- ზაალ, თქვენთვის რა უფრო მეტია - მიზანი თუ გზა? 

- მიზანი, ერთმნიშვნელოვნად. 

- რატომ?

- იმიტომ, რომ, ზოგადად, მე გზის ადამიანი არ ვარ. ხელოვნებაშიც და ლიტერატურაშიც უფრო შედეგების ადამიანი ვარ. არ მაინტერესებს, ვიღაცამ რა გზა გაიარა, ვიდრე რომელიმე კონკრეტულ ფოტოს გადაიღებდა, ან კონკრეტულ ლექსს დაწერდა. 

- ერთ გადაცემაში უცნაური რამ თქვით: „ჩემი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე არიან ადამიანები, ჩემ მიმართ სიმპათიით განწყობილები და მერე ვძულდები ხოლმე.“ სათქმელადაც მძიმეა და როგორც გამოცდილება - კიდევ უფრო მძიმეა, ალბათ. როგორ ფიქრობთ, რით არის გამოწვეული გრძნობების ასეთი დიაპაზონი თქვენ მიმართ?

- დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა, რომ არც საურთიერთოდ იოლი ადამიანი ვარ და არც ისეთი ადამიანი, ვისზე დაყრდნობაც შეიძლება. ამიტომ, ვინც ჩემთან ახლო ურთიერთობაში შემოდის, ურთიერთობის რომელიღაც ეტაპზე ამას მძიმედ აღიქვამს და მძიმედ განიცდის. გარდა ამისა, როგორ გითხრათ...

- როგორც არის, ისე მითხარით. 

- ძნელია, უყურო ადამიანს, რომელიც სულ ცდილობს, რომ სხვაგან იყოს - ანუ მიყუროს მე. ძნელია, გვერდით მყოფმა უყურო და გაუძლო ადამიანს, როდესაც ცხოვრების რაღაც მომენტებში ხვდები, რომ მისთვის აბსოლუტურად სულერთი ხარ - მოკვდები, მორჩები... იქნები, არ იქნები... იმასაც გრძნობენ, ალბათ, რომ ემოციას, რომელსაც სუფთა ადამიანური კუთხით ჩემ მიმართ გასცემენ, ჩემგან ვერ იბრუნებენ. ამიტომაც, სანამ ადამიანებს ჩემთან ინტელექტუალური ურთიერთობა აქვთ, იქამდე მათთვის ეს ურთიერთობა საინტერესო და სასიამოვნოა. ბოლო-ბოლო, ამდენი წელია, ვასწავლი და პროფესიული ჩვევა მაქვს, რომ როდესაც ადამიანები ჩემთან ინტელექტუალურ კავშირში შემოდიან, თავი კომფორტულად იგრძნონ. მაგრამ როცა ეს ურთიერთობა ინტელექტუალურ საზღვრებს ტოვებს და მკვეთრ ადამიანურ მიმართებებში გადადის, ადამიანები იმედგაცრუებას განიცდიან. ერთგვარი გაუცხოება, რომელიც ხშირად ზიზღში, ხშირად სიძულვილში ან, უბრალოდ, თავის შორს დაჭერაში გამოიხატება, სრულიად ლოგიკურია. 

- თქვენ თქვით ფრაზა, რომ ჩემზე დაყრდნობა არ შეიძლებაო. ეს იმ ადამიანებს ეხება, რომლებიც თქვენ შორიახლოს არიან, თუ უფრო ახლობლებსაც?

- უახლოეს ადამიანებს ეხებათ, პირველ რიგში.

- ოჯახის წევრებს? 

- დიახ, ოჯახის წევრებიდან იწყება და სხვა ადამიანებზე ვრცელდება. ალბათ, ადამიანები ნაკლებად მიყვარს. 

- ადამიანები თუ ადამიანებთან ურთიერთობა?

- ადამიანები და მათთან ურთიერთობაც. მე მიყვარს პერსონაჟები. მიმაჩნია, რომ პერსონაჟები, თუ ხელოვნების ნაწარმოები ხარისხიანია, გაცილებით სრულყოფილად გამოხატავენ საკუთარ არსებობას, ვიდრე ამას ახერხებს ადამიანების უდიდესი სტატისტიკური უმრავლესობა.

- მერე, რა?! 

- მე ისინი, უბრალოდ, არ მაინტერესებს. მაინტერესებს ფორმები - ხელოვნებაშიც, ლიტერატურაშიც; მაინტერესებს ემოციები. ამ თვალსაზრისით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჰედონისტი ვარ და ეს ჩემთვის ცხოვრების ერთადერთი ფორმაა, გულწრფელად ერთადერთი ფორმა. ამიტომ, ნებისმიერი სხვა მიმართება უკიდურესად მალე მბეზრდება. თავის მოჩვენება ნაკლებად გამომდის. ამიტომ, ჩემი დამოკიდებულება იმდენად მკაფიოა, რომ, როგორც წესი, ღრმა ტკივილის საფუძველი ხდება ხოლმე. 

- ასეთი რამ, რასაც ახლა ამბობთ, არასდროს მომისმენია. ვერ ვიტყვი, რომ კარგად გავიგე, ან ეს თემა ამოვწურე, მაგრამ წინ წავიდეთ. არტისტულობაზე მინდა, ვისაუბროთ. თქვენი ლექციებიც ხაზგასმულად არტისტულია და თქვენი ტექსტებიც. მაგრამ ზოგიერთ ვიდეოჩანაწერში აბსოლუტურად ბუნებრივად საუბრობთ. თითქოს, ორი სხვადასხვა ადამიანი ხართ. მე კანონზომიერება ვერ დავადგინე და თქვენ თუ იცით, როდის და რატომ გჭირდებათ ხელოვნურობა? 

