- ქალბატონო ნესტან, ოდესმე თუ გაგჩენიათ სურვილი, ჟურნალისტებისთვის აგეხსნათ, რომ ინტერვიუ აღსარება არ არის? 

- არასდროს. ცოტა მეხამუშება კიდეც, ამ კუთხით ვისაუბრო ჩემს მრავალწლიან ურთიერთობაზე ჟურნალისტებთან. მე თვითონ ჟურნალისტი ვარ, დიდი და საინტერესო გამოცდილება მაქვს ჟურნალისტიკის სფეროში. კიდევ უფრო დიდი გამოცდილება მაქვს ჟურნალისტებთან ურთიერთობის. ძალიან მაღალი კლასის ბევრი საერთაშორისო ჟურნალისტი ჩემი ახლო მეგობარია. არც საქართველოში, არც სხვაგან არცერთ ჟურნალისტს პირადად ჩემგან აღსარება არ მოუთხოვია. ბოლო 30 წელიწადია, აღსარების თქმის სურვილი არც მე მქონია და, მით უმეტეს, ჟურნალისტისთვის. 

- ეს კითხვა იმიტომ გამიჩნდა, რომ „რადიო თავისუფლებისთვის“ დაწერილი თქვენი დღიური წავიკითხე და იქ დავინახე თქვენი დამოკიდებულება, რომ დღიური მაინც პირადია, ინტიმურია. სრულებით არ იყავით განწყობილი, რომ პირადი ცხოვრება აუდიტორიისთვის გაგეზიარებინათ. 

- არ მგონია, რომ ჩემი პირადი ცხოვრება ვინმესთვის იყოს საინტერესო. ჩემთვისაც უკვე აღარ არის საინტერესო (იცინის). მგონია, რომ გაცილებით მნიშვნელოვანია ჩემთვისაც და, მით უმეტეს, აუდიტორიისთვის, ის, რასაც პროფესიულ ტერიტორიაზე ვაკეთებ. რაც შეეხება „თავისუფლების დღიურებს“, მაშინაც ვცადე, ის კუთხე მეპოვა, სადაც ამოვიდოდი ჩემი ძალიან პირადიდან, თუნდაც, ძალიან  პატარა მარცვლიდან და გავიდოდი გლობალურზე. 

- ცხადია, ინტერვიუ აღსარება არ არის, მაგრამ დღეს რამდენიმე ისეთ საკითხზე მოგვიწევს საუბარი, რასაც თქვენს საჯარო მასალაში ვერ წავაწყდი. დავიწყოთ იმით, რომ 1995 წელს ჩაბნელებული თბილისიდან პარიზში წახვედით და როდესაც უკან დაბრუნდით, აი, რა თქვით: „ჩემთვის ეს რთული პროცესი იყო, ძალიან მძაფრად განვიცადე აქ ჩამოსვლა. ორი წლის უნახავ თბილისში ყოფნა ჩემთვის შოკი იყო.“ რა მოხდა შემდეგ? რატომ გადაწყვიტეთ თბილისში საცხოვრებლად დაბრუნება? 

- ნამდვილად ასე იყო, ოღონდ, ეს ვთქვი 2003 წელს, როცა კიდევ ერთხელ დავბრუნდი პარიზიდან. ჩემი ცხოვრება, ზრდასრული ასაკიდან მოყოლებული, შედგება ორ ქვეყანაში ცხოვრებით, მუშაობით, მეგობრებით, ოჯახით და ასე შემდეგ. ეს, ბუნებრივია, ჩემს ცხოვრებას ამდიდრებს.  მაგრამ, ამავე დროს, ეს არის გაუთავებელი ციკლი დაბრუნების, წასვლის, ისევ დაბრუნების... დაბრუნების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ეტაპი იყო 2003 წელი, როდესაც პირველად მოხდა, რომ საქართველოში ორი წელი არ ვიყავი ნამყოფი. პარიზი ჩემი სახლი იყო. მეტიც, იქ მყავდა ადამიანი, რომელიც ჩემი ბიოლოგიური დედა არ იყო, მაგრამ მაინც დედა იყო - მიშვილა და ჩემი პროფესიული თუ პიროვნული განვითარების ნაწილი მასზეა მიბმული. პარიზში მყავდა უახლოესი მეგობრებიც, რომლებმაც განსაზღვრეს ჩემი ცხოვრების ძირითადი ვექტორები, პროფესიული თუ პიროვნული განვითარება, პირადი ცხოვრებაც. მაგრამ მაინც ძალიან რთული აღმოჩნდა საქართველოსთან ეს ორწლიანი წყვეტა. ასეთი რამ აღარ გამეორებულა. 

- რატომ? რა იყო სირთულე?

- იმ პერიოდში პირველად განვიცადე ნოსტალგია. პირველად ვიგრძენი, რა ძალა აქვს სამშობლოს მონატრებას. ვიგრძენი, რამდენად არაერთფეროვანია ყველაფერი, რაც გენატრება: მარტო მშობლები კი არა; მარტო სახლი კი არა; მარტო მეგობრები კი არა; მარტო მეზობლები კი არა; მარტო გზები კი არა, რომლებზეც გივლია; მარტო ატმის ხე კი არა, რომელიც ჩემს ეზოშია... ეს იყო ყველაფერი ერთად. მაშინ მეგონა, რომ სულ დავბრუნდი. მაგრამ მერე კიდევ ახალი ციკლი დაიწყო. მერე კიდევ ერთხელ დავბრუნდი. 

- ახლა ხომ აქ ცხოვრობთ?

- ახლა ის პერიოდი მაქვს, როდესაც კიდევ ერთხელ დავბრუნდი საფრანგეთიდან და ძალიან მიხარია. მაშინ ჩამოსვლა რთული იმიტომ იყო, რომ სხვანაირ საქართველოში ჩამოვედი. გაუცხოებაც მქონდა, მეც ძალიან შეცვლილი ვიყავი, გაზრდილი... იმ ორ წელიწადში ჩემი პიროვნული, ემოციური, პროფესიული განვითარების დიდი გზა გავიარე. დაბრუნება კი ერთგვარი შოკი იყო. თითქოს, თავიდან დავიწყე სიარული ჩემს ქვეყანაში. სხვათა შორის, ძალიან დამხმარა ჟურნალისტური გამოცდილება. მაშინ გავიცანი ჩემი ახლო და ძვირფასი მეგობარი იუსტინა მელნიკევიჩი, რომელიც შესანიშნავი პოლონელი ფოტოგრაფია და უკვე 19 წელია, საქართველოში ცხოვრობს. მასთან ერთად დავიწყე მუშაობა რეპორტაჟების სერიაზე, რომელიც გაზეთ „24 საათში“ ქვეყნდებოდა. ეს იყო სიახლე - რეპორტაჟი ფოტოებით. ვირჩევდით რთულ, დიდ თემებს. ჩემს მეგობართან ერთად, ნაბიჯ-ნაბიჯ მოვიარეთ საქართველო, მისი ყველაზე მტკივნეული ადგილები და ასე დავბრუნდი ჩემს ქვეყანაში.

- გამოდის, თქვენი ფრაზები, რომლებშიც მე უარყოფითი შინაარსი ამოვიკითხე, სინამდვილეში, ასეთი არ ყოფილა?

- არც უარყოფითი იყო, არც დადებითი. ეს იყო რეალობა. ჩამოვედი მონატრებული, მოწყვეტილი. რა თქმა უნდა, შოკი მქონდა იმიტომ, რომ ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის ბოლო წლებში დავბრუნდი.  კარგად რომ გამეგო, სად ვიყავი, სწორედ ამაში დამეხმარა დიდი რეპორტაჟების სერია.

„მინდა, ეს ენა მივცე სხვებს და მათაც გაეხსნათ სამყარო.“

- მოგვიანებით ასეთი ფრაზა გაქვთ ნათქვამი: „თბილისს მეტად ვჭირდები, ვიდრე პარიზს“. როდის გაგიჩნდათ მისიის განცდა, - რომ შეგიძლიათ და სურვილიც გაქვთ, ემსახუროთ თქვენს ქვეყანას?  

- ეს ახალი, უმნიშვნელოვანესი ეტაპის დასაწყისი იყო. დღესაც იქ ვარ იმიტომ, რომ რაც უფრო მეტი კეთდება, მით უკეთ ვხედავ, კიდევ რამდენი შეგვიძლია. რა თქმა უნდა, პარიზს არ ვჭირდები. პარიზში ვჭირდები ჩემს მეგობრებს და მეც მჭირდება ისინი. კიდევ კარგი, რომ ინტენსიური სამუშაო კავშირები გვაქვს და ძალიან გვეხმარებიან ბევრ საქმეში - დიდი პროექტი იქნება თუ პატარა. რაში ვჭირდები პარიზს?! პარიზში ბევრი შესანიშნავი პროფესიონალია და ისინი თავის საქმეს აკეთებენ.

ეს იყო მომენტი, როცა შეგიძლია გასცე ის, რაც რუდუნებით დააგროვე. მარტომ კი არა, ბევრი ადამიანის - კოლეგების, მეგობრების, შემთხვევითი ადამიანების დახმარებით დააგროვე. ეს ყველაფერი დაილექა და შეიქმნა დიდი კაპიტალი, რომელიც, მე რომ მკითხოთ, ფასდაუდებელია. ჩემთვის ფოტოგრაფიული გამოსახულება არის ძლიერი იარაღი, რომელიც გაძლევს კომუნიკაციის, კავშირის დამყარების საშუალებას სამყაროსთან და ადამიანებთან. ამავე დროს, ეს არის ფანტასტიკური ენა, რომელსაც საზღვრები არ გააჩნია; რომელიც გრამატიკულ წესებში არ ზის. ეს ის ენაა, რომელიც ვისწავლე, რომელიც მიყვარს და რომლითაც ძალიან კარგად ვოპერირებ. მინდა, ეს ენა მივცე სხვებს და მათაც გაეხსნათ სამყარო. იმიტომ, რომ ამ ენამ ჩემთვის სამყარო ხელისგულზე მოაქცია.

- როდის მიხვდით, რომ ამ დროში და სივრცეში შეუცვლელი ხართ, როგორც ერთგვარი განძის მატარებელი?

- არასდროს მაქვს განცდა, რომ შეუცვლელი ვარ. მაგრამ იმის განცდა, რომ შემიძლია, ჩემი ცოდნა და მონდომება საზოგადოების განვითარების სამსახურში ჩავაყენო - მაშინ მოვიდა, როდესაც მივხვდი, რომ ფოტოგრაფია ძალიან მოქნილი მედიუმია მნიშვნელოვანი სოციალური და კულტურული ცვლილებების ინიცირებისთვის; რომ გამოსახულებით შეგიძლია ხელი შეუწყო გახსნილობას, ღირებულებების მიღებას, სამყაროს და ადამიანის უკეთ აღქმას და გაგებას. ეს, დაახლოებით, 2007 წლიდან დაიწყო. გარდამტეხი მომენტი, რა თქმა უნდა, იყო 2010 წელი, როდესაც, აგვისტოს ომიდან ორი წლის შემდეგ, მეც და ბევრ ჩემს უცხოელ მეგობარს კარგად გვესმოდა, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო საქართველოსთან დაკავშირებით ძალიან აქტიური კომუნიკაცია მთელ სამყაროსთან. ჩვენ უნდა გვეცადა და საქართველო როგორღაც დაგვესვა რუკებზე. პოლიტიკურ რუკაზე დასმა მე არ შემეძლო. ჩემი სფერო იყო არტისტული, კულტურული სფერო. ვთქვით, რომ ფოტოგრაფია მოგვცემდა იმის საშუალებას, რაც გვჭირდებოდა. ამიტომ მე და ჩემმა მეგობარმა, ფრანგმა ფოტოგრაფმა ლიონელ შარიემ (რომელიც დღეს ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი ყოველდღიური გაზეთის „Liberation“ ფოტოგრაფიის მთავარი რედაქტორია) თბილისის ფოტოფესტივალი დავაფუძნეთ. ეს იყო პირველი საერთაშორისო ყოველწლიური ფოტოფესტივალი საქართველოში, მეტიც, ამიერკავკასიაში. ეს იყო ფესტივალი, რომელიც იმისთვის შეიქმნა, რომ, ფოტოგრაფიის გამოყენებით, დიდი აუდიტორიისთვის ხელმისაწვდომი გამხდარიყო დანარჩენი სამყარო. 

- თბილისი აღიარებულია აღმოსავლეთ ევროპის მოდის დედაქალაქად „მერსედეს ბენცის“ მოდის კვირეულის გამო, რომელიც თბილისში წელიწადში ორჯერ თავს უყრის მოდის სპეციალისტებს ევროპიდან. თქვენს მასალაზე მუშაობისას, სულ მქონდა მოლოდინი, რომ თქვენგან მოვისმენდი ერთ ფრაზას, რომელსაც ბოლოს მართლაც წავაწყდი.

- რომ თბილისი არის ფოტოგრაფიის დედაქალაქი დიდი რეგიონისთვის? (იცინის)

- დიახ, ზუსტად. ეს ფაქტი, პირველ რიგში, თქვენი და თქვენ ირგვლივ შემოკრებილი პატარა გუნდის დამსახურებაა. მინდა, რომ ჩამოგვითვალოთ ის კომპონენტები, რაც თბილისს რეგიონში ფოტოგრაფიის დედაქალაქად აქცევს.

- საქართველო ბუნებრივ გზაჯვარედინზე მდებარეობს. ჩვენ გვინდოდა, ამ ორგანული გეოპოლიტიკური მდებარეობით გვესარგებლა და ერთმანეთთან დაგვეკავშირებინა დასავლეთი და აღმოსავლეთი, ევროპა და აზია. გვინდოდა, ამ ორი სამყაროს ფოტოგრაფებისთვის თავშეყრის ადგილი შეგვექმნა და მათი საუკეთესო ნამუშევრები ჩამოგვეტანა. საქართველოს ორმოცწლიანი და კიდევ უფრო ხანგრძლივი წყვეტა აქვს ვიზუალურ ხელოვნებაში, საბჭოთა პერიოდის გამო.  ამიტომ, თუ აუდიტორიის ვიზუალური განათლება გინდა, ბუნებრივია, საუკეთესოზე უნდა აღზარდო. ეს იყო ერთ-ერთი გამოწვევა. მეორე კომპონენტი ის იყო, რომ ჩვენს უმთავრეს მიმართულებად ავირჩიეთ ადგილობრივი და რეგიონული სახელოვნებო სცენის განვითარების ხელშეწყობა. ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანია, რაც შევძელით და გავაკეთეთ. ამისთვის პლატფორმა გავხსენით ახალგაზრდა ფოტოგრაფებისთვის საქართველოდან და სამხრეთ კავკასიიდან. მეტიც. რატომ ვამბობთ დიდ რეგიონს? ირანი, თურქეთი, უკრაინა, რუსეთი, ცენტრალური აზია, ბელარუსი - ამ ქვეყნებიდან ბევრი არტისტი ჩვენს პლატფორმაზე იყო დამოკიდებული. 2015 წლიდან ერთმნიშვნელოვნად გამოიკვეთა კიდევ ერთი მიმართულება, რომელიც ძალიან განვავითარეთ. ეს არის ქალი ფოტოგრაფების და ქალი ვიზუალური ხელოვანების მხარდაჭერა - პროფესიული, ფინანსური და სხვა. ასევე, ფოტოგრაფიის მედიუმის მეშვეობით, ალტერნატიული საგანმანათლებლო პლატფორმა შევქმენით. 

- როგორ? რა ფორმით?

- გამიჭირდება, ჩამოგითვალოთ, რა რაოდენობის გრძელვადიანი თუ მოკლევადიანი უფასო „ვორკშოპები“ იმართება ადგილობრივი და რეგიონული ფოტოგრაფებისთვის. ჩვენ ვეძებთ ფონდებს, ვპოულობთ თანხას და უზრუნველვყოფთ საგანმანათლებლო აქტივობებს ფოტოგრაფებისთვის, რომლებსაც ის ფინანსური შესაძლებლობა არ გააჩნიათ, რაც ევროპაში აქვთ მათ კოლეგებს. დღეს უკვე დიდი ფონდები გვიჭერენ მხარს. პანდემიის დაწყებიდან, ანუ გასული წლის მარტიდან მოყოლებული, წლის ბოლომდე ორმა პატარა ორგანიზაციამ - თბილისის ფოტოფესტივალმა და თბილისის ფოტოგრაფიისა და მულტიმედიის მუზეუმმა - ძალიან პატარა გუნდით (ძირითადად, ქალები ვმუშაობთ), 70 000 ლარზე მეტი ფინანსური დახმარება გასცა გრანტების სახით - ადგილობრივ და რეგიონულ ქალ (და არა მხოლოდ ქალ) ფოტოგრაფებზე.

- ეს პროექტული დაფინანსება იყო? 

- დიახ, ხელს ვუწყობდით მათი პროექტების განვითარებას. ვაძლევდით საერთაშორისო უმაღლესი კლასის მენტორებთან მრავალთვიან სამენტორო პროგრამებში ჩართვის შესაძლებლობას. გრანტი კონკურსით გაიცემოდა. თუ სოციალურ და კულტურულ ცვლილებებზე ვლაპარაკობთ, სწორედ ასეთი ნაბიჯებით შეიძლება ცვლილებების მიღწევა.

„პატარა გუნდებშიც კი არის მსოფლმხედველობრივი დაპირისპირებები.“

- იმისთვის, რომ სრულად შევკრათ სურათი, თუ რატომ არის თბილისი ჩვენი რეგიონის ფოტოგრაფიული დედაქალაქი, აუცილებლად უნდა ვისაუბროთ ფოტოგრაფიისა და მულტიმედიის მუზეუმზე; იმის მიუხედავად, რომ ეს მუზეუმი სულ რამდენიმე თვის წინ გაიხსნა. 

- მუზეუმი თბილისის ფოტოფესტივალის პლატფორმაზე შეიქმნა. სწორედ თბილისის ფოტოფესტივალის მიერ შექმნილი აქტივების დიდმა პაკეტმა გახადა შესაძლებელი მუზეუმის არსებობა. ეს იყო ის პროფესიული ექსპერტიზაც, რომელიც მუზეუმში მივიტანეთ. მუზეუმის გახსნამდე, თბილისის ფოტოფესტივალის გუნდი ათი წლის განმავლობაში მუშაობდა ყველაზე პრესტიჟულ საერთაშორისო პარტნიორებთან ფოტოგრაფიაში: არლის ფოტოფესტივალთან, მაგნუმის სააგენტოსთან, ნურის სააგენტოსთან თუ დამოუკიდებელ, ვარსკვლავური ბიოგრაფიის ფოტოგრაფებთან. ამ ყველაფერმა მოგვცა საშუალება, რომ შეგვექმნა პროექტი, რომელიც “აჭარა ჯგუფისა“ და შვეიცარიის განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით დაიწყო. ის, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, ახლა უკვე ბევრ დონორს მოსწონს. ასე რომ, ეს ახალი პლატფორმა ერთგვარი დანამატია იმის, რისი შენებაც 2000 წელს დავიწყეთ. შესაბამისად, ამ მუზეუმითაც ბევრს ვაკეთებთ და უფრო მეტს გავაკეთებდით, ხელს რომ არ გვიშლიდნენ (იცინის).

- ხელს გიშლიან? ვის შეიძლება არ მოსწონდეს ის, რასაც აკეთებთ?

- მე ვფიქრობ, იმათ, ვისაც არც ამის მნიშვნელობა ესმის და ვისაც შეიძლება კიდევ რაღაც სხვა მიზნებისთვის უნდოდეს მსგავსი პლატფორმის გამოყენება. აქაც, მე მგონი, ჩვენი ქვეყნისთვის აქტუალური ჭიდილია ორიენტაციის - საით უნდა წავიდეს და რა ფასეულობებზე უნდა დადგეს ქვეყნის განვითარება. ჩვენ გვინდა განათლებული, განვითარებული საზოგადოება, სადაც ადამიანი თავისუფალი და დაცულია. ამას თუ უპირისპირდება ძველმოდური - ყოფილი საბჭოური, ჩემთვის ძალიან ჩამორჩენილი დამოკიდებულება, ეს არ მიკვირს. პატარა გუნდებშიც კი არის მსოფლმხედველობრივი დაპირისპირებები. ყველა პატარა გუნდი საზოგადოების შემცირებული სტრუქტურაა. ეს ჭიდილი არის, მაგრამ დამეთანხმებით, ნათელი ყოველთვის იმარჯვებს ბნელზე. 

- დიახ, ეს დიდი კანონზომიერებაა. ახლა ასეთი კითხვა მაქვს: საქართველოში რომ არ ყოფილიყო შესაბამისი ნიადაგი, არც თქვენ გაგიჩნდებოდათ სურვილი, რომ თბილისი ფოტოგრაფიის რეგიონულ ცენტრად გადაგექციათ და არც გამოგივიდოდათ, რაც არ უნდა ცოდნა და გამოცდილება ჩამოგეტანათ ევროპიდან. საქართველოში რა იყო თქვენი დასაყრდენი? 

- ბევრი იყო ასეთი ფაქტორი. ჩვენს უძვირფასეს მეგობარს და კოლეგას გურამ წიბახაშვილს მიჰყავს ვიდეობლოგი, სახელწოდებით „ატატუი“, რომელიც ორ კვირაში ერთხელ ქვეყნდება ჩვენს პლატფორმაზე. გურამი, როგორც არქივარიუსი, როგორც მემატიანე, რომელიც გულისყურით მოჰყვება თავის თანამედროვეობას, ცდილობს, გაშიფროს, როგორ მომზადდა ნიადაგი ეგრეთ წოდებული ფოტოგრაფიული რევოლუციისთვის. გადამწყვეტი როლი ითამაშა დიდმა პოლიტიკურმა ცვლილებებმა, საბჭოთა კავშირის დაშლამ, რამაც მოარღვია ყველა პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული სტანდარტი. დღემდე ამ პროცესში ვართ. ამ რადიკალურად ცვალებად რეალობაში ფოტოგრაფია, რომელიც, თავისი ბუნებით, ყველაზე სწრაფია ცვლილებების ასახვაში, დომინანტი მედიუმი გახდა. 

- დომინანტურობა რითი დასტურდება? 

- ერთ დღეს გაირკვა, რომ ფოტოგრაფიულ ღონისძიებებს, რომლებიც 90-იანი წლების ბოლოდან იმართებოდა, ყველაზე დიდი პუბლიკა ჰყავს. ერთ დღეს გაირკვა, რომ ყველას უნდა, იყოს ფოტოგრაფი: დიასახლისს, ქიმიკოსს, ჟურნალისტს, მხატვარსაც კი. საქართველო, რომელიც ისტორიულად  და კულტურულად რეგიონისთვის ცენტრი იყო, ამჯერადაც ლიდერის პოზიციაზე აღმოჩნდა. მერე, მოთხოვნიდან გამომდინარე, გაჩნდა პატარა კერძო სკოლები. მათ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ახალი თაობის ფოტოგრაფების ფორმირებაში. 

- ფოტოგრაფიის კერძო სკოლებს გულისხმობთ? 

- დიახ. გარღვევა მოხდა 2000-იანებიდან იმიტომ, რომ წამოვიდა თაობა, რომლისთვისაც ციფრული მისტერიები ორგანული იყო. მაგრამ მათ ნიადაგი ძველი თაობის ფოტოგრაფებმა მოუმზადეს, თუნდაც, ჯგუფი „თვალსაზრისის“ წევრებმა, რომელთა შორის იყვნენ გურამ წიბახაშვილი, იური მეჩითოვი, ბორის შავერდიანი. მანამდე იყვნენ კიდევ ცალკეული ხელოვანები და ფოტოგრაფები, მაგალითად, ალექსანდრე სააკოვი, სიმონ კილაძე, გურამ თიკანაძე... მათაც მოამზადეს ნიადაგი. ეს რომ არ ვთქვათ, დაუშვებელია. 

- როგორც არაერთხელ გითქვამთ, ვიზუალურ სამყაროსთან კომუნიკაცია სოციალური და კულტურული ცვლილებებისთვის გვჭირდება. თქვენი ხედვით, რეალურად რა შეიცვალა 2000 წლიდან?

- საქართველოში დღეს ორი თაობის ფოტოგრაფების ძლიერი ჯგუფი არსებობს. თაობა, რომელმაც 1980-იანი წლებიდან დაიწყო, ჯერ კიდევ მოქმედია. ამ თაობის ფოტოგრაფებმა  დიდი გავლენა მოახდინეს მომდევნო თაობაზე, რომელიც მათ მონაპოვარზე გაიზარდა და საკუთარი გზა გაიარა. მე ვფიქრობ, რომ ჩვენი პლატფორმების წვლილი ამაში ძალიან დიდია. ჩვენი დახმარებით, საკუთარი ემანსიპაციისთვის ფოტოგრაფიის გამოყენება დაიწყო საქართველოში მომუშავე ძალიან აქტიური და საინტერესო ქალი ფოტოგრაფების ჯგუფმა. არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს შემთხვევით ხდება იმ ქვეყანაში, სადაც ქალებს ჯერ კიდევ გვიწევს ჩვენი უფლებებისთვის ბრძოლა. თანაც, ეს მარტო საქართველოში არ ხდება. იგივე სიტუაციაა სომხეთში, აზერბაიჯანში, ირანში, სპარსეთის ყურის ქვეყნებში, -  ქალი ფოტოგრაფების სცენა ყველგან გააქტიურდა. ეს იმიტომ მოხდა, რომ ფოტოგრაფია მარტო მედიუმი კი არ არის, რომლითაც ისინი სამყაროს აკვირდებიან, ფოტოგრაფია მათი გათავისუფლების, მათი ემანსიპაციის ბრწყინვალე, ძალიან მოქნილი მედიუმი გახდა. ჩვენი პლატფორმების როლი - თბილისის ფოტოფესტივალი იქნება, თუ თბილისის ფოტოგრაფიისა და მულტიმედიის მუზეუმი - ძალიან მნიშვნელოვანია სწორედ ამ მხრივ. ეს არის ის, რასაც ცვლილებებისკენ მივყავართ და რაც ადასტურებს, რომ ცვლილებები შესაძლებელია. 

- იმისთვის, რომ უკეთ გავიგოთ თქვენი საქმიანობის მნიშვნელობა, მინდა რამდენიმე განმარტება გთხოვოთ ფოტოგრაფიასთან დაკავშირებით. თქვენ ერთ გადაცემაში თქვით ფრაზა, რომელიც გულში ჩამრჩა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ჟურნალისტმა მაშინ არ მოგცათ ამ ფრაზის დამთავრების საშუალება. „მზე ფოტოს გარეშეც ძალიან ლამაზად ამოდის და კიდევ უფრო ლამაზად ჩადის. რისთვის გვინდა ფოტო?“ აი, აქ გაწყდა თქვენი აზრი, რომელიც მინდა, ახლა დაამთავროთ. მართლაც, რისთვის გვინდა ფოტო?

- მზის ამოსვლა და მზის ჩასვლა გაცილებით ლამაზია რეალობაში, ვიდრე ნებისმიერ ფოტოზე. ამიტომ, ეს აბსოლუტურად მეათეხარისხოვანია, რომ მხოლოდ სილამაზეს მივყვეთ. ფოტოგრაფიამ შეიძლება იმაზე დაგაფიქროს, რა ლამაზია კი არა, არამედ, ეს მზე თქვენთვის როგორ ამოდის საქართველოში; ჩემთვის როგორ ამოდის, როდესაც ალბანეთში ვარ; როგორ ამოდის ეს მზე ლტოლვილთა ბანაკში სომალიში; როგორ ჩადის მზე ჯუნგლებში, რომელსაც ჩეხავენ... მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ - და ამას ფოტოგრაფია ბრწყინვალედ აკეთებს - როგორ დაუღამდათ სირიიდან წამოსულ ემიგრანტებს, რომლებიც ცდილობენ, რომ ხმელთაშუა ზღვა გადმოკვეთონ და მეორე ნაპირს მიაღწიონ. ფოტოგრაფია იმით არის მნიშვნელოვანი, რომ გვაძლევს წვდომას იმასთან, რაც ჩემთვის და თქვენთვის დისტანციის გამო მიუწვდომელია. გამოსახულებას ჩვენთან ახლოს მოაქვს სამყარო, მთელი თავისი მშვენიერებით და სისასტიკით. ეგზისტენციური მნიშვნელობის არის გამოსახულება. უბრალოდ, ვიღაც ამას იყენებს, ვიღაც არ იყენებს; ვიღაცამ ეს იცის, ვიღაცამ არ იცის. ფლობდე ფოტოგრაფიის ენას, ეს ნიშნავს, რომ შენთვის სამყაროს აღარ ჰქონდეს საზღვარი. 

- თქვენ ამბობდით: „ფოტოგრაფია ერთგვარი ფილტრია ჩემსა და რეალობას შორის. ფოტოგრაფია თავად იქცა გარკვეულ რეალობად, რომელიც ჩემთვის გაცილებით უფრო მისაღებია, ვიდრე ის, რასაც იგი შეიძლება ასახავდეს.“ რატომ? რეალური სამყაროსგან იზოლაციის გზა ხომ არ გადის ფოტოგრაფიაზე?

- მე ვფიქრობ, რომ მნიშვნელოვანია ჩემი ემოციური სტრუქტურა - როგორ ვარ მე, როგორც ადამიანი, მოწყობილი. საკუთარი თავის დაცვისთვის მჭირდება, ვიყო ძლიერი. და ამ დაცვას, მრავალი წელია, მიქმნის გამოსახულება.

- როგორ? ზუსტად ეგ მაინტერესებს. 

- სამყაროს გამოსახულებიდან აღვიქვამ. ფოტოგრაფია მაძლევს შესაძლებლობას, ის პლასტები დავინახო, რასაც ჩემთან დაჯახებულ სამყაროში, პირდაპირ დაჯახებულ ადამიანურ სისასტიკეში ვეღარ ვხედავ. და მე მიყვარს მრავალშრიანი ყველაფერი - ურთიერთობაც, მუშაობაც, ფიქრიც, დასვენებაც, გართობაც... ყველაფერი მიყვარს არაბრტყელი. გამოსახულებას კი სიღრმეზე გავყავარ. როდესაც სამყაროს სისასტიკეს გამოსახულებიდან ვიღებ, ეს მიხსნის ჩაგრულთან ემპათიის,  ცვლილებების გზას. თუ მშვენიერებას აღვიქვამ, მანდ ნაკლებად მჭირდება ფოტოგრაფია. იმიტომ, რომ პირადად ჩემთვის რეალური სამყაროს მშვენიერება გაცილებით მეტია, ვიდრე ლამაზი გამოსახულების მშვენიერება. ასე შევაჯამებ: ჩემი მოწყვლადობის, ჩემი მგრძნობელობის ჩემსავე სიძლიერედ გადაქცევის საშუალებას მაძლევს ფოტოგრაფია. მაჩვენებს, სად მჭირდება, ვიყო ძლიერი. იმიტომ, რომ ჩემ გარდა, ჩემი სიძლიერე კიდევ ბევრ რამეს და ბევრ ვინმეს სჭირდება. ამ რწმენით ვცხოვრობ.

„ამის ბევრი მაგალითი არსებობს, ფოტოგრაფიამ როგორ გადაარჩინა ადამიანები დიდ პიროვნულ დრამებს, ღრმა დეპრესიებს.“

- „ფოტოგრაფია გენიალური საშუალებაა არამარტო სამყაროს დაფიქსირების, არამედ სამყაროსადმი შენი ადგილის, ხედვის განსაზღვრის“. თქვენი ეს ციტატა პირადად ჩემთვის გაუგებარია. პანდემიამ კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ მე ვარ ტექსტზე ორიენტირებული და არა გამოსახულებაზე ორიენტირებული ადამიანი. სახლში ჯდომის ხუთი თვის განმავლობაში ბევრი წიგნი წავიკითხე და სულ ორი ფილმი ვნახე, ისიც იმიტომ, რომ საქმისთვის დამჭირდა. ჩემნაირებისთვისაც ქმედითია ეს ფორმულა, რომ ფოტოგრაფია სამყაროსადმი ჩემი ხედვის განსაზღვრის საშუალებაა? 

- რა თქმა უნდა, პირველ რიგში, საკუთარი თავი ვიგულისხმე. მე დამეხმარა ფოტოგრაფია, რომ ჩემი ადგილი მეპოვა საქმეში და ყველგან. როგორც თქვენთვის არის ტექსტი უფრო ახლობელი, ვიღაცისთვის ასევე ახლობელია ფოტოგრაფია. ამის ბევრი მაგალითი არსებობს, ფოტოგრაფიამ როგორ გადაარჩინა ადამიანები დიდ პიროვნულ დრამებს, ღრმა დეპრესიებს. იმავე 90-იან წლებში, დიასახლისების მთელი ჯგუფისთვის - ეს ახალგაზრდა ქალები იყვნენ - ფოტოგრაფია გახდა გადარჩენის საშუალება. მათგან რაღაც ნაწილი დღეს აქტიური, წარმატებული, სერიოზული ფოტოგრაფია. თუ ადამიანს ამ მედიუმისადმი მგრძნობელობა აქვს, მას ნამდვილად შეუძლია, შენი ადგილი, შენი სივრცე გაპოვნინოს. 

- იმიტომ ხომ არა, რომ ნებისმიერ ადამიანს ადვილად შეუძლია, გადაიღოს ფოტო, რომელიც მის მოთხოვნებს აკმაყოფილებს? თუ ადამიანს უნდა, რომ, ვთქვათ, მსახიობი გახდეს, ბევრად მეტი შრომა სჭირდება, სანამ ელემენტარულ შედეგს მიაღწევს. ფოტოგრაფიაში კი ბარიერი არ არსებობს, განსაკუთრებით, „სმარტფონების“ ეპოქაში. 

- ბუნებრივია, ფოტოგრაფია ბევრად უფრო ხელმისაწვდომია, ვიდრე, მაგალითად, მხატვრობა. რა უნდა ფოტოს გადაღებას?! მაგრამ რას წარმოადგენს ის ფოტო, როგორც ღირებულება, როგორც გამოსახულება - ეს სხვა საკითხია. იმისთვის, რომ გამოსახულება დაიტვირთოს და დაიმუხტოს ყველაფრით, რაც ავტორს შეუძლია მასში ჩადოს - ამისთვის შენი ცხოვრება უნდა მისცე ფოტოგრაფიას. ფოტოგრაფობა პროფესია არ არის, ცხოვრების წესია, ერთგვარი კონსტიტუციაა. თუმცა, ეს ილუზია არსებობს, რომ „რა უნდა, ფოტოს მეც გადავიღებ!“ ახლა სწორედ ამ ერაში ვცხოვრობთ, როდესაც მილიარდობით გამოსახულება იქმნება. ამან, რა თქმა უნდა, არაფრისმომცემი გამოსახულებების უდიდესი ნაკადები წარმოქმნა. მაგრამ უამრავი ციფრული გამოსახულება ისევე მარტივად ნადგურდება, როგორც იქმნება. ამიტომ, ჩვენ ჯერ არ ვიცით, რა იქნება ათი წლის შემდეგ. არ ვიცით, როგორ შეინახება ციფრული გამოსახულება, რა დაემართება იმ ციფრულ მატარებლებს, რაზეც ამ გამოსახულებებს ვინახავთ. არ ვიცით, როგორ შეიცვლება ჩვენი დამოკიდებულება გამოსახულებისადმი, როცა ამდენს ვქმნით, ამდენს ვანადგურებთ და ამდენს ვულგარულად ვავრცელებთ... თუმცა, ციფრულმა ტექნოლოგიებმა ისიც მოიტანა, რომ გამოსახულება კიდევ უფრო აქტიური საკომუნიკაციო საშუალება გახდა. ჟურნალისტიკაშიც 70% ვიზუალური ინფორმაციაა, რომელიც გაცილებით დიდ გავლენას ახდენს, ვიდრე ტექსტი. ძალიან საინტერესო პერიოდია. 

- ხომ არ ფიქრობთ, რომ ინტენსიური ვიზუალიზაცია, თანდათანობით, ტექსტს შეავიწროებს?

- მე მგონი, არ შეუძლია, რომ შეავიწროოს. ტექსტი ისეთი სიძლიერის მედიუმია, ისეთი გავლენის, რომ არ მგონია, გამოსახულებას მისი დაზიანება შეეძლოს. ჩემს ყველა ლექციას ამით ვიწყებ და ამით ვამთავრებ: არავის არ უნდა ეგონოს, რომ ფოტოგრაფია ვიზუალური პრაქტიკაა. ფოტოგრაფია არის სუფთად ინტელექტუალური პრაქტიკა. ამ ინტელექტუალურ პრაქტიკაში კი, ვიზუალურ შედეგამდე მისასვლელად, ტექსტიც ძალიან მნიშვნელოვანია. დიდი ერუდიციის და ინტელექტუალური განვითარების ფოტოგრაფები ტექსტს საინტერესოდ იყენებენ, საკუთარ ფოტოებთან ერთად. 

- არაერთხელ გითქვამთ, რომ ძალიან სწორი გადაწყვეტილება მიიღეთ, როცა თქვენი ცხოვრება ფოტოგრაფიას დაუკავშირეთ, მაგრამ არ გახდით ფოტოგრაფი. რა თვისება ან რა უნარი დაგაკლდათ იმისთვის, რომ პროფესიონალი ფოტოგრაფი ყოფილიყავით?

გამიმართლა, რომ როცა ეს ვნება გამიჩნდა გამოსახულებისადმი, ჩემ ირგვლივ უახლოესი მეგობრები, დიდი ფოტოგრაფები იყვნენ. შემდეგ მათ ჩემი ცხოვრება დავუკავშირე და დღემდე ასეა. ისე ახლოდან ვხედავდი, რას ნიშნავს, იყო ფოტოგრაფი, რომ შეიძლება, ვეღარ გავბედე. მათგან იმდენს ვიღებდი, შეიძლება, მონდომება და სურვილი აღარ მეყო, რომ მე თვითონ გავმხდარიყავი ფოტოგრაფი. პირველად დამაფიქრეთ იმის შესახებ, თუ რატომ ვერ გავბედე. 

- თქვენს ერთ პროფესიულ დაკვირვებაზე მინდა, ვისაუბროთ. თქვენ თქვით, რომ თანამედროვე ქართველ ფოტოგრაფებს გულწრფელობა აკლიათ; რომ მათი შემოქმედებიდან „მე“ თითქმის განდევნილია; რომ ისინი ფოტოგრაფიას არ იყენებენ საკუთარი შინაგანი სამყაროს სიფაქიზის, სისუსტის საკვლევად. ეს იმას ნიშნავს, რომ საკუთარ თავზე არ გვიყვებიან, თუ იმას, რომ, ზოგადად, გარემო უფრო მეტად აინტერესებთ, ვიდრე ადამიანი?

- როდესაც მსგავს ფორმულირებას ვაყალბებ, რა თქმა უნდა, ვითვალისწინებ, რა გამოცდილებაც არის დაგროვილი მსოფლიო ფოტოგრაფიაში - ევროპაში, ამერიკაში, იაპონიაში. მაგალითად, იაპონური ფოტოგრაფიის ტრადიციაში ძალიან ძლიერია ეს კომპონენტი - ფოტოგრაფია, როგორც „მე“-ს გამოხატვის, მისი მოწყვლადობის და მგრძნობელობის კვლევის მედიუმი. ვაკვირდები და ჩვენს ფოტოგრაფიულ სივრცეში, ჯერჯერობით, ეს გულწრფელობა ნაკლებია. მეორე მხრივ, გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ, ჩვენი საზოგადოების სტანდარტები, დოგმები, სოციალური ტერიტორია, რომლის ნაწილი ყველანი ვართ, - მეტისმეტად ხისტია. არტისტებისთვის ადვილი არ არის ყველაზე ფაქიზის, „მე“-ს გამოტანა. ვფიქრობ, რომ ეს დრო მოვა. იმიტომ, რომ ჩვენ უკვე საკმარისად ვარყევთ ამ საზოგადოებას და მის დოგმებს. საინტერესო დაკვირვება, რაც მაქვს, ის არის, რომ ქართველი ფოტოგრაფები, რომლებიც თავის ნამუშევრებში საკუთარი თავის კვლევით არიან დაკავებულები, საქართველოში აღარ ცხოვრობენ, მაგალითად, მარიკა ქოჩიაშვილი, გიორგი ნებიერიძე, ბესო უზნაძე, დავით მესხი...

- 2009 წელს პოეტი შოთა იათაშვილი „ჩაის თემაში“ საუბრობდა იმ საკითხზე, რომ მასმედია, ფონდები, სამოქალაქო სექტორი მწერლობას სთავაზობს თავის თემებს - ქალთა უფლებები, ოჯახური ძალადობა, სექსუალური, ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები და ასე შემდეგ. შოთა ამბობდა, თუ მწერალმა ეს ყველაფერი ერთმანეთში არ გადაზილა და ფართო ტილო არ დადო, საეჭვოა, რომელიღაც ე.წ. „ენჯიოშნიკურ“ თემაზე ღირებული მხატვრული ნაწარმოები შეიქმნას. მგონია, რომ, ამ მხრივ, მწერლობა ბევრად შეზღუდულია, ფოტოგრაფიასთან შედარებით. თქვენ როგორ ხედავთ, ფოტოგრაფიას აქვს თუ არა უფლება, რომ აიღოს რომელიმე ერთი თემა, რაც საზოგადოებას ნამდვილად აწუხებს და მასზე მოახდინოს კონცენტრაცია? ეს მას ხიფათს მოუტანს?

- საინტერესო და რელევანტური კითხვაა. დიახ, ფოტოგრაფია განსხვავებულია. აქ ნაკლები რისკია, ლიტერატურასთან შედარებით. თემები, რომელსაც ვინმე „ენჯიოშნიკურს“ დაარქმევს, ის თემებია, რომლებზეც დგას საზოგადოება. ყველამ ჩვენი წვლილი თუ არ შევიტანეთ სტერეოტიპების ნგრევაში, პროგრესს ვერ მივაღწევთ. ერთგვარი ბალანსის დაცვა - როგორ მოვახერხო მე, ვიზუალურმა არტისტმა, რომ ვიყო სოციალურად ანგაჟირებული, მაგრამ უმაღლესი ხარისხის ნამუშევარი შევქმნა - ამის პირველი მაგალითი, რაც მახსენდება, არის ჩემი უსაყვარლესი მეგობარი, ფრანგი ფოტოგრაფი ანტუან დ’აგატა. არის კიდევ მეორე ვარიანტი: მე შეიძლება ვიყო ფოტოგრაფი, რომელიც, ერთი მხრივ, ჩაფლული ვარ საზოგადოებისთვის მწვავე თემებში, მაგრამ ეს ხელს არ მიშლიდეს, პარალელურად განვავითარო პერსონალური ფოტოპროექტები, რომლებიც გაცილებით სუბიექტურ ხასიათს ატარებს. სხვათა შორის, ქართველი ქალი ფოტოგრაფები ამ ბალანსს ძალიან კარგად იცავენ. ჩვენთვისაც ეს სერიოზული გამოწვევაა და სულ ამის დაბალანსებას ვცდილობთ: ვიყოთ იქაც, სადაც ბრძოლის ველია და, ამავე დროს, ვიყოთ იქ, სადაც მხარს ვუჭერთ მაღალი ხარისხის ფოტოგრაფიას.

„არ მინდა, გათენდეს დღე, როცა არ ვიქნები მზად, რომ გამიკვირდეს და აღვფრთოვანდე.“

- ამ ძალიან საინტერესო პროფესიული საუბრის შემდეგ, პირადად თქვენ უკეთ რომ გაგიცნოთ, იქნებ, გვითხრათ, რა არის თქვენი რამდენიმე პრიორიტეტული ღირებულება? 

- დიდი გამოწვევის წინაშე დამაყენეთ. მთავაზობთ, რომ მთელი ჩემი ცხოვრება შევაჯამო?

- პირველად რაც გაგახსენდებათ, ისიც საკმარისია. 

- იმ გაგებით, რა გაგებითაც მე მესმის თავისუფლება, ჩემთვის ის უმნიშვნელოვანესია. აგრეთვე, სიყვარული, ერთგულება, გაკვირვების უნარი... არ მინდა, გათენდეს დღე, როცა არ ვიქნები მზად, რომ გამიკვირდეს და აღვფრთოვანდე. არ მინდა, გათენდეს დღე, როცა არ ვიქნები შეპყრობილი ინტერესით და ეს არ გახდება ჩემი მამოძრავებელი ძალა. ცხადია, სამშობლო არის ის, რაზეც ვდგავარ, რაც ყველაფერს მაკეთებინებს. გლობალური შეკითხვაა. 

- საქმის გარდა, რაზე უნდა მოახდინოთ კონცენტრირება, რომ თავი ბედნიერად იგრძნოთ? 

- იმ ყველაფერზე, რაც ჩამოვთვალე: ძალიან მიყვარს, მიყვარდეს. ძალიან მიყვარს, ვიყო ერთგული. ძალიან მიყვარს, თენდებოდეს... ღამდებოდეს... სივრცესთან მქონდეს კავშირი. ბოლო წლებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა გეოგრაფიულ სივრცეებში გადაადგილების შესაძლებლობა. გარემოსთან საოცარ მიჯაჭვულობას ვგრძნობ. ეს ყველაფერი მჭირდება. მჭირდება, ვინც მიყვარს, ის იყოს - ეს გადამწყვეტია. 

- დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანის ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია ინგლისელი მწერალი ჯონ გოლსუორსი (1867-1933): „როცა უკვე თითქმის ყველაფერი გაქვთ, უნდა ცადოთ, რომ დანარჩენიც მოიპოვოთ.“ 

- არ ვარ ასე მოწყობილი. ჩემთვის არ არის მნიშვნელოვანი, რაღაც მოვიპოვო. ეს არ არის ჩემი მამოძრავებელი ძალა. ალბათ, იმ ადამიანმა, ვინც ფიქრობს, რომ ყველაფერი აქვს, - ყველაზე მეტი, რაც კიდევ შეიძლება მოიპოვოს, არის სიმშვიდე. მე მგონი, ეს განმსაზღვრელია: შენს თავთან და სამყაროსთან მშვიდად ურთიერთობის საშუალება. მგონია, რომ ადამიანს ამ დროს შეუძლია, იყოს გახსნილი, მაქსიმუმი გასცეს და მაქსიმუმი მიიღოს, - რაც დიდი ფუფუნებაა. როდესაც ამ ფუფუნებით ტკბობა შეგიძლია, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.  

- მეორე ციტატა ეკუთვნის ფრანგ დრამატურგს - ჟან ანუის (1910-1987): „სიყვარულზე წარმოდგენა არ აქვს მას, ვინც ბედნიერი იყო თავის სიყვარულში.“

- ადამიანს გააჩნია. ვიღაცას ისე აეწყობა თავისი ემოციური გამოცდილება - მეორე ადამიანთან გრძნობების გაცვლის გამოცდილება - რომ მშვიდად, წყნარად გრძნობს თავს და ბედნიერია. ვიღაცას პირიქით - თუ რყევები არ არის, თუ დინამიკა არ არის, თუ არ არის ტკივილი - უჭირს, იყოს ბედნიერი. მე კიდევ სულ სხვა ამბავი მახსენდება. ერთი ჩემთვის უძვირფასესი ავტორი თავის მეგობარზე ამბობდა: საოცარი ადამიანია, იმიტომ, რომ ზუსტად იცის, რა წუთში არის ბედნიერი, სულ გრძნობს და იმ მომენტს არ გამოტოვებსო. მეც მგონია, რომ მნიშვნელოვანია არა ის,  თუ როგორ განიცდი შენს ბედნიერებას; არამედ ის, რომ გქონდეს უნარი და შესაძლებლობა, იცოდე, როდის გაქვს ბედნიერების მომენტი, პერიოდი, დღეები, თვეები, წლები... დანარჩენს რაც შეეხება, ყველას პირადი გამოცდილება გვაქვს და განზოგადება გამიჭირდება. მაგრამ იცოდე, როდის ხარ ბედნიერი და არ გამოტოვო ეს მომენტი, მე მგონი, მართლაც გადამწყვეტია.

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე