობა ცოტა რთული წარმოსადგენია. თუმცა, თუ იმას აკეთებ, რაც გინდა; თუ „გინდა“ და „უნდა“ ერთად არის, სწორედ ამას ჰქვია ბედნიერება, ჩემი აზრით. 

- თქვენს პირად წარმატებას რითი ზომავთ - იმით, რასაც მიაღწიეთ, თუ იმით, რა დაბრკოლებებიც გადალახეთ? 

- დამაფიქრეთ. მე ყოველთვის ვუყურებ, რა სასტარტო მოცემულობიდან დაიწყო ადამიანმა ესა თუ ის ქმედება. ძალიან მნიშვნელოვანია, ჩემს კონტექსტს შევხედოთ - საიდან მოდის როლანდი? მოვდივარ მაღალმთიანი მუნიციპალიტეტიდან, რომელიც ერთგვარი ბარიერია ჩემთვის. ამავე დროს, მოვდივარ 1990-იანი წლებიდან. ეს ის დროა, როცა საბჭოთა პერიოდის სისტემები ჩამოიშალა. შენ კი ახალგაზრდა ხარ და გინდა, რომ ამ ქვეყანაში იცხოვრო; გინდა, შენი ცხოვრებით შენს ამბიციებს უპასუხო. 

- სკოლა რომელ წელს დაამთავრეთ? 

- 2007-ში. იმ დროის ერთი რეალობაა, რომ ქვეყანაში დიდი პრობლემებია. მეორეა, რომ ხულო კიდევ უფრო განსხვავებულია, რადგან იქ მოსახლეობის უმრავლესობა არის მუსლიმი. როგორც მუსლიმს, ბევრჯერ მქონია დაბრკოლებები, რომლებსაც, პირველ რიგში, საკუთარ თავში სჭირდებოდა კარგად დამუშავება. ეს აუცილებელი იყო, რომ საზოგადოებისთვის სწორად მეპასუხა იმ დაბრკოლებებზე, რომლებიც ხელოვნურად იქმნებოდა.

- რა დაბრკოლებებს გულისხმობთ?

- ჩვენი საზოგადოების ნაწილს მაშინაც ჰქონდა და დღესაც აქვს მყარად ფორმულირებული იდენტობა, რომელსაც შენ უნდა მორგებოდი. საკუთარ თავს რას მიაკუთვნებდი, საერთოდ არ იყო მნიშვნელოვანი. 

- მთიანი რეგიონიდან რომ იყავით, ეს რა დამატებით დაბრკოლებას გიქმნიდათ? ამ კუთხით, რისი მტკიცება გჭირდებოდათ? 

- მთიანი რეგიონი ბუნებრივად ვერ გაძლევდა იმ უნარებს და ცოდნას, რაც კონკურენტუნარიანს გაგხდიდა. ეს დღესაც პრობლემაა. ამ ბარიერს საკუთარ თავში თუ მოუგებ, მერე გიადვილდება საზოგადოებაში დამკვიდრება. 

- კიდევ ერთ დაბრკოლებაზე მინდა, გვიამბოთ. ეკომიგრანტების ოჯახიდან ხართ და როცა მშობლები წალკის მუნიციპალიტეტში გადავიდნენ საცხოვრებლად, თქვენ ბიძასთან დარჩით. შესაბამისად, დაამთავრეთ ხულოს მუნიციპალიტეტის სოფელ მეკეიძეების ტიპური საბჭოთა სკოლა, სადაც მანამდეც სწავლობდით. მშობლებთან დაშორება როგორი ფაქტორი იყო თქვენს პიროვნულ განვითარებაში? 

- შენი საცხოვრებელი ადგილის დატოვება ყველაზე მტკივნეულია, განსაკუთრებით, როცა ბავშვი ხარ. ისეთი განცდა მქონდა, რომ ჩემი ბავშვობა დასრულდა, როცა მშობლებმა წალკის მუნიციპალიტეტში საცხოვრებლად გადასვლა გადაწყვიტეს. მაგრამ ახალ საცხოვრებელ ადგილზე ხელმისაწვდომი სკოლა არ აღმოჩნდა და მე ბიძასთან დავრჩი.  ბუნებრივია, ბიძასთან ცხოვრება სასიამოვნოა, რადგან უფრო თავისუფალი ხარ. მაშინ მშობლები ბევრად მკაცრები იყვნენ, ვიდრე თანამედროვე მშობლები არიან. შეიძლება, ეს ჩემი აღქმაც იყო - უფრო თავისუფალი ვარ, რადგან ბიძა ნაკლებად მკაცრია. მაგრამ, მეორე საკითხია, რომ მშობლის ყურადღება ბავშვს აუცილებლად სჭირდება, განსაკუთრებით, გარდატეხის ასაკში. ინდივიდი ამ დროს ყალიბდება და პროცესში მშობელი უშუალოდ უნდა იყოს ჩართული. მე მშობლების ჩართულობა მაკლდა. თუკი მანამდე უფრო წარმატებული მოსწავლე ვიყავი, რაღაც პერიოდში სწავლას „ხელი შევუშვი“. 

- რამდენი წლის იყავით, მშობლები რომ წალკაში გადავიდნენ?

- 2003 წელს გადავიდნენ, 13 წლის ვიყავი. 

- ამდენი დაბრკოლების შემდეგ, როდის მოძებნეთ ის კალაპოტი, რომელმაც დღევანდელ როლანდ შავაძემდე მოგიყვანათ?

- 2005 წლიდან გვაქვს ერთიანი ეროვნული გამოცდები. მანამდე ჩემი სოფლიდან უნივერსიტეტებში ერთეულები აბარებდნენ. მაშინ ხომ კორუმპირებული იყო მისაღები გამოცდების მთელი სისტემა. ფული ძალიან ცოტა ოჯახს ჰქონდა, მაგრამ ვისაც ფული ჰქონდა, იმანაც ხშირად არ იცოდა, ეს ფული ვისთვის უნდა მიეცა, რომ მის შვილს ესწავლა. არა მხოლოდ ჩვენთან, მაღალმთიან მუნიციპალიტეტებში უმაღლესი განათლების მქონე ხალხის დეფიციტი იყო. როცა ერთიანი ეროვნული გამოცდები შემოვიდა, ჩვენამდე გაზეთებით მოდიოდა ინფორმაცია, რომელი უნივერსიტეტი რა მიმართულებით აცხადებდა მიღებას. ბუნდოვანი იყო, რა როგორ უნდა აგერჩია და რა ნაბიჯები უნდა გადადგა, რომ ჩარიცხულიყავი. 

- თქვენ რა გინდოდათ?

- ჩემი ოჯახის წევრებიც ფიქრობდნენ და ირგვლივ საზოგადოებასაც მოლოდინი ჰქონდა, რომ მათემატიკის შესწავლას გავაგრძელებდი. მაგრამ პირველად რომ ვცადე, ისიც კი არ ვიცი, ჩავაბარე თუ არა. გაურკვეველი ნაბიჯები გადავდგი: რაღაც მოვნიშნე, რაღაც ჩავაბარე, მაგრამ ჩავირიცხე თუ არა, ვერ გავიგე. მერე გადავწყვიტე, თვითონ გავრკვეულიყავი ამ სისტემაში. თბილისში ჩამოვედი და ნაცნობ სტუდენტებთან ერთად დავიწყე ცხოვრება. 

„მჯეროდა, რომ უცხო ენის ცოდნის გარეშე არაფერი გამოვიდოდა.“

- სკოლაში ინგლისური ენა არ გისწავლიათ და ბოლოს ინგლისურის სპეციალისტი როგორ გახდით?

- სკოლაში რუსულს ვსწავლობდით, მაგრამ ეს ენაც ნორმალურად არ ვიცოდი. თუმცა, ვხვდებოდი, რომ უცხო ენის კარგად სწავლა წარმატების ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი შეიძლებოდა გამხდარიყო. გადავწყვიტე, ინგლისური მესწავლა. 

- გამოცდის ჩასაბარებლად გინდოდათ, რომ ინგლისური გესწავლათ?

- არა, მაშინ გამოცდებზე ლაპარაკი ზედმეტი იყო. უბრალოდ, ჯერ ენის სწავლა გადავწყვიტე. თუნდაც, მათემატიკას თუ გავყვებოდი, მჯეროდა, რომ უცხო ენის ცოდნის გარეშე არაფერი გამოვიდოდა. ინგლისურის სწავლა ბრიტანულ ცენტრში დავიწყე. ორი წლის შემდეგ მივხვდი, რომ ეს ენა იმდენად კარგად მაინც არ ვიცოდი, როგორც მჭირდებოდა. მაშინ გადავწყვიტე, რომ პროფესიად ამერჩია და ბარემ საფუძვლიანად მომეგვარებინა ენის პრობლემა. ბრიტანეთის ცენტრში სწავლამ ცოტა გამათამამა და სპეციალურად გამოცდისთვის არ მოვმზადებულვარ. ამიტომ, გამოცდაზე კარგ შედეგს ვერ მივაღწიე და ჩემს სასურველ ფაკულტეტზე ვერ მოვხვდი. მაშინ არსებობდა მეორადი ჩარიცხვები იმ უნივერსიტეტებში, სადაც ადგილები რჩებოდა ერთიანი ეროვნული გამოცდების შემდეგ. ახალციხის უნივერსიტეტს ჰქონდა ასეთი დარჩენილი ადგილი. მივმართე და იქ მიმიღეს. 

- ამ გზაზე თუ დაგამახსოვრდათ ვინმე, როგორც თქვენი ძლიერი მხარდამჭერი? თუ მარტო იყავით?

- ახალციხეში ჩემი ლექტორი იყო ქალბატონი გულიკო ჯანოვა. ვფიქრობ, ჩემი პირველი ნაბიჯები და საკუთარი თავის პოვნა მასთან ურთიერთობას უკავშირდება. მაგალითად, კონფერენცია იყო და ძალიან მინდოდა მონაწილეობა, მაგრამ, ბევრი მიზეზის გამო, ვერ ვბედავდი. ჩვენს სკოლაში საჯარო გამოსვლების არც პრაქტიკა იყო, არც შესაძლებლობა. ქალბატონმა გულიკომ მითხრა: როლანდ, კონფერენციაზე უნდა გამოხვიდეო. მე უარი ვუთხარი და ავუხსენი, რომ ამის გამოცდილება არ მქონდა. მაშინ მკითხა - რამდენ ხანს არ უნდა გქონდეს ეს გამოცდილება? დღეს თუ არ დაიწყე, წარმატებას ვერასდროს მიაღწევო. იმის შემდეგ, ყოველთვის ვიცი, რომ რაღაც ახალი უნდა დავიწყო, უნდა გავბედო, ნაბიჯი უნდა გადავდგა. იმ დღიდან მოყოლებული, დღემდე - თუ ვხედავ, რომ რაღაც შემიძლია, უკან არასდროს აღარ ვიხევ.

- ახალციხეში რამდენი წელი ისწავლეთ? 

- ერთი წელი ვსწავლობდი და შემდეგ მობილობით გადავედი შავი ზღვის საერთაშორისო უნივერსიტეტში. 

- ბევრჯერ გითქვამთ, რომ მასწავლებელმა მოსწავლეს საგანი უნდა ასწავლოს და, ამის გარდა, ღირსეულ მოქალაქედ უნდა აღზარდოს. პრინციპში, ეს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტშიც წერია. ამ ორი ფუნქციიდან, თქვენი შეფასებით, მასწავლებელთა კორპუსი დღეს რომლის შესასრულებლად უფრო მეტად ან ნაკლებად არის მზად? 

- ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტი, მგონი, ყველა მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს სამუშაო მაგიდაზე, გულის ჯიბეში, ყველგან... იქ არის აღწერილი ჩვენი მთავარი მიზანი - საით მიგვყავს ახალგაზრდობა. მაგრამ რეალობა ამ დოკუმენტში აღწერილისგან ძალიან განსხვავდება. ერთხელ ვთქვი, რომ საბჭოთა განათლების სისტემა უკეთესად მუშაობდა, ვიდრე ჩვენი ახლანდელი სისტემა მუშაობს. იმ სისტემას კი არ ვაქებ, მაგრამ საბჭოთა კავშირს როგორი მოქალაქეც სჭირდებოდა, ისეთს ზრდიდა - მორჩილს, პარტიული იდეალების გამტარს. ზოგიერთი საბჭოთა ბავშვი მაინც დაუსხლტა სისტემის მარწუხებს, მაგრამ უმრავლესობა ისეთი იყო, როგორიც იმ ქვეყანას სჭირდებოდა. თანამედროვე საქართველოს რა სჭირდება, ეს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტში წერია და დოკუმენტი იდეალურია, მაგრამ რატომ ვერ ვაღწევთ მიზანს? რა თქმა უნდა, სისტემა ვერ მუშაობს ეფექტიანად. ჩვენც, ინდივიდები, ამ სისტემის ნაწილი ვართ და თითოეული ჩვენგანის დონეზეა გასააზრებელი - პირადად მე რა უნდა გავაკეთო იმისთვის, რომ შესაბამისი შედეგი მივიღოთ? 

- ანუ აღზრდის კომპონენტში უფრო ცუდად გვაქვს საქმე? 

- სერტიფიცირების პროცესმა მასწავლებლები საერთოდ ჩამოაშორა ამ ფიქრებს - რა ჯობია, მოსწავლეს ცოდნა მისცეს, თუ სამოქალაქო ღირებულებები? მასწავლებელთა კორპუსის მდგომარეობა კარგად უნდა გავიაზროთ. არსებობდა სისტემა, რომელიც ჩამოიშალა და მის ნაცვლად შეიქმნა ახალი. როცა სახელმწიფომ ხელფასების კუპონით გაცემა დაიწყო, ვიღაცას აღარ უღირდა სკოლაში მუშაობა და პროფესიიდან გავიდა. ვიღაც შემორჩა სკოლას და ახალი კადრიც შემოვიდა. მათ შორის, შემოვიდნენ მასწავლებლები, რომლებსაც არც პედაგოგიური განათლება ჰქონდათ და არც გამოცდილება.  

- არც ღირებულებები?

- ეს ადამიანები პედაგოგები არ იყვნენ. მაგრამ მათი მადლობელი ვარ. ისინი რომ არ შესულიყვნენ სკოლებში, ბევრად სერიოზული პრობლემა შეიქმნებოდა. მეორე მხრივ, მასწავლებლობა რეგულირებადი პროფესიაა და აუცილებელი იყო ამ ხალხის კვალიფიკაციაზე ზრუნვა. სერტიფიცირებას ვემხრობი, თუმცა, ჯერ უნდა გადამზადებულიყვნენ მასწავლებლები და შემდეგ უნდა მომხდარიყო მათი ეტაპობრივი ტესტირება. გადამზადების პროცესი დაიწყო, მაგრამ იმდენად ფორმალურად, რომ შედეგად  მივიღეთ რეპუტაციაშელახული მასწავლებელი. წარმოვიდგინოთ რეალობა, სადაც გამოცდაზე გასული მასწავლებლების 90% საკუთარ საგანს ვერ აბარებს და ეს ამბავი მედიით აქტიურად შუქდება. 

„ამ შიდა კონკურენციამ - შენ თუ შეძელი, მეც შევძელი - დიდი ხნით ჩაითრია მასწავლებელი.“

- დიახ, რამდენიმე საგანში განსაკუთრებით საგანგაშო შედეგი გამოვლინდა. 

- შევხედოთ სურათს ე.წ. „ჩაჭრილი“ მასწავლებლის პერსპექტივით: მან ფსიქოლოგიური ტრავმა მიიღო. ახლა შევხედოთ მოსწავლის პერსპექტივით: მასწავლებელი, რომელიც იდეალებზე გესაუბრება, საკუთარ საგანს ვერ აბარებს. და მესამე პერსპექტივა ეკუთვნის მშობელს: ჩემს შვილს ასწავლის მასწავლებელი, რომელმაც საკუთარი საგანი არ იცის, ან რომელსაც საჭირო პროფესიული უნარები არ გააჩნია. მაგრამ ამ სურათს მხოლოდ მასწავლებელს ვერ დავაბრალებთ. ეს არის არასწორად დაგეგმილი პროცესის შედეგი, რომელიც, საბოლოოდ, ყველაზე მტკივნეულად მასწავლებელზე აისახა. ამ პროცესებმა მასწავლებლები ჩააყენა ახალ რეალობაში: საგანი როგორ ვასწავლო და კარგი მოქალაქე როგორ აღვზარდო - ამისთვის ბრძოლის დრო აღარ მაქვს, საზოგადოებას უნდა დავუმტკიცო, რომ კარგი მასწავლებელი ვარ, საგანიც ჩავაბარე და პროფესიული უნარებიც. ამ შიდა კონკურენციამ - შენ თუ შეძელი, მეც შევძელი - დიდი ხნით ჩაითრია მასწავლებელი. საბოლოოდ, ისე გამოვიდა, რომ მასწავლებლები უფრო მეტად ორიენტირებულები არიან ცოდნის გადაცემაზე და ახალგაზრდების თანამედროვე ღირებულებების შესაბამისად აღზრდის ვალდებულება, ერთგვარად, მოხსნილი აქვთ.  

- ბატონმა ზურაბ კიკნაძემ მითხრა ინტერვიუში: „ცუდია, როცა სწავლა შედეგზეა ორიენტირებული. იმიტომ, რომ სწავლის პროცესი უნდა იყოს თვითმიზანი და არა სავარაუდო შედეგი... პედაგოგისთვის ცოდნა საკმარისი არ არის. მან უნდა იცოდეს, როგორ გარდაქმნას მოსაწყენი სწავლა მიმზიდველ პროცესად.“ თქვენ ცოდნას ყოველთვის უკავშირებთ ცხოვრებაში მის გამოყენებას. ბატონი ზურაბი კი ამბობდა, ცოდნა ცოდნისთვის უნდა უნდოდეს ადამიანს და არა პრაქტიკული შედეგისთვისო. მიგაჩნიათ, რომ ეს შესაძლებელია? თუ უფრო იდეალური წარმოდგენაა სწავლაზე? 

- უფრო იდეალური წარმოდგენისკენ მიბიძგებდა გონება, როცა თქვენ ციტატას კითხულობდით. მოსწავლეები არიან ინდივიდები, რომლებიც სწავლობენ და ჩვენ ვეხმარებით, შემეცნებას ვუადვილებთ. თანამედროვეობამ სხვა მოთხოვნები წაუყენა ადამიანს. მაგალითად, რთულია განჭვრიტო, 20 წლის შემდეგ რა ცოდნა დაგვჭირდება. მაგრამ ჩვენ უნდა ვიმუშაოთ, რომ მოსწავლეებმა განივითარონ ის უნარები, რომლითაც თვითონ დაეუფლებიან ცოდნას მომავალში. ახალგაზრდებს უნდა ვასწავლოთ, თავად როგორ გაუმკლავდნენ თავის მომავალ საჭიროებებს. 

- ძალიან კარგად მესმის თქვენი, მაგრამ ცოდნა თანამედროვე ბავშვებისთვის აღარ არის დაკავშირებული სიხარულთან. დღეს ცოდნის მიღება მართლა ძალიან გადაება ხვალ ამ ცოდნის გამოყენების პერსპექტივას. მიგაჩნიათ, რომ ეს ნორმალურია? 

- გლობალიზაციამ განსხვავებული რეალობა მოგვიტანა. ჩვენ აღარ ვართ კონკურენციაში მხოლოდ ლოკალურ დონეზე. პირობებს საერთაშორისო ბაზარი გვკარნახობს. შეიძლება, შენი სიამოვნებისთვის გინდა რაღაცის კეთება, მაგრამ რაღაც შენთვის უსიამოვნოც უნდა აკეთო, რომ კონკურენტუნარიანი იყო გლობალურ სამყაროში. ახლა „უნდა“ წინ მოდის, ვიდრე „მინდა“. „მინდაზე“ ვეღარ დარჩები. 

- თქვენს ერთ ფრაზას შეგახსენებთ: „როდესაც მასწავლებელს სკოლა გაასწრებს, ძალზე არასასიამოვნო რეალობა იქმნება.“ რას ნიშნავს „სკოლა გაასწრებს“? მოსწავლეს გულისხმობდით? სკოლის ადმინისტრაციას? კოლეგებს?

- ალბათ, ყველას ერთად. დღეს მოსწავლეები დიდ ინფორმაციას ფლობენ. მე, მაგალითად, ფეხბურთი არ მაინტერესებს, მაგრამ მსოფლიო ჩემპიონატს თვალს ვადევნებ, რომ ინფორმაცია მქონდეს. მინდა, ვიცოდე, რა ხდება. დღეს თუ მასწავლებელი ინფორმაციულ ვაკუუმში აღმოჩნდები, ძალიან დაზარალდები იმიტომ, რომ შენზე მეტი ინფორმაცია ექნება მოსწავლეს, მშობელს, სკოლის ადმინისტრაციას... და თუ ყველას შენზე მეტი ინფორმაცია აქვს, მაშინ შენი ადგილი სკოლაში აღარ არის. სიახლის შემტანი ხომ შენ უნდა იყო - მასწავლებელი?! თუ შენზე მეტი ბავშვმაც იცის, ადმინისტრაციამაც და მშობელმაც, ეს ნიშნავს, რომ თანამედროვეობას ფეხს ვერ უწყობ და სკოლიდან უნდა წახვიდე.

- თბილისში და სხვა ქალაქებში, ტექნოლოგიური ცოდნის და უნარების მხრივ, ხშირად მოსწავლეები მასწავლებლებს უსწრებენ. მაღალმთიან რეგიონში როგორია თანაფარდობა მოსწავლის და მასწავლებლის პროგრესს შორის? 

- ქალაქში და სოფელში თითქმის ერთნაირი ტენდენციაა. კომპიუტერულ ტექნოლოგიებთან წვდომა ბავშვებს სოფელშიც აქვთ. არის შემთხვევები, როცა მასწავლებლები გვეჩაგრებიან. მათ შორის, შეიძლება, მეც ვიყო. შეიძლება, ჩემი მოსწავლეები  რაღაც უნარების განვითარებაში მეც მეხმარებოდნენ, რადგან ციფრულ ეპოქაში დაიბადნენ და ეს მათი ყოველდღიურობაა. გამოყენების თვალსაზრისით ჩამორჩენა არ არის პრობლემა, მაგრამ ინფორმაციულ დონეზე ნამდვილად არ უნდა ჩამოვრჩეთ. იმასაც ვერ ვიტყვით, რომ ყველა მასწავლებელს აქვს ახალ ტექნოლოგიებთან ურთიერთობის პრობლემა. ამ მიმართულებითაც გვყავს ძალიან კარგი მასწავლებლები. 

- თქვენ ამბობთ, რომ მასწავლებელი უნდა იყოს როლური მოდელი საზოგადოებისთვის. მაგრამ მასწავლებელი, მცირე გამონაკლისის გარდა, უფრო კონსერვატიულ ღირებულებებს ნერგავს დღევანდელ საქართველოში, სადაც ტრადიციული საზოგადოება ისედაც ბევრად ძლიერია, ვიდრე სამოქალაქო საზოგადოება. ამ რეალობიდან გამომდინარე, მოსწავლე უკეთესი როლური მოდელი ხომ არ იქნებოდა, ვიდრე მასწავლებელი? 

- კარგი კითხვაა. ხშირად ამბობენ, რომ ოპტიმისტური მოლოდინები გვაქვს ახალ თაობებთან დაკავშირებით. მეც ვფიქრობ, რომ ყოველი შემდეგი თაობა, წინასთან შედარებით, უფრო პროგრესული უნდა იყოს. მაგრამ არ დაგვავიწყდეს, ვინ ზრდის ახალ თაობებს. თუ ბაღშიც, სკოლაშიც, უნივერსიტეტებშიც კონსერვატიულად განწყობილი აღმზრდელები და პედაგოგები გვეყოლება, მაშინ განსხვავებულ თაობას როგორ მივიღებთ? ერთეულებს არ ვგულისხმობ, მასშტაბურ სურათზე ვლაპარაკობ. პირადად მე იმ შემთხვევაში ჩავთვლი, რომ რაღაცას მივაღწიე, თუკი შევძლებ, ახალგაზრდებს, თავისი კონტექსტის მიღმა, სხვა კონტექსტი დავანახო, სხვა კულტურები გავაცნო. 

„კანონის მიმართ „არა უშავს“ არ უნდა არსებობდეს.“

- თქვენ მოსწავლეზე გააკეთეთ აქცენტი და ფიქრობთ, რომ იმავე გზის გავლა მასწავლებლისთვის უკვე დაგვიანებულია?

- გვიანი არასოდეს არ არის, მაგრამ ძალიან რთულია, ის შეცვალო, რაც ადამიანს მრწამსად აქვს ჩამოყალიბებული. ჯობია, იმაზე ვიმუშაოთ, რომ სხვა ხალხმა შეიტანოს სიახლეები, ვიდრე ადამიანის ღირებულებების შეცვლაზე ვიზრუნოთ. ამიტომ ვემხრობი ძველების ახალი კადრებით ჩანაცვლებას.

- ფიქრობთ, მასწავლებლები უნდა ჩანაცვლდნენ იმის გამო, რომ მათი ღირებულებები თანამედროვეობასთან შეუსაბამოა? ეს საკმარისი მიზეზია იმისთვის, რომ მასწავლებელი შეიცვალოს?

- მე ვფიქრობ, რომ მასწავლებლის ყველაზე დიდი პასუხისმგებლობაა ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების შესრულება. 

სოციალურად აქტუალურ საკითხებზე მასწავლებლის რეაქცია მისი ღირებულებების კარგი ლუსტრაციაა. ავიღოთ რელიგიური შემწყნარებლობის პრობლემა. თუ მასწავლებელი რომელიმე რელიგიური ან ეთნიკური უმცირესობის დისკრიმინაციას ახდენს, ასეთი მასწავლებელი სკოლიდან უნდა წავიდეს. დისკრიმინაციის აკრძალვა პროფესიულ სტანდარტშიც უწერია, ეთიკის კოდექსშიც, კანონშიც „ზოგადი განათლების შესახებ“ და ამ ყველაფერს თუ არღვევს, უნდა წავიდეს. ჩვენთან ასეთი ტენდენციაა, რომ თუ რომელიმე შემთხვევა გახმაურდა, მხოლოდ მაშინ იძენს ძალას. 

- ამაში გეთანხმებით. 

- საჯარო სკოლებში ბევრგან ნახავთ რელიგიურ სიმბოლოებს, თუმცა, ეს კანონის მიხედვით აკრძალულია. პირადად მე, სკოლების დიდ ნაწილში, სადაც შევდივარ, რელიგიური სიმბოლოები მხვდება. კანონის მიმართ „არა უშავს“ არ უნდა არსებობდეს. 

- თქვენ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებთ განათლების სისტემის დეცენტრალიზაციას. მიგაჩნიათ, რომ პრობლემები სკოლაში უფრო სწორად გადაიჭრება, თუკი სკოლებზე მეტი უფლება იქნება დელეგირებული. დიდი ქალაქის სკოლებში, სავარაუდოდ, კონკურენცია შეიტანს წესრიგს, მაგრამ სოფლებში, სადაც ერთი სკოლაა, უფლებებთან ერთად, როგორ უნდა დაინერგოს პასუხისმგებლობები, რომ სკოლა თავგასულობის, ნეპოტიზმის და კორუფციის ბუდედ არ გადაიქცეს?

- გეთანხმებით, რომ თვითმმართველობა ბევრ საფრთხეს შეიცავს. არ შეიძლება, სკოლებს ხელაღებით მივცეთ ავტონომია და გამოვუცხადოთ, რომ შეუძლიათ, რაც უნდათ, ის აკეთონ - ჩვენ კი გარედან ვუყუროთ, რა მოხდება. ეს ძალიან ფაქიზი საკითხია. კორუფციის რისკიც გაჩნდება, რა თქმა უნდა. ახლა რომ ამბობენ, ეროვნული გამოცდები სკოლებში გადავიდესო, ეს იდეაც მაშინებს. პირადად მე ერთიანმა ეროვნულმა გამოცდებმა მომცა ის შანსი, რომლითაც დღემდე მოვედი. არის საფრთხე, რომ ახალგაზრდებმა ამ სიკეთით  ვეღარ ისარგებლონ. მაგრამ, ერთხელ და სამუდამოდ, რაღაც ისეთი უნდა წამოვიწყოთ, რაც განათლების სისტემას უკეთესობისკენ შეცვლის. რაც მთავარია, ეს არ უნდა იყოს ერთი ხელისუფლების წამოწყება, რომელსაც შემდეგი ხელისუფლება თავის ნებაზე შეცვლის. უნდა შევთანხმდეთ, რომ რასაც გადავწყვეტთ, იმას აღარ შევეხოთ. განათლება ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია და ეს სისტემა პოლიტიკური ქულების თუ დივიდენდების წყაროდ არ უნდა განიხილებოდეს. 

- თუ იმას ველოდებით, რომ სკოლები ოდესმე უფრო მეტად იქნებიან მზად თვითმმართველობისთვის, შეიძლება, ეს დრო დიდხანს არ დადგეს. 

- მარტივ რეალობას გეტყვით. ხულოში ახალი სკოლები ცენტრის მიერ დაიგეგმა და აშენდა. ზამთარში ჩვენთან ორი მეტრი თოვლი ჩვეულებრივი მოვლენაა. 

- ერთსართულიანი სკოლები ააშენეს, როგორც ვიცი. 

- დიახ, ზუსტად იმხელაა სკოლა სიმაღლეში, რამხელაც - თოვლი ზამთარში. ამიტომ, თოვლის გვირაბი კეთდება და ამ გვირაბით მივდივართ სკოლამდე. ეს იმიტომ ხდება, რომ ცენტრი ვერ ხედავს, როგორი სკოლა სჭირდება ადგილობრივ კონტექსტს. სკოლებს უნდა ვენდოთ, ერთხელ და სამუდამოდ, და უნდა გადავამოწმოთ. ეს კეთილსინდისიერება როგორმე უნდა ჩამოყალიბდეს. არაკეთილსინდისიერები კი სისტემიდან უნდა გავუშვათ.

- სადოქტორო დისერტაცია ლინგვისტიკაში დაიცავით. თქვენი ნაშრომი ეხება ბულინგს ქართულ და ინგლისურ საგანმანათლებლო დისკურსში. ბულინგი რატომ აირჩიეთ კვლევის თემად? 

- თავის დროზე, დოქტურანტურაზე განათლების მიმართულებით ჩავირიცხე. ერთი წელი ვსწავლობდი, მაგრამ პროგრამამ აკრედიტაცია ვერ გაიარა და სტუდენტებს სტატუსი დროებით შეგვიჩერდა. ახლა ეს პროგრამა ისევ არსებობს და აგრძელებს დოქტორანტების მიღებას. მაგრამ აკრედიტაციის მიღებამდე მე მობილობით იმავე უნივერსიტეტში ლინგვისტიკის პროგრამაზე გადავედი. 

- განათლების მიმართულებაზე რას იკვლევდით?

- ჩემი კვლევა ეხებოდა დირექტორების კომპეტენციებს საქართველოში. როცა ლინგვისტიკის სადოქტორო პროგრამაზე გადავედი, მინდოდა, რომ საკვლევი თემა ჩემს პროფესიასთანაც ყოფილიყო კავშირში. ბულინგზე შევჩერდით, რადგან ყოველთვის აქტუალურია. ბულინგს ბევრი ორგანიზაცია იკვლევს, მაგრამ იკვლევენ, როგორც სოციალურ პრობლემას. ლინგვისტური კვლევა იშვიათად ყოფილა, ან არ ყოფილა. კონკრეტულად, როგორ აბულინგებენ, ლინგვისტურად როგორ არის ბულინგი გამოხატული - ამის კვლევა მე არ მინახავს. გადავწყვიტეთ, რომ ეს იქნებოდა განსხვავებული კუთხით დანახული პრობლემა.

- ბულინგის თემა თქვენს პირად გამოცდილებასთან თუ იყო დაკავშირებული ან მოსწავლეობის, ან მასწავლებლობის პერიოდში? 

- არა, მაღალმთიან მუნიციპალიტეტებს ერთი ძალიან დიდი პლუსი აქვს: სკოლაში ცოტა მოსწავლეა, კონტროლის მექანიზმიც კარგად მუშაობს და, თან, ყველა ერთმანეთის ნათესავი, მეზობელი ან ახლობელია. აქ ბულინგი დიდი პრობლემა არ არის.

- ახლა გამახსენდა, ლელა კოტორაშვილი მიყვებოდა, რომ რაჭის სკოლაში, სადაც ის მუშაობდა, ბულინგის პრობლემა, ფაქტობრივად, არ არსებობდა, ზუსტად მაგ მიზეზის გამო. თქვენი კვლევის შემდეგ, ბულინგის შესახებ ახალი რა გაიგეთ? 

- ეს კვლევა საქართველოში და ამერიკაში პარალელურად ჩავატარე. განსხვავება ის არის, რომ ჩვენ უკვე მომხდარ შემთხვევებზე ვრეაგირებთ. მოსწავლეებს ვეუბნებით, რომ ეს ცუდია და არ უნდა გააკეთონ. ამერიკაში კი კარგი ქცევის მოლოდინს ქმნიან. მოსწავლეს ეუბნებიან: ვიცი, რომ ამას არასდროს არ გააკეთებ. ამერიკაში წინასწარ არის სპეციალისტი ჩართული და ბულინგის პრევენცია მაღალ დონეზეა. ფსიქოლოგი ბავშვებს გაკვეთილზეც აკვირდება და გაკვეთილის მიღმაც. შესაბამისად, ბულინგის ფაქტები მინიმუმამდეა დაყვანილი. ერთი კი არა, ბევრი დამკვირვებელია სკოლაში. თუ რომელიმე მოსწავლემ ქცევა შეცვალა, ფსიქოლოგები მიზეზებს ეძებენ.  

- მე რასაც მივხვდი თქვენი სადისერტაციო ნაშრომის ანოტაციიდან, ვერბალური ბულინგი საქართველოშიც არის და ამერიკაშიც, მაგრამ ფიზიკური ბულინგი ჩვენთან ბევრად მეტია, ვიდრე ამერიკაში. 

- ზოგადად, ბულინგი, ნებისმიერი ფორმით, საქართველოში ბევრად მეტია. ამერიკაში უსაფრთხოება ძალიან მაღალ დონეზეა. იქ შეიარაღებული პოლიციელები მინახავს სკოლაში, არათუ მანდატურები. თუმცა, პოლიციელის და მოსწავლეების ურთიერთობა პრობლემური არ არის. ბავშვებმა იციან, რომ ეს შეიარაღებული ადამიანი მათ უსაფრთხოებას იცავს. ჩვენთან მანდატური აღქმულია, როგორც მაკონტროლებელი და დამსჯელი. 

„ჩემი კრიტიკა არასდროს პოპულისტური არ ყოფილა.“ 

- საქართველოს განათლების სისტემამ ერთ-ერთ ლიდერად გაღიარათ, როდესაც მასწავლებლის ეროვნული ჯილდო მოგანიჭათ. როგორ ფიქრობთ, სისტემის რამდენად ორგანული ნაწილი ხართ? რამდენად ხართ სისტემის სახე?

- ძალიან რთული კითხვაა. მაგრამ ეს ჯილდო სისტემას არ მოუნიჭებია. 

- სისტემის ნაწილმა მოგანიჭათ. 

- დიახ, ეს უფრო საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა, რომელსაც მიაჩნია, რომ მასწავლებელი არა მხოლოდ საგანს უნდა ასწავლიდეს, არამედ, თემში, სადაც ცხოვრობს, პოზიტიური ცვლილებებისთვის უნდა იბრძოდეს. იდეების დონეზე, ხედვის დონეზე - რას აკეთებს და რა ეტაპები აქვს გავლილი ამა თუ იმ მასწავლებელს - ამას უყურებს ეროვნული ჯილდოს ის საზოგადოება, რომელმაც ჯილდო ჩაიფიქრა. ჩვენი განათლების სისტემაც ფიქრობს პროგრესზე და მცდელობასაც ნამდვილად ვხედავ. იმ მხრივ, რომ მეც და სისტემასაც გვინდა, უკეთესი ახალგაზრდები გავზარდოთ, დიახ, შეიძლება ვიყო სისტემის სახე. მაგრამ არის საკითხები, რომლებთან დაკავშირებითაც მე სისტემისგან რადიკალურად განსხვავებული ხედვები მაქვს. სისტემამ შეიძლება რაიმეზე თვალი დახუჭოს, ან მმართველი გუნდის პოლიტიკურ ინტერესს ანგარიში გაუწიოს. აქ ჩვენ დაპირისპირებულები ვართ. პოლიტიკური დივიდენდებისთვის ნაბიჯების გადადგმა, რაც მისაღებია სისტემისთვის, ჩემთვის კატეგორიულად მიუღებელია. 

- მაშინ ასე გკითხავთ: დინების საწინააღმდეგოდ ცურვისთვისაც ხომ არ მოგანიჭეს ეს ჯილდო? 

- ვფიქრობ, ერთ-ერთი კომპონენტი ის იქნებოდა, რომ მე, ზოგადად, თამამად ვსაუბრობ პრობლემურ საკითხებზე. არასოდეს მქონია რომელიმე პოლიტიკური დაჯგუფების გავლენა და  ჩემი კრიტიკა არასდროს პოპულისტური არ ყოფილა. 

- მიგაჩნიათ თუ არა პრობლემად მასწავლებლების და სკოლის ჩართულობა არჩევნების პროცესში? 

- ყველას უნდა ჰქონდეს გათავისებული, რომ ჩვენ, მასწავლებლები, არც ერთ ხელისუფალს არ ვეკუთვნით. ჩვენ ვეკუთვნით საზოგადოებას. მე, როგორც ინდივიდი, ჩემი შეხედულებით ვიღებ გადაწყვეტილებას, რომელი პოლიტიკური ჯგუფი შეძლებს, რომ უკეთეს განათლებას იღებდნენ იმ ადამიანების შვილები, რომლებიც მე ხელფასს მიხდიან. როცა არასასკოლო პერიოდში რომელიღაც ოპოზიციურ კანდიდატს ვუჭერდი მხარს, ეს ბევრისთვის მიუღებელი იყო, მხოლოდ მისი ოპოზიციონერობის გამო. სამთავრობო კანდიდატი რომ ყოფილიყო, ტაშს დამიკრავდნენ. საქართველოში იყო პრეცედენტები, როცა დირექტორი ზეწოლას ახდენდა მასწავლებლებზე, რომ ხმა სახელისუფლო პარტიისთვის მიეცათ. მაგრამ არც ამის განზოგადება შეიძლება და არც იმის თქმა, რომ ასეთი რამ არსად არ ხდება. ცუდი ის არის, რომ, მსგავსი შემთხვევების გამო, თვითშეზღუდვა დაიწყეს მასწავლებლებმა. ძალიან მარტივია, შეეკედლო ხელისუფლებას. ბევრად რთულია, ნეიტრალური დარჩე. 

- ორი შვილი გყავთ და ამბობთ, რომ ცოტა დრო გრჩებათ ბავშვებთან ურთიერთობისთვის. რამდენად კმაყოფილი ხართ შვილებთან ურთიერთობის ხარისხით იმ დროში, რაც  მათთვის გრჩებათ?  

- კმაყოფილი ვერ ვიქნები იმიტომ, რომ ქალაქში ვცხოვრობთ და ეს დიდ ხარჯთან არის დაკავშირებული. ბევრს ვშრომობ და ნაკლები დრო მრჩება ოჯახისთვის. სულ სამსახურში ვარ და სახლში გვიან ვბრუნდები. ის, რაც მშობელმა შვილს უნდა შესთავაზოს - სითბო და ყურადღება - ჩემს შვილებს ჩემგან აკლიათ. მაგრამ ჩემი საქმიანობა მეტის შესაძლებლობას არ მაძლევს. 

- სულ ბავშვებთან გაქვთ საქმე და შეუძლებელია, არ აცნობიერებდეთ, რომ სინამდვილეში თქვენი ცხოვრების მთავარი საქმეა - სახლში დაღლილი რომ მიხვალთ და ბავშვი რაღაცას გკითხავთ, მას გულდასმით უპასუხოთ. ამისთვის მუშაობთ, ამისთვის იღლებით. ასე არ არის?

- მასლოუს პრინციპით შევხედოთ. მე თუ პირველადი პრობლემები არ მოვუგვარე ჩემს შვილებს, დანარჩენ მოთხოვნილებებზე ლაპარაკი ზედმეტი იქნება. შიმშილიც შეიძლება ვერ ავაცილო ოჯახს, ჩემი საქმე ასე თუ არ ვაკეთე, როგორც ახლა მიხდება კეთება. დანარჩენი იერარქიებისთვის დრო აღარ მრჩება. ამიტომ ვარ უკმაყოფილო. 

- რა არის მთავარი, რისთვისაც გინდათ, რომ შვილები პატივს გცემდნენ?

- ამაზე არ მიფიქრია. ალბათ, მინდა, დაინახონ, რომ ეგოისტურად არ მიფიქრია - ჩემს შვილებს კარგ სკოლაში ვასწავლო და ამით დავკმაყოფილდე. მინდა, იცოდნენ, რომ ვიბრძოლე არა მხოლოდ ჩემი შვილებისთვის, არამედ, იმისთვის, რომ საერთო ყოფა შეცვლილიყო უკეთესობისკენ. სხვების შვილებისთვისაც ვიბრძოლე. მარტო ჩემებისთვის კი არა, მათი თანატოლებისთვისაც რაღაც გამიკეთებია ამ ქვეყანაში. 

- თქვენთვის რომელია სიტყვა, რომელიც მთელი ცხოვრების მეგზურად გამოდგება?

- (პაუზა) არ გვეშინოდეს. ეს არის ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი. შიში ყველაფერი კარგის დამაბრკოლებელი ფაქტორია. თუკი გაბედულები ვიქნებით, პროგრესს აუცილებლად მივაღწევთ. 

- დიდი მადლობა საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის შოტლანდიელ მწერალს - უოლტერ სკოტს (1771-1832): „ცხოვრებაში არაფერია საკუთარ გამოცდილებაზე უკეთესი.“

- ზოგადად, უნდა ვცადოთ, რომ სხვისი გამოცდილებაც ჩვენთვის მაგალითად ვაქციოთ. ისევ განათლების სისტემას რომ დავუბრუნდეთ - არის ქვეყნები, რომლებმაც ცვლილებები განახორციელეს და საუკეთესო შედეგი დადეს. თუ ყველაფერს ჩვენს თავზე გამოვცდით, რა თქმა უნდა, უფრო დამაჯერებელი მაგალითი იქნება. მაგრამ სხვისი გამოცდილებაც მაგალითი უნდა იყოს. არ ვეთანხმები, რომ მაინცდამაინც საკუთარი გამოცდილებაა საუკეთესო. 

- მეორე ციტატის ავტორია შვეიცარიელი ფსიქიატრი კარლ გუსტავ იუნგი (1875-1961): „ადამიანმა საკუთარ თავთან საუბრის ხელოვნება უნდა დახვეწოს.“

- როდესაც საკუთარ თავთან ვრჩები, ყველაზე მეტად მაშინ მეშინია იმის შეფასების, სწორად გადავდგი თუ არა ნაბიჯი. როცა მარტო ვარ, მაშინ ვფიქრობ - რამდენად სწორად ვიმოქმედე? შენს თავს თუ სწორად შეაფასებ და განსჯი, შენს თავს თუ ნამდვილ დიაგნოზს დაუსვამ, - ეს იქნება საკუთარ თავთან საუბრის დახვეწილი ხელოვნება. 
 

ფოტომასალა: ზურაბ ქურციკიძე