- არ ვიცი, ის, რასაც თქვენ ამბობთ, ჩემთვის არის თუ არა ხელოვნურობა. ერთ-ერთი საგანი, რომელსაც თავისუფალ უნივერსიტეტში ვკითხულობ, „დიდი წიგნებია“. ერთი სემესტრის განმავლობაში ერთ ტექსტს გავდივართ. ურთიერთობის ეს ფორმა ჩემი მხრიდან აუცილებლად მოითხოვს გამოგონებას - როგორც საკუთარი თავის, ისე ამბების, ისე მიმართების ფორმის. ეს ჩემთვის უკიდურესად სასიამოვნო პროცესია. დაახლოებით შეიძლება ჰგავდეს იმას, როდესაც მწერალი სიუჟეტს ან პერსონაჟს იგონებს. ჩემი გადმოსახედიდან, თუ ლექცია კარგია, იქ მე სცენაზე ვარ. ჩვეულებრივ შემთხვევებში სულ სხვანაირად ხდება - ადამიანებთან ურთიერთობას გავურბივარ, ჩაკეტილი ვარ, შეიძლება, მორცხვიც (ამას ჩემი არცერთი სტუდენტი არ დაიჯერებს). მაგრამ იქ, სადაც ინტელექტუალური კავშირია, ყოველთვის ვცდილობ - და ეს ჩემი ბუნებრივი მდგომარეობაა - რომ ვიყო პროვოკაციული, გამომწვევი, ექსპრესიული. მჯერა, რომ ინტელექტუალური კავშირის შემთხვევაში, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ე.წ. „ამომგდებ ძალას“. ადამიანებს, რომლებთანაც ხშირად მაქვს კავშირი - ჩემს სტუდენტებს და, მათ შორის, ყოფილ სტუდენტებს - თითქმის ყოველთვის სჭირდებათ ვიღაც ან რაღაც, რაც მათთვის იქცევა აღმძრავ წერტილად, რომ მათი ფსიქო-ემოციური ნაწილი გააქტიურდეს. უნდა დასვან ის შეკითხვები, ან გაიხსენონ საკუთარი ამბები, რომლებიც ხელოვნების ნაწარმოების აღქმას გაუადვილებთ. 

- სადაც ძალიან ბუნებრივი ხართ? ერთ შემთხვევას გავიხსენებ, რომელსაც მერე კიდევ დავუბრუნდები. ახალგაზრდა პედაგოგთა კავშირის მიწვევით, თქვენთვის უცხო ბავშვებს ხვდებოდით. იქ ძალიან ბუნებრივი იყავით, იქ საერთოდ არ გჭირდებოდათ სცენაზე დგომა.

- მასწავლებელი ზუსტად 20 წლის წინ გავხდი. მგონია, რომ მასწავლებლობა ერთგვარი ავადმყოფობაა, რომელიც ადამიანისგან აღარ გადის. რა შემთხვევაც თქვენ გაიხსენეთ, იქაც სენაზე ვიყავი, უბრალოდ, იქ შეიძლება ვიყავი უფრო დამნდობი, უფრო რბილი, ვიდრე სტუდენტებთან. სტუდენტებს ზრდასრულ ადამიანებად აღვიქვამ. ყოველთვის სასტიკი წინააღმდეგი ვარ მათში ყველაზე მეტად გავრცელებული სტერეოტიპის, რომ სტუდენტები ადამიანის ნახევარფაბრიკატები არიან. ყველაზე მკაფიო შეგრძნება, რომელიც სტუდენტებისგან მოდის, ის არის, რომ მათ თავი ბავშვები ჰგონიათ. მე ვეუბნები, ძალიან სამწუხაროა, მაგრამ თქვენ ადამიანები ხართ და გამოდით საბავშვო ბაღიდან, აქ დასხედით, კეთილი ინებეთ და მელაპარაკეთ, როგორც თანასწორს. 

 

 

„ძალიან ცუდ რაღაცებს ვლაპარაკობ, არა?“

 

 

- ერთ-ერთ ბლოგში წერდით: „თავისუფლება ფიქრის შედეგია და არა სიყვარულის.“ აქამდე მეგონა, რომ ორად ორი რამ, რაც ერთმა ადამიანმა მეორეს შეიძლება მიანიჭოს, არის თავისუფლება და სიყვარული. თქვენ რას გულისხმობდით, როცა ამბობდით, რომ სიყვარულის შედეგი არ არის თავისუფლება?

- სიყვარულის შედეგი, ჩემი აზრით, ერთმნიშვნელოვნად არ არის თავისუფლება. ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ადამიანებს ბევრი რამ შეიძლება უყვარდეთ და მათი სიყვარული მონობისკენ უფრო არის ხოლმე მიმართული, ვიდრე თავისუფლებისკენ. 

- მაგრამ არა ყოველთვის. 

- არა ყოველთვის, მაგრამ როცა წესზე ვლაპარაკობთ, წესი იქნება ის, რაც თუ ყველა შემთხვევას არა, უმრავლეს შემთხვევას მაინც ახსნის. მე საერთოდ არ მგონია, რომ ადამიანს სიყვარული შეუძლია, ყოველ შემთხვევაში, ადამიანების უდიდეს ნაწილს. ძალიან ცუდ რაღაცებს ვლაპარაკობ, არა?

- ძალიან, მაგრამ მესმის, პროვოკაციის რეჟიმში ხართ. 

- არ ვარ პროვოკაციის რეჟიმში, სრულიად გულწრფელ რეჟიმში ვარ. ეს მარტო ჩემი აზრი არ არის. ხელოვნებიდან უამრავი მაგალითი შეიძლება მოვიყვანოთ. მით უმეტეს, ადამიანებისთვის ბუნებრივი არ არის თავისუფლება. სრულიად არაბუნებრივი მდგომარეობაა. 

- მაგრამ ფიქრის შედეგი როგორ არის? 

- თავისუფლების ერთადერთი ფორმა, რომელსაც მე - დასავლური კულტურის პირობებში დაბადებულმა და გაზრდილმა ადამიანმა - შეიძლება მივაღწიო, ეს თავისუფლება გონებით, უფრო სწორად, გონებითა და განცდით ერთდროულად მიიღწევა. 

- სიყვარულს როგორ უკავშირდება?

- არ მგონია, პირდაპირ უკავშირდებოდეს. 

- მიყვარს და ამიტომ ვათავისუფლებ...

- არა, ვერავის ვერ გავათავისუფლებ. თავისუფლება უკიდურესად პირადი პროცესია. ეს არ არის გაცემის აქტი. 

- ანუ ერთი ადამიანი მეორეს ვერ გაათავისუფლებს, ამას ამბობთ?

- ვერავითარ შემთხვევაში. 

- თქვენ 19 წელი მასწავლებლად იმუშავეთ. ამ პერიოდმა უფრო მეტი მოგცათ, თუ თქვენგან მეტი წაიღო?

- უფრო მეტი მომცა, ერთმნიშვნელოვნად. რამდენჯერმე მეტი მომცა, ვიდრე ჩემგან წაიღო. 

- ნათქვამი გაქვთ: „მასწავლებლობა ერთგვარად შლის და ფიტავს იმ ადამიანს, ვინც ამ პროფესიაშია.“ როცა ასეთი ზმნებით არის აღწერილი მდგომარეობა, თან ამბობთ, რომ რაც მიიღეთ, ის დანაკარგზე რამდენჯერმე მეტია - რა შეიძლება, იყოს?

- მე არ ვიყავი მხოლოდ მასწავლებელი და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ჩემი აზრით, ადამიანები, რომლებიც მხოლოდ მასწავლებლები არიან, დაახლოებით, ხუთ წელიწადში საკუთარ მოსწავლეებს ემსგავსებიან. 

- ინფანტილურები ხდებიან?

- ყველანაირად ემსგავსებიან, ინტელექტუალურად, სამყაროსთან მიმართებით, მოვლენების აღქმით.

- იმას გულისხმობთ, რომ, რაღაც კუთხით, დეგრადაციას განიცდიან?

- აბსოლუტურად. იმას კი არ ვამბობ, რომ ცუდი ან კარგი ადამიანები ხდებიან; ეს საერთოდ არ მაინტერესებს. ადამიანს ვუყურებ საინტერესოობის კუთხით, ხედვის სიფართოვის კუთხით. ბავშვებთან ურთიერთობა სამყაროს უკიდურესად ცალმხრივს ხდის. გარდა ამისა, სამყაროს ყოფს „კარგად“ და „ცუდად“.

- ანუ პალიტრას აქრობს?

- დიახ, აქრობს. გავრცელებული მოსაზრების საპირისპიროდ, არ მიმაჩნია, რომ ბავშვები დადებითი ადამიანები არიან. 

- რას გულისხმობთ? 

- ხომ არის გავრცელებული მოსაზრება, რომ ბავშვი წმინდა არსებაა? ნამდვილად არ მგონია ასე. 

- ანუ მხოლოდ იმიტომ, რომ ბავშვია, სიკეთე არ ემატება?

- ბავშვი, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ იმას ნიშნავს, რომ მას მკვეთრად არ აქვს გამიჯნული კეთილისა და ბოროტის იდეა. სრულიად დადებითი ბავშვისგან ისეთ საშინელებას შეიძლება შეხვდე... როცა მხოლოდ მასწავლებელი ხარ, ამას ეჩვევი, რეალურ ცხოვრებაში პასუხისმგებლობას ნაკლებად იღებ. საერთოდ, ასეა, ადამიანები, რომლებიც ერთად დიდ დროს ატარებენ, უნდათ თუ არ უნდათ, ერთმანეთს ბევრი კუთხით ემსგავსებიან. ბუნებრივია, რომ მასწავლებელსაც დაიმსგავსებს მოსწავლე, თუ გადართვის წერტილი არ ექნება.

- ესე იგი, მასწავლებელი, სკოლის გარდა, რაღაც სხვა საქმითაც უნდა იყოს დაკავებული, ან ძალიან მალე შეიცვალოს პროფესია?

- პროფესიის შეცვლა გამოსავალი არ არის. კარგი მასწავლებლობისთვის გამოცდილება გჭირდება და ეს გამოცდილება რამდენიმე წელში არ მოდის. ზუსტად იმ ეტაპზე, როცა გამოცდილება გიგროვდება, იწყება დამსგავსების პროცესი. მე მგონია, რომ დიახ, ძალიან მნიშვნელოვანია, მასწავლებელი სხვა რამესაც აკეთებდეს. ოღონდ, აკეთებდეს პროფესიულად, არა ჰობის დონეზე.

- მასწავლებლობა უკვე იმდენად დამქანცავი პროფესია გახდა, იმდენი სხვადასხვა მოთხოვნა აქვს სახელმწიფოს მასწავლებლის მიმართ, რომ წარმოუდგენელი მგონია, მან კარგად აკეთოს თავისი საქმე სკოლაში და კიდევ რაღაც სხვა საქმეში იყოს სრულად ჩართული. 

- ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანს ჰქონდეს რაღაც, რაც მას შეუნარჩუნებს თავის რთულ ადამიანურ ბუნებას. ეს მხოლოდ მასწავლებლობას არ ეხება. 

- ძალიან დამაფიქრა თქვენმა კითხვამ: „რა უნდა ასწავლოს სკოლამ - იდეები თუ ფიქრი?“ ადრე ცხადი იყო, რომ სკოლამ იდეები უნდა ასწავლოს. რაც დრო გადის, ფიქრის ცოდნა უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, ვიდრე იდეების?

- რა გვინდა ჩვენ, როგორც საზოგადოებას, ბავშვებისგან? თუ გვინდა, რომ მივიღოთ ადამიანი, მაშინ ფიქრი და განცდა უნდა ვასწავლოთ. თუ იდეებს ვასწავლით, იგულისხმება, რომ მოქალაქეებს ვზრდით და არა ადამიანებს. ეს ორი რადიკალურად სხვადასხვა რამ არის. მაშინ ჩვენ ვიქნებით მოქალაქეების საზოგადოება და ჩვენზე რომანი აღარ დაიწერება. მარტო კაფკა თუ დაწერს... მაშინ ფოლკნერი ჩვენზე წიგნს ვერ დაწერს, რომც გვყავდეს. როცა სკოლის მერე ჩემთან სტუდენტები მოდიან, მათ ვეუბნები ხოლმე: მე არ უნდა დამიჯეროთ; ჩემთვის აბსოლუტურად სულერთია, მე დამიჯერებთ თუ ვინმე სხვას. იმიტომ, რომ მაშინ რჩებით კლასიკურ მომხმარებლურ მდგომარეობაში. თუ გინდათ, რომ ხელოვნების გადმოსახედიდან ადამიანი გერქვათ, მაშინ მოგიწევთ, ისეთი კითხვები დასვათ, რომლებზე პასუხები ჯერ არ გექნებათ და შეიძლება, არც არასდროს გქონდეთ; ან რომლებზე პასუხიც არ მოგეწონებათ. სულ აქვთ პროტესტი, თქვენ რომ წიგნებს გვაკითხებთ, მათში არცერთი კარგი პერსონაჟი არ არისო. ამაზე ერთი პასუხი მაქვს: „მე თქვენ დიდ წიგნებს გაკითხებთ და დიდ წიგნებში კარგი პერსონაჟები არ არიან.“     

- რაც დრო გადის, საზოგადოება ხომ უფრო მომხმარებლური, უფრო ტექნიკური ხდება და ეს ამოცანა, რომ ფიქრი ვასწავლოთ სკოლაში, უფრო და უფრო აქტუალურია, თუ პირიქით?

- ეს ყოველთვის აქტუალური იყო. როგორი სკოლა გვინდა, ეს უნდა გადავწყვიტოთ. რთულად გადასაწყვეტს ჰგავს, მაგრამ, სინამდვილეში, ძალიან იოლია. ამას მხოლოდ ნება სჭირდება, მეტი არაფერი. გნებავთ, პოლიტიკური ნება დაარქვით, გნებავთ - საზოგადოების ნება. პირადად მე არავითარ განსხვავებას არ ვხედავ მორალსა და ამორალობას შორის - სახელოვნებო და ლიტერატურული აზრით. მაგრამ მორალიც და ამორალობაც აბსოლუტურად თანაბრად თუ არ იქნება ფიქრის შედეგი, მაშინ ის ყოველდღიურობის, რიგითი მოვლენის ნაწილი ხდება. მაშინ მისი არც გადაღება ღირს რამედ, არც დახატვა, არც სიტყვით აღწერა. 

 

 

„ადამიანები იღლებიან ემოციურად, ფიზიკურად და სუბიექტურობის განცდა მათთვის ზედმეტი თავის ტკივილია.“

 

 

- როდესაც ფიქრზე და აზროვნებაზე ვსაუბრობთ, მინდა, ახალგაზრდა პედაგოგთა კავშირის მიერ ორგანიზებულ თქვენს შეხვედრას დავუბრუნდე "ლიდერთა სკოლაში". ჩემი თვალით ვუყურე, ერთ საათში როგორ გადააქციეთ თქვენ, ამ საქმის ოსტატმა, თქვენთვის უცხო მკითხველი ბავშვები პატარა მკვლევრებად. ნათქვამი გაქვთ, ბავშვები ცუდი მკითხველები, მაგრამ კარგი მკვლევრები არიანო. თავიდან, როცა ეკითხებოდით, რა წიგნები წაიკითხეთო, თითქოს, ვერც იხსენებდნენ. მერე ისეთ სააზროვნო რეჟიმში გადაიყვანეთ, რომ ბრწყინვალედ გპასუხობდნენ რთულ კითხვებზე. სკოლასთან დაკავშირებით, ხშირად ახსენებთ თავისუფალ აზროვნებას. მაინტერესებს, აზროვნებასა და თავისუფალ აზროვნებას შორის რა სხვაობას ხედავთ?

- იდეაში, ამ ორ მოცემულობას ერთმანეთისგან არ გამოვყოფ. მე ადამიანებისგან სუბიექტები მჭირდება. თქვენ რომელი ბავშვებიც ახსენეთ, მათ თავიდან იმიტომ კი არ უჭირდათ ლაპარაკი, რომ რამე წაკითხული არ ჰქონდათ. ამდენი წელია, ისინი ობიექტები არიან დიდების სამყაროში. და როცა ვიღაც კაცი მოვიდა, ცოტა წვერებიანი, გაბურძგნული და ხისტად დაუწყო ლაპარაკი, ვერ მიხვდნენ, მათგან რას მოითხოვდა. თავისუფალი აზროვნება იმისთვის მჭირდება, რომ მათში სუბიექტი დავინახო. თავიანთი ადამიანურობის გამოვლენა მათ მხოლოდ სუბიექტად ყოფნით შეუძლიათ. ჩემი მცდელობა ლექციებზეც და გაკვეთილებზეც მთლიანად იქით არის მიმართული, რომ ეს ადამიანები საკუთარი თავისთვისვე იქცნენ სუბიექტებად, სუბიექტურობა შეიგრძნონ. სინამდვილეში, ბავშვებს ის კი არ უხაროდათ, რომ პასუხს მცემდნენ. შეიძლება, პირველად იგრძნეს, რომ სიცოცხლე არსებობს. სიცოცხლის მკაფიო ფორმა არის ზუსტად სუბიექტურობა.  

- რამ გაუჩინათ ეგ შეგრძნება?

- სუბიექტურობის შეგრძნება ყველა ადამიანშია, უფრო მკაფიოდ - შედარებით პატარა ასაკში, შემდეგ კი, თუ ადამიანი არ იზრუნებს, რომ ეს უნარი განივითაროს, უბრალოდ, ჩლუნგდება. ადამიანები იღლებიან ემოციურად, ფიზიკურად და სუბიექტურობის განცდა მათთვის ზედმეტი თავის ტკივილია. ჩემი აზრით, ჩვენი საზოგადოების უმთავრესი პრობლემა ის არის, რომ კრიტიკული უმრავლესობა საკუთარ არსებობას თავისდაუნებურად აღიქვამს, როგორც ობიექტისას. იმიტომ, რომ სუბიექტად ყოფნა გულისხმობს არამკაფიო მორალს, საკუთარი ბნელი მხარეების აღმოჩენას და დაფასებას, მნიშვნელოვანი შინაგანი გადაწყვეტილებების მიღებას; გულისხმობს თავისუფლებას, ამ სიტყვის ნებისმიერი, უკიდურესად ფართო მნიშვნელობით. 

- სტუდენტებზე მინდა, გკითხოთ. ჩემი ბევრი სტუმარი აქებს ახალ თაობას და მხოლოდ ერთმა სტუმარმა, ფსიქოანალიზისა და ფსიქოპათოლოგიის დოქტორმა გიგა მამინაშვილმა თქვა: „როდესაც ახალგაზრდებს მეტისმეტად ვაქებთ, ჩვენ უარვყოფთ ახალი თაობის მძიმე პრობლემატიკას.“ თქვენ რომელი პოზიციისკენ იხრებით? 

- აქ ორ პოზიციას ვერ ვხედავ. 

- კარგით, სხვანაირად ვიტყვი: ერთი პოზიციაა, რომ ახალგაზრდებს მძიმე პრობლემატიკა მოჰყვებათ; მეორე პოზიციაა, რომ, დიახაც, ჩვენ გვყავს ბრწყინვალე ახალგაზრდები, რომლებიც შეცვლიან იმას, რაც ჩვენ ვერ შევცვალეთ. 

- ჩემი აზრით, ადამიანები, რომლებიც ამბობენ, რომ ვიღაც სხვები შეცვლიან რამეს, საკუთარ თავს ობიექტებად აღიქვამენ. შესაბამისად, ასეთი ადამიანების განცხადებები ნებისმიერ თემაზე, გულწრფელად გითხრათ, ნაკლებად საყურადღებოა. როცა გგონია, რომ ვიღაც იცხოვრებს შენ ნაცვლად, არ ვფიქრობ, რომ ეს ნორმალურია.

- ალბათ, რაღაცას სწორად ვერ ვამბობ. 

- არა, ზუსტად ვიცი, რასაც ამბობთ. მე მგონია, რომ ჩვენ, დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი თაობა, უკიდურესად ღონიერი თაობა ვართ. არ მგონია, რომ ჩემი სტუდენტების თაობა ასეთივე ღონიერია. შეიძლება, უფრო თავისუფალია გარკვეული კლიშეებისგან, მაგრამ არ მგონია, რომ უფრო ღონიერია. 

- რა მხრივ ხართ ღონიერი თაობა?

- ჩვენს თაობაში ვინც გადარჩა, ის ნამდვილად გადარჩა. ვგულისხმობ არა მხოლოდ ფიზიკურ გადარჩენას, არამედ, ფიზიკური და ინტელექტუალური მიზნების მიღწევასაც. გადარჩენა მათი პირდაპირი არჩევანია. და არჩევანია არა მხოლოდ მორალური და ინტელექტუალური, არამედ, მათი შინაგანი განწყობილებების, რასაც ჩვენ სიჯიუტეს ვეძახით ხოლმე. გადარჩენა მათი გადაწყვეტილებაა, მათი სიჯიუტის პროდუქტია. ძალიან დიდ პატივს ვცემ ჯიუტ ადამიანებს. მგონია, რომ სიჯიუტე ადამიანის საუკეთესო თვისებათაგანია. რთულ მომენტში, როდესაც ყველა ლოგიკური შეხედულება უკან იხევს და ყველაფერი გეუბნება, რომ წამო, შეტრიალდი და ცოტა ხანს წაუძინე, მხოლოდ სიჯიუტე არ ნებდება. 

- მაგრამ რა არის თქვენი თაობის სიძლიერის ნაყოფი? რა მოიტანა თქვენმა სიჯიუტემ?

- ყველაფერი, რასაც ჩვენ ვხედავთ და ყველაფერი, რასაც მომდევნო 15 წლის განმავლობაში ადამიანები დაინახავენ.

- ერთხელ თქვით, სიტყვა „სამშობლოსთან“ მტკიცე ემოციური ბმა მაქვსო. შეიძლება, ეს არის თქვენი თაობის სიჯიუტის მთავარი შედეგი, რომ მიუხედავად 30 წლიანი უწყვეტი მარცხისა, მტკიცე ემოციური ბმა შეინარჩუნეთ სამშობლოსთან?

- არა, რადიკალურად არ გეთანხმებით. მე მგონია, რომ პერმანენტული მარცხის კი არა, პერმანენტული წინსვლის წლები გავიარეთ. 

 

- თქვენს სტუდენტებში თუ ხედავთ ემოციურ ბმას სიტყვასთან „სამშობლო“?

- არა, ვერ ვხედავ. 

- არ მოსწონთ, რომ ქართველები არიან? ურჩევნიათ, რომ ფრანგები ან ბელგიელები იყვნენ?

- ეს ჩემს თაობაშიც ასე იყო. უმრავლესობა ყოველთვის აირჩევს, რომ უკეთესად იცხოვროს. არა მხოლოდ საქართველოში, ადამიანებს ხშირად ურჩევნიათ, იცხოვრონ ზოოპარკში - მოწესრიგებულ სივრცეში, სადაც საფრთხე არ დაემუქრებათ, სადაც კონკრეტულ საათზე დამლაგებელი შემოიტანს საჭმელს, ვიღაც მოგვის, ვიღაც შუქს ჩააქრობს. უამრავი ლიტერატურის ჩამოთვლა შეიძლება ამის დასტურად. მე ძალიან მიყვარს ამერიკა. ვფიქრობ, ჩვენ ვართ პირველი ამერიკელი ქართველები ამ სიტყვის არა ეროვნებითი, არამედ, იდეური მნიშვნელობით. 

დაახლოებით, ხუთი წლის წინ საქართველოში დასავლეთი იყო არა მხოლოდ რომელიღაც კონკრეტული ადამიანის არჩევანი, არამედ, ინფორმაციული ნაკადის პირდაპირი სუბიექტი. ფასეულობებით, კულტურული აზრით, სახელოვნებო აზრით ეს ძალიან მკაფიოდ ჩანდა. 

- ბოლო ხუთ წელიწადში რა ხდება?

- რა შეხებაც მე მაქვს სტუდენტებთან, ეს ნაკადი არ გამქრალა, მაგრამ ნელ-ნელა არჩევანის ნაწილი ხდება. არ ვიცი, ეს ცუდია თუ კარგია. ზოგადად, როცა თაობებზე ვსაუბრობთ, არ მგონია, რომ ადამიანი იცვლება. ჩემი პროფესია ზუსტად იმიტომ არსებობს, რომ ადამიანი არ იცვლება.

- ძალიან დამაფიქრა თქვენმა გამოსვლამ პროექტში „ჩაის თემა“. მამაშვილობის აზიურ და ევროპულ პარადიგმაზე ისაუბრეთ. მე რომ არ მოვყვე, იქნებ, თქვენ მოკლედ განუმარტოთ ჩვენს მკითხველს, რას გულისხმობდით და შემდეგ დავსვამ კითხვას. 

- მამაშვილობის კლასიკური ევროპული პარადიგმა გულისხმობს შვილის აჯანყებას მამის წინააღმდეგ. ერთგვარი გამოყოფის აქტია, როდესაც ადამიანი დამოუკიდებლად იწყებს არსებობას. 

- და ამისთვის კლავს მამას. 

- დიახ, მეტაფორულად კლავს მამას. და იწყებს თავის გზას. 

- რა არის ამის საპირწონე?

- როგორც ევროპელები მიიჩნევენ, აზიური მამაშვილობა გულისხმობს, რომ შვილი ყოველთვის სახლშია და მამის წყალობას ელოდება, ელოდება თანხმობას. სხვანაირად თუ ვიტყვით, ელოდება მამის სიკვდილს. 

- მამაშვილობის შესახებ ამ მოსაზრებას რომ ვისმენდი, ზურაბ ჟვანიასა და მიხეილ სააკაშვილის პოლიტიკური ბიოგრაფია გამახსენდა. მკაფიოდ დავინახე, რომ, ჟვანიას ყველაზე ცნობილი ფრაზის მიუხედავად - „მე ვარ ქართველი და, მაშასადამე, ევროპელი“ - ის იყო აზიური მოდელის კლასიკური სახე - შევარდნაძის ერთგული და მისი წყალობის მომლოდინე, მუდმივი „მეორე“, ერთადერთი პოლიტიკური მემკვიდრე, რომელმაც, საბოლოოდ, მემკვიდრეობა ვერ მიიღო. სააკაშვილი კი ევროპულ პარადიგმას გაჰყვა: მოაწყო ამბოხი, სიმბოლურად მოკლა მამა და ჩაანაცვლა ის პრეზიდენტის პოსტზე. 

- მე ამ ორ პოლიტიკოსს ერთმანეთისგან ვერ ვყოფ. ჩემთვის ისინი ერთი მოძრაობის ნაწილები არიან. სკოლაში ვსწავლობდი, როცა ისინი თავისი პოლიტიკური კარიერის ზენიტში იყვნენ. ჩემთვის ორივე „მამის მკვლელია“, თქვენი ტერმინი რომ გამოვიყენოთ. ჩემი აზრით, ამ ამბის ნებისმიერ მონაწილეს წარსულისგან დისტანცირების მკვეთრი სურვილი ამოძრავებდა.

- ახლა რა მდგომარეობაშიც ვართ, წინ წასასვლელად რა გვჭირდება?

- იგივე უნდა გავიმეოროთ. 

- დიახ, ეგ უნდა მეკითხა. 

- ერთი ერთში იგივე უნდა გავიმეოროთ, ოღონდ, მარტო ახლა კი არა... ეს გამუდმებით უნდა გავიმეოროთ. სხვანაირად თავისუფლება არ არსებობს. სხვანაირი მდგომარეობა, კიდევ გავიმეორებ, მხოლოდ ზოოპარკშია. თუ გინდა, რომ გარეული ცხოველი იყო (რაც ავტომატურად ნიშნავს თავისუფლებას), გამუდმებით უნდა დაიცვა საკუთარი ტერიტორია, გამუდმებით უნდა იბრძოლო შენი წილი ლუკმისთვის. უნდა იბრძოლო იმ იდეისთვის, რომლისაც გჯერა.

 

 

„პოლიტიკური აღიარება ერთია, მაგრამ ასე არავინ არსად არ ცხოვრობს - რომ აღიარეს და ბრძოლა დამთავრდა.“

 

 

- ხომ არის ქვეყნები, რომლებსაც თავისუფლებისთვის ყოველდღიური ბრძოლა აღარ სჭირდებათ?

- იმათაც სჭირდებათ, სინამდვილეში. ეს გარეგანი ხედვაა, რომ სადღაც ვიღაც სხვანაირად ცხოვრობს. არ მჯერა, რომ პოლონელები სხვანაირად ცხოვრობენ. თავისუფლების სხვა ფორმა არ არსებობს. 

- მაგალითად, ინგლისში ისეთი პარლამენტია, როგორიც საქართველოში?

- არა, ამას არ ვამბობ. მაგრამ მე რაც ინგლისური ლიტერატურა წამიკითხავს, იქ არსად არ ჩანს, რომ ადამიანები არ იბრძვიან. ზოგადად, იმპერიულ საზოგადოებებს სხვა გამოცდილება აქვთ. მაგრამ არ მგონია, რომ იმავე სერბეთში, ხორვატიაში, საბერძნეთში, ჩეხეთში...

- ახალი დემოკრატიის ქვეყნები ჩამოთვალეთ. 

- ქვეყნები, რომლებსაც უშუალო იმპერიული მემკვიდრეობის გამოცდილება არ გააჩნიათ. მილან კუნდერას ტექსტები რომ წაიკითხოს ვინმემ, როგორ უყურებენ ფრანგები ჩეხებს 1970-იან წლებში, შეიძლება, სიცილით გადმოვარდეს სკამიდან, ისე დაემთხვევა, როგორ გვიყურებენ ევროპელები ჩვენ. კუნდერა ამის გამო ძალიან წუხს - მე ხომ ევროპელი ვარ, რას ჰქვია, არ მაფასებთო. 

- გამოსავალი რა არის - დრო? დღეს ხომ ასე აღარ უყურებენ ჩეხებს ფრანგები?

- როგორ არ უყურებენ?! პოლიტიკური აღიარება ერთია, მაგრამ ასე არავინ არსად არ ცხოვრობს - რომ აღიარეს და ბრძოლა დამთავრდა. ამის გასაგებად და აღსაქმელად სრულიად საკმარისია მარტივი, ერთი შეხედვით ხელშესახები ავტორების წაკითხვა. ჩილეში ადამიანები არ იბრძვიან? კბილებით იბრძვიან. ურუგვაი, პუერტო-რიკო... არგენტინაში არ იბრძვიან? სიცოცხლის სხვანაირი ფორმა არ მოუგონია არავის. 

- ანუ ასე ბრძოლაში ვიქნებით სულ, თუ გვინდა, რომ დამოუკიდებლები ვიყოთ?

- დიახ, ასე ვიქნებით. შეიძლება, სოციალური პირობები გაუმჯობესდეს; შეიძლება, პრეზიდენტს არ ათრევდნენ ციხის დერეფნებში; ხელფასმა მოიმატოს... მაგრამ ეს მოცემულობები ჩვენ არც უკეთეს ადამიანად გვაქცევს, არც უკეთეს მოაზროვნედ. 

- დიდი მადლობა ინტერვიუს ამ ნაწილისთვის. თქვენი საჯარო გამოსვლების ერთი მნიშვნელოვანი თემა არის ქალაქი და, კონკრეტულად, თბილისი ლიტერატურაში.  კითხვა თქვენს ერთ ფრაზასთან დაკავშირებით მაქვს: „ქართული კინო თბილისის სხვა სტერეოტიპს ქმნის, ლიტერატურა - სხვას. უნიკალური აცდენაა.“ ასეთი „აცდენა“ რატომ მოხდა?

- იმიტომ, რომ ტრადიციაა სხვადასხვაგვარი. 

- რას გულისხმობთ?

- მიიჩნევა ხოლმე, რომ კონკრეტული ქვეყნის ლიტერატურის ზოგად ხასიათს განსაზღვრავს მისი წარმოშობის ისტორიული წერტილი. თანამედროვე ქართული ლიტერატურა რეალიზმში დაიბადა. შესაბამისად, ქართული პროზის სტერეოტიპი, განმსაზღვრელი ხაზი უფრო რეალისტურია და ლიტერატურაში უფრო ხისტი მიმართებებია.  ქართული კინო გაცილებით რბილ, შეფარულ მოცემულობაში დაიბადა და მისი გადმოცემის ხერხები თავზე ხელის გადასმის ნაკადს შეიცავს. 

- ერთი საჯარო გამოსვლის დროს თქვით, ქართულ პოპულარულ კულტურაში სიკეთე სრულიად განმსაზღვრელი დეტალია, დამადამბლავებელი სიკეთე დაგვემართაო. ისევ ლიტერატურას და კინოს გულისხმობდით, ოღონდ, აქ აცდენა უკვე აღარ არის. რით ხსნით ამ მოვლენას? 

- ეს, ზოგადად, პოპის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი თვისებაა - ის დადებითობის აპოლოგეტია. შესაბამისად, ხელოვნების ნიმუშები, რომლებიც ამ მიმდინარეობის ქოლგის ქვეშ იქმნება, მის ერთ-ერთ განმსაზღვრელ თვისებას იზიარებს. ბესო სოლომანაშვილმა შარშან დაწერა რომანი, რომელიც ვერაფრით ვერ იქნება პოპი. ისეთი თავზარდამცემია, ისეთი ბოროტია, ისეთი სასტიკია... მე მიყვარს ხოლმე თქმა: წიგნები-სახრჩობელები! ბესომ დაწერა წიგნი-სახრჩობელა. კაცი მოსულია ხანჯლით და ამ ხანჯალს სხეულში გიტრიალებს. მე უფრო მოდერნისტული და, ამ აზრით, კლასიკური ლიტერატურის თაყვანისმცემელი ვარ. ამიტომ, ჩემთვის ეს უფრო დიდი ხელოვნებაა - სადაც მეტი განცდაა, მეტი სისასტიკეა, სადაც ავტორის მეტი გამბედაობაა. ის ტექსტი უფრო მიყვარს, სადაც ავტორი არ ცდილობს, რომ მომეფეროს.

- ქართული პოპკულტურის ეს მომფერებლური სულისკვეთება რატომ არის ჩვენთვის პრობლემური?

- მხოლოდ ჩვენთვის არ არის. ბოლო 40-50 წელია, მთელი დასავლური კინო და ლიტერატურა გაშმაგებული იბრძვის ამის წინააღმდეგ. უამრავი ფილმი შეგვიძლია ჩამოვთვალოთ, სადაც სულ მუშტით და ნაჯახით მიდის ბრძოლა, „გუგულის ბუდიდან“ დაწყებული, „მებრძოლთა კლუბით“ დამთავრებული, პაზოლინის ფილმებით დაწყებული, კუბრიკის ფილმებით დამთავრებული. თუმცა, ხელოვნების ძირითადი ყოველდღიური ნაკადი იმისთვის იქმნება, რომ ადამიანი ნაკლებად დაიტანჯოს. ამბობენ, რომ ეს მეორე მსოფლიო ომის კომპლექსია დასავლეთისთვის. ჩვენთვის, ალბათ, საბჭოთა კავშირის და 1990-იანების კომპლექსია. 

- თუმცა, თანამედროვე ქართულ კინოში ბევრია მძიმე, ლამის საშინელებათა ჟანრის ფილმი, შეიძლება, სწორედ 1990-იანების გავლენით.

- სამწუხაროდ, თანამედროვე ქართულ კინოს ასე კარგად არ ვიცნობ. 

 

 

„რაც უფრო მეტი სასტიკი, მართალი წიგნი, ფილმი, ფოტო ან ნახატი გვექნება, მით მეტი გვაქვს შანსი, რომ ადამიანებს ვგავდეთ.“ 

 

 

- გასული საუკუნის ქართული კინო ბევრად ჰუმანური იყო. 

- სხვა არჩევანი არც ჰქონდათ, კაცმა რომ თქვას. მაშინ ფილმებში საზოგადოებას ისე აკრიტიკებდნენ, რომ ადამიანი ან გაიცინებდა, ან იტყოდა - უი, რა საყვარელია! მე არ მგონია, რომ ჩვენთან „სალო“ გადაუღიათ. ახლა რომ „სალო“ გადავიღოთ, ცოტა, შეიძლება, შეგვეშინდეს, რაც სულ არ იქნება ცუდი. არ იფიქროთ, რომ ამას ხელოვნების აუცილებელ პირობად ვაყენებ. მაგრამ ჩემს სტუდენტებთან მაქვს ნათქვამი, რომ რაც უფრო მეტი სასტიკი, მართალი წიგნი, ფილმი, ფოტო ან ნახატი გვექნება, მით მეტი გვაქვს შანსი, რომ ადამიანებს ვგავდეთ. 

- ამიტომ არის საშიში თავზე ხელის გადამსმელი პოპკულტურა?

- არ ვიცი, საშიში არის თუ არა. უბრალოდ, სიკეთის ბაცილა, ამ სიტყვის პრიმიტიული მნიშვნელობით, ადამიანს კლავს. უფრო სწორად, ადამიანში კლავს ადამიანს - ადამიანობის ფართო, საინტერესო, მრავალმხრივი გაგებით. რასაც ილია „სამშობლოს კვამლს“ ეძახდა, ეგ არის პოპი. მე ვხუმრობ ხოლმე, რა კარგია, რომ ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილი წიგნებს არ კითხულობს. 

- რატომ?

- იმიტომ, რომ ცეცხლს წაუკიდებდნენ წიგნის მაღაზიების ნახევარს მაინც, ისეთი წიგნები იყიდება. 

- რატომ? იყოს! 

- არ ვარ დარწმუნებული, რომ ჩვენს საზოგადოებაში ბევრი ადამიანია მზად კონკრეტული ტექსტების მისაღებად, მათ შორის, ქართულ ლიტერატურასაც ვგულისხმობ. ამას წინათ, ლექციაზე ვთქვი  - რა ბედნიერებაა, რომ ნუგზარ შატაიძეს არ ვკითხულობთ! უზარმაზარი ბედნიერებაა! იმიტომ, რომ ვიღაცებმა შეიძლება საფლავიდან მისი ამოთხრა ცადონ. ამას მეტაფორულად ვამბობ. არ მგონია, რომ ასეთი კონფლიქტებით რამე გამოსწორდეს.  

- თუ სწორად ვიცი, რვა წიგნი გაქვთ ნათარგმნი. როგორ ფიქრობთ, თარგმანი, როგორც ასეთი - უფრო დანაკარგია, თუ უფრო - შენაძენი?

- შენაძენია, რა თქმა უნდა. ეს ენის ცოდნაზეც არ არის, რომ, მოდი, ინგლისურს ვისწავლი და ინგლისელ ავტორებს ორიგინალში წავიკითხავ. სინამდვილეში, როგორც არ უნდა იცოდე ორიგინალის ენა, შეიძლება, არ გქონდეს იმ ენაზე ლიტერატურული ტექსტის მკაფიოდ და სრულად აღქმის უნარი. ამიტომ არსებობს თარგმანი, რომ გავიგოთ ორიგინალის სურნელი, მისი ხორცი, მისი სული. თარგმანში რაღაც იკარგება და მთარგმნელები ამისთვის მზად ვართ. მაგრამ არ მჯერა, რომ თამაზ ჩხენკელის მიერ თარგმნილ პოეზიაზე უფრო ღრმად შემიძლია გავიგო რომელიმე ლექსის ორიგინალი. იმავეს ვიტყვი გრიგოლ აბაშიძის, დავით წერედიანის, ჯემალ აჯიაშვილის მიერ თარგმნილ პოეზიაზე.  დღესვე ნებისმიერს დავენიძლავები: გიორგი ნიშნიანიძის მიერ თარგმნილ „ულალუმს“ რომ წაიკითხავს ქართველი, ის ბოლომდე, სისხლამდე გაიგებს ედგარ ალან პოს. ორიგინალში რომ წაიკითხავს, შეიძლება, არაფერიც არ მოხდეს. რამდენი მინახავს, ვისაც უთქვამს - შექსპირის სონეტები ორიგინალში წავიკითხე და ქართული თარგმანი რა მაგარიაო! ეს ამბავი იმის შესახებ არის, რომ ლიტერატურულ-მუსიკალური აღქმა ყურისა, თვალისა, გონებისა - შენს ენაში გაქვს და სხვა ენაში, შეიძლება, არ გქონდეს.

- რა არის ის, რაც ახლა, თქვენი ცხოვრების ამ ეტაპზე, ნამდვილად გჭირდებათ?

- ხელოვნება. მეტი აბსოლუტურად არაფერი არ მჭირდება. 

- ცხადია, ლიტერატურასაც გულისხმობთ, როგორც ხელოვნების ნაწილს.

- დიახ, ჩემთვის ხელოვნების სამი ფორმა არსებობს: ლიტერატურა, ფოტოგრაფია და მხატვრობა, ოღონდ, უფრო კლასიკური და მოდერნისტული მხატვრობა. 

- ხელოვნების ამ სამი მიმართულების გარეშე, როგორც ვხვდები, თქვენი ცხოვრება არც არსებობს. ეს ძალიან იშვიათად ხდება.

- მე არ მინდა, რომ არსებობდეს. ეს არის, რაც მსიამოვნებს, რაც მინდა ვაკეთო, რაც მაინტერესებს - გნებავთ, ემოციურად, გნებავთ, სულიერად. ეს არის ჟანგბადიც, საჭმელიც, სასმელიც...

- დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის ჩინელ ფილოსოფოსს - ლაო ძის (ძვ.წ. VI საუკუნე): „ჭკვიანი ყოველდღე იმატებს ცოდნას; ბრძენი ყოველდღე შლის ზედმეტს.“

- ეგ დიდი ცდუნებაა, საყვარელი ცდუნება. მე ამისთვის მეგობრები მყავს. როცა თვითონ ვერ ვშლი, მათ ვაშლევინებ. 

- თქვენ რატომ ვერ შლით?

- ობიექტური ვერ ვიქნები. ერთი ან ორი თვის შემდეგ სრულიად მკაფიო ხდება, რა არის წასაშლელი. მაგრამ ამ წუთას, რადგან ემოციური ბმა არსებობს იმ კონკრეტულ ტექსტთან, სხეულის ნაწილის მოჭრას ჰგავს. საკუთარ თავზე ამპუტაციის გაკეთება რანაირია? ციტატაში, ალბათ, ის იგულისხმება, რომ ინფორმაციის ნაკადში გამოაცალკეო, რაც შენი რაკურსისთვის მნიშვნელოვანია და დანარჩენი მოიშორო. ამ ქვეყნად თუ რამე ვარ, ყველაზე ნაკლებად ბრძენი ვარ, მაგრამ მგონია, მეც იმავეს ვაკეთებ. თუმცა, ეს ჩემი სიბრძნის ნაწილი კი არ არის, ჩემი ვნების ნაწილია: ზედმეტი ინფორმაცია ჩემთან არ მოდიოდეს და მქონდეს კონცენტრაციის კონკრეტული კალაპოტი. ჩემი, როგორც ადამიანის, ენერგია იოლად ამოწურვადია, ბევრ რამეს ვერ გასწვდება. თუ ვიწრო კალაპოტით წარიმართება, შეიძლება, იქიდან რამე გამოვიდეს, თუ გაიშლება, არაფერი არ გამოვა. 

- მეორე ციტატის ავტორია გერმანელი ფილოსოფოსი არტურ შოპენჰაუერი (1788-1860): „არის მხოლოდ ერთი თანდაყოლილი შეცდომა: რწმენა იმისა, თითქოს, ბედნიერებისთვის ვიყოთ შობილნი.“ 

- დიახ, ეს შეცდომაა. არ სჭირდება არტურ შოპენჰაუერობა, სამი წიგნის წაკითხვა საკმარისია იმის მისახვედრად, რომ ადამიანის არსებობა, სიცოცხლე გაცილებით ძვირად ღირებულია, ვიდრე ბედნიერება. აქ „მერანის“ ამბავია; კლასიკური რომანტიზმის შეხედულებაა, რომ საკუთარ არსებობაში გამჟღავნების მომენტი ბედნიერების მომტანი არავითარ შემთხვევაში არ არის, თუმცა, არსებობის სისრულის გამოხატულებაა. 
 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე