- ნინო, ბავშვობისას როგორ გზრდიდნენ - რომ განსაკუთრებული უნდა ყოფილიყავით, თუ ჩვეულებრივი? რა მოლოდინი იყო თქვენ მიმართ?

- ჩემს ძმასთან ერთად გავიზარდე, რომელიც 11 თვით უმცროსია. ოჯახში საკმაოდ ბევრი პრობლემა იყო, მაგრამ სიყვარულს და დიდ ყურადღებას სულ ვგრძნობდით - ბებოს მხრიდან, დედაჩემის მხრიდან. მამაჩემმა მასწავლა თხილამურებზე დგომა, ველოსიპედის ტარება, ცურვა, თოფის სროლაც კი. ბედნიერი ბავშვობა მქონდა და, ასე მგონია, განსაკუთრებულიც. მეც და ჩემი ძმაც ვგრძნობდით, რომ ადგილი გვქონდა ამ სახლში, ჩვენს სიტყვას ისმენდნენ, ჩვენი სიხარული უხაროდათ, ჩვენს წარმატებას აღიარებდნენ. 

- და რა ასაკში გადაწყვიტეთ, რომ ფსიქიატრი უნდა ყოფილიყავით?  

- მოზარდობის პერიოდშიც და იქამდეც ჩემთვის ბებო იყო როლური მოდელი და ექიმობა მის გამო მოვინდომე. მაგრამ როცა სამედიცინო ინსტიტუტში ჩავაბარე, ფსიქიატრიაზე არ მიფიქრია. რაღაც ხანი რომ გავიდა, ეტყობა, განვითარების მძიმე მოსახვევში შევედი და ბევრი პრობლემა გამიჩნდა. ვიფიქრე, ინსტიტუტიდან წამოვსულიყავი. არ მაკმაყოფილებდა, რასაც იქ მასწავლიდნენ, რაღაც უფრო მეტი მინდოდა. ვკითხულობდი...

- მხატვრულ ლიტერატურას? 

- მხატვრულს, ცოტა მისტიკურს, იქ შტაინერს, იქ ინდურ ფილოსოფიას, იქ ძენ-ბუდიზმს... ბევრი შეკითხვა მქონდა სამყაროს მიმართ, საკუთარი თავის მიმართ. მივხვდი, რომ ჩემი ინტერესები მთლიანად ფსიქიკას უკავშირდებოდა. უკვე მეხუთე კურსზე ვიყავი, როცა გადავწყვიტე, რომ ფსიქიატრია მომცემდა პასუხს ჩემს კითხვებზე. მაგრამ, სამწუხაროდ, იმ ფსიქიატრიამ, რომელშიც აღმოვჩნდი, არ მომცა პასუხები. კიდევ დაახლოებით 7 წელი გავიდა,  სანამ ჩემს პროფესიულ ცხოვრებას დაუკავშირდა და მასთან ჰარმონიაში მოვიდა ის, რაც მაინტერესებდა. მაგრამ იქამდე დიდხანს ისევ ძიებებში ვიყავი, ისევ კითხვის ნიშნებში. ვფიქრობდი, სწორი არჩევანი გავაკეთე კი?! 

-  ესე იგი, ზოგადად სირთულეს კი არ ეძებდით, კონკრეტულად ფსიქიატრიამ დაგაინტერესათ. 

- ფაქტობრივად, კითხვები მქონდა ადამიანის ფსიქიკის, დანიშნულების, გადაწყვეტილებების მიღების მოტივაციის, ქმედებების, სამყაროს არსის და აგებულების შესახებ. ვიფიქრე, რომ სომატური (სხეულთან დაკავშირებული) მედიცინა ვერ დამეხმარებოდა პასუხების მოძებნაში. თუმცა, როგორც მაშინ მეგონა, რომ ფსიქიკა განყენებულია და მთავარი პასუხები ფსიქიკაშია - ასე არ ყოფილა. იმიტომ, რომ მთელი სიბრძნე სხეულშიც არის. ერთიანობის განცდა გვიან ვიპოვე. 

- საბოლოოდ, თქვენი თავდაპირველი მოლოდინი თუ გაამართლა ამ პროფესიამ? 

- ძალიან მძიმე პროფესიაში შევედი. მთელი ოჯახი მეწინააღმდეგებოდა, მხარში არავინ მედგა. არასდროს მინანია, თუმცაღა, ბევრი მომენტი ყოფილა, როცა მიფიქრია: „აქ რა მინდა?!“ ვთქვათ, მაშინ, როცა ასათიანის კლინიკაში ვმუშაობდი, ან შემდეგ...

- რამდენი წელი იყავით პრაქტიკულ მედიცინაში? 

- 17 წელი გამომივიდა, ფაქტობრივად. 2000 წელს დავანებე თავი სახელმწიფო ფსიქიატრიას. ამ წელს ჩვენი კლინიკა გავხსენით, არასამთავრობო კლინიკა. 2000 წლის შემდეგ სახელმწიფო მოხელე ან სახელმწიფოს მიერ დაქირავებული ადამიანი აღარ ვყოფილვარ. 

- 2000 წლამდე მხოლოდ ასათიანის კლინიკაში მუშაობდით?

- ასათიანის კლინიკაში დავიწყე მუშაობა, იქ ჩამოვყალიბდი ფსიქიატრად და იქ მომეცა ფსიქიატრის ლიცენზია. მერე სამი წელი ვიმუშავე კოჯრის სტაციონარში, რომელიც ჰუმანისტი ფსიქიატრის, არკადი გოცირიძის მიერ იყო დაარსებული. ამ სარეაბილიტაციო სტაციონარში უფრო ის ადამიანები მოდიოდნენ, ვისაც ნევროზული მდგომარეობა ჰქონდა (ახლა აღარ ვხმარობთ ამ ტერმინს). ძალიან ბევრი რამ მომცა კოჯრის სტაციონარმა. ფაქტობრივად, ჩემი თავის უფალი ვიყავი, არც უშუალო უფროსი მყავდა, არც განყოფილების გამგე. ხანდახან ორივე განყოფილებაში მე ვიყავი ერთი ექიმი. ხომ იცით, როცა ახალგაზრდა ხარ, ექსპერიმენტებს ატარებ - ჰიპნოზით ვმუშაობდი, ბევრ ფსიქოთერაპიულ ტექნიკაში გავვარჯიშდი. იქ მომეცა საშუალება, რომ არამარტო ფარმაკო, არამედ, კიდევ ბევრი სხვა საშუალება მეხმარა. მერე ვერის უბნის ფსიქიატრად ვიმუშავე. იქვე ვცხოვრობდი და ამ უბნის მიმართ მზრუნველობის განცდა მქონდა. 

„კოლეგებში ვიპოვე მეგობრები, მეგობრებში ვიპოვე კოლეგები.“

- პოლიკლინიკაში მუშაობდით? 

- დიახ, ამბულატორიაში. ეს ის პერიოდია, როცა ძალიან ბევრი მნიშვნელოვანი ადამიანი ჩამოვიდა საქართველოში. ცოდნა ჩვენთვისაც გაიხსნა. როჯერსი იყო, რომელიც ჰუმანიტარული ფსიქოთერაპიის მამაა, ვირჯინია სატირი, ფსიქოსინთეზის სპეციალისტები... უამრავი სხვადასხვა მიმართულება დაგვილაგდა ჩვენ, ვისაც გვინდოდა და გვაინტერესებდა. როგორც კი საბჭოთა კავშირი დაიშალა, მოსკოვში წავედი. იქ, რაჟნოვის კლინიკაში, სადაც რაჟნოვის ფსიქოთერაპია უკვე აღარ იყო მოდური, სტანისლავ გროფი ჩამოდიოდა, ჯგუფური ფსიქოთერაპია ტარდებოდა, გერმანელი ტუტორები გვყავდა... მაშინ მოსკოვი დუღდა. რამდენიმე წელი ვიცხოვრე ამ ქალაქში და სულ ჩართული ვიყავი. რუსკა, ჩემი გოგონა, იქ დაიბადა, 1993 წელს. 

- არ ვიცოდი, თუ პრაქტიკურ ფსიქიატრიაში ასეთი დიდი გამოცდილება გქონდათ. 

- 2000 წლის შემდეგაც ბევრი წელი ვმუშაობდი, როგორც პრაქტიკული ფსიქოთერაპევტი. უმძიმესი კლიენტები გვყავდა: ჩეჩენი ლტოლვილები, ყოფილი პატიმრები, პოლიციის მიერ ნაწამები ადამიანები, ჩვენი დევნილები... 

- რა არის ყველაზე ძვირფასი, რაც თქვენმა პროფესიამ მოგიტანათ, პიროვნული ზრდის კუთხით?  

- იმდენი რამეა! ალბათ, ყველაზე ტრივიალურ და, ამავე დროს, ყველაზე მნიშვნელოვან პასუხს ავარჩევ: ადამიანები, რომლებიც შევიძინე. კოლეგებში ვიპოვე მეგობრები, მეგობრებში ვიპოვე კოლეგები. ჩემი პაციენტებიდან (მათ ხან პაციენტს ვეძახით, ხან კლიენტს, ხან ბენეფიციარს) ბევრთან ვმეგობრობდი და ვმეგობრობ. ძალიან ბევრი რამ მომეცა, - ისიც, რომ დიდ საერთაშორისო ქსელში ვარ, უბედნიერესი განცდაა; შენი მიგნებების, შეკითხვების, პასუხების გადამოწმების საშუალებაა. 

- რაიმე ხარკი თუ გადაგიხდიათ იმაში, რომ თქვენი გზით გევლოთ?

- როგორ არა! მტრები შევიძინე... აღმოჩნდა, რომ ტრადიციულ საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა ფსიქიატრიაში ფეხი ვერ მოვიკიდე. ასეც ამბობდნენ - ფესვები ვერ გაიდგიო. მაშინ გული მწყდებოდა, რომ ადაპტაცია ვერ შევძელი, საერთო სურათში ვერ ჩავეწერე... მათი ურთიერთობები პაციენტებთან, მათი მიმართებები არ მაკმაყოფილებდა. არ იყო საჩემო. 

- ხელოვნური იყო, თუ არაკვალიფიციური? თუ რა იყო პრობლემა? 

- კვალიფიციური იყო, მაგრამ პაციენტის მიმართ სტიგმას აძლიერებდა ეს ურთიერთობა. თითქოს, ისეთი ფასეულობა არ აქვს ამ ადამიანს, ვისაც მკურნალობ. აქედან ჩნდებოდა დაბალი, არათანასწორი ურთიერთობები, რაც ძალიან მძიმე იყო. ესეც გახდა ჩემი წამოსვლის მიზეზი. 

- იძულებული იყავით, რომ იმ ჩარჩოში დარჩენილიყავით, რაც არ მოგწონდათ? 

- ფაქტობრივად, ძალიან ვსხლტებოდი მაგ ჩარჩოდან. ჩემთვის ბედნიერება იყო, როდესაც შევეცადე და ფარმაცევტულ მკურნალობას ფსიქოთერაპიული ნაწილიც შევურიე. სიტყვით თერაპიაში ვიპოვე საკუთარი თავი. ვიცოდი, რომ მხოლოდ წამალი არაფრის მომცემია. შეიძლება, ძლიან მწვავე მდგომარეობაში მართლაც საჭირო იყოს, რომ პროცესი გააჩერო, მაგრამ მერე ადამიანი უნდა მოატრიალო, უნდა მიეხმარო გზის მოძებნაში, უნარების აღდგენაში და ა.შ. ასე რომ, ამ გზის გავლა ადვილი არ იყო, ნამდვილად. 

- სხვა ადამიანის ან ადამიანების ახირებებით თუ გიცხოვრიათ? 

- არ მგონია. ორი ნაწილი მაქვს, გურული დედის და კახელი მამის. გურული ნაწილი არის ასეთი, ახირებული და  მგონი, საკუთარ ახირებებს უფრო მივყვებოდი. მქონდა ძალიან მძიმე პერიოდი, როდესაც ვიცოდი, რომ არაფერი ვიცოდი. უკვე შვილები მყავდა. რაღაც უნდა გამეკეთებინა, რომ ჩემი თავი მეპოვნა. და, მახსოვს, პარაპლანერით ფრენა დავიწყე. ჩემთვის ეს ნიშნავდა, რომ შემიძლია შიშის დაძლევა, შემიძლია საკუთარ თავზე დაყრდნობა. კარგად ვერ ვხსნი, მაგრამ ეგ ახირება ნამდვილად დამეხმარა. 

- უფრო ის მაინტერესებდა, თუ იყო თქვენს ცხოვრებაში პერიოდები, როდესაც იძულებული იყავით, რომ გეცხოვრათ არა თქვენი, არამედ - სხვისი ახირებებით.  

- არა, ღვთის მადლით! ხანდახან ვფიქრობ, როგორი მადლიერი ვარ სამყაროსი. ასეთი არაფერი მქონია. ეს შეიძლება ყოფილიყო ადამიანებს შორის ურთიერთობაში - არც ეგ მქონია; შეიძლება ყოფილიყო ოჯახშიც, სადაც არიან დედამთილი, მამამთილი - აქაც ბედმა გამიღიმა. ეს შეიძლება ყოფილიყო სამსახურშიც... ყოველთვის რბილი და მარტივი არ იყო გუნდთან და კოლეგებთან ურთიერთობა. მაგრამ მაინც ჩემი ხაზი მქონდა. არ მიფიქრია, რომ თავს ვუღალატე და კომპრომისებზე წავედი. 

- ეს თქვენი დამსახურებაა? გაგიმართლათ, თუ კანონზომიერი იყო, რომ სხვისი ახირებებით ცხოვრება არ მოგიხდათ? 

- გამიმართლა კიდეც და რაღაც პერიოდში მეც ვიფიქრე: „ცხოვრება არ ღირს იმად, რომ არაკომფორტულ ადამიანებთან ერთად ვიცხოვრო და ვიმუშაო.“ ამის შემდეგ მე თვითონ ვქმნიდი სამსახურებს - ან კლინიკას, ან პროექტს, ან სერვისს, სადაც ის ადამიანები მომყავდა, ვისაც პატივს ვცემდი. ძალიან გამიმართლა, რომ ეს შევძელი. 

„ჩემს პროფესიას, კარიერას რაღაც მნიშვნელოვანი შევწირე ისე, რომ არც კი მომაფიქრდა, თუ ეს ასეა.“

- ნამდვილად. თან ურთულესი წლები იყო. 

- საბჭოთა რეჟიმი რომ დაინგრა, მალევე ჩავები ნორვეგიელების პროექტში და ვნახე, რა არის მუშაობის დასავლური მოდელი. მერე ვიცხოვრე, ვისწავლე იმავე სკანდინავიის ქვეყნებში და ბევრგან. ეს კარი (თუ ფანჯარა) გაიხსნა ჩემთვის. 

- თუ იცით ზუსტად - რა თქმა უნდა, გეცოდინებათ - რა არის თქვენი აქილევსის ქუსლი, ანუ თქვენი ხასიათის ყველაზე სუსტი ადგილი?

- ვიცი (იცინის). 

- მაშინ, არაფერს გკითხავთ, იმის გარდა, რა გასწავლათ ამ სუსტი ადგილის დაცვამ? იქნებ, ჩვენც გამოგვადგეს თქვენი გამოცდილება, როცა  საკუთარ აქილევსის ქუსლზე ვიფიქრებთ.

- ახლა რაზეც ვფიქრობ და რასაც დახურულად ვგულისხმობ, ის ჩემი ძალიან მნიშვნელოვანი, მუდმივად არსებული სისუსტეა. მაგრამ ცხოვრების განმავლობაში ბევრი სხვა აქილევსის ქუსლიც მქონია. ჩემს გამოცდილებას თუ გაგიზიარებთ, ეს არის გამოცნობა, რა არის შენი სისუსტე და ძალიან ბევრი მუშაობა საკუთარ თავზე. ის, რაც გასუსტებს, გაპატარავებს, რაც შენ გარეშე ავტომატურად გმართავს - ამაზე მუშაობაში ხანდახან წლებიც გამიტარებია. უნდა ცადო, ძალად გარდაქმნა ის, რაც უძალობაა. ალბათ, ბევრი თვისება მაქვს, რაც არ მომწონს ჩემს თავში, მაგრამ ზოგიერთი ისეთია, ძალიან ღრმა... ახლაც კი - ამხელა ადამიანი ვარ და - ჯერ კიდევ სამუშაოა. 

- როგორც ოჯახური ერთობის წევრი, რითი ხართ თქვენი თავის უკმაყოფილო? 

- ამ კითხვას ბევრი წახნაგი აქვს. ძალიან დიდი სიმყარე მქონდა ზურგს უკან, ჩემი მეუღლის სახით. ფაქტობრივად, ეს იყო ნდობა, რომელიც, ხანდახან ვფიქრობ, ბოროტად გამოვიყენე. ალბათ, უკვე ოცი წელია, ყოველ წელიწადში ექვსი თვე საქართველოში არ ვცხოვრობდი. ბევრი მოგზაურობა მიწევდა, ბევრ ქვეყანაში ცხოვრება. ამის საშუალებას მაძლევდა ოჯახი, ჩემი მეუღლის - ზურას ნდობა და სიმტკიცე; მისი სიტყვები: „იმ საქმეს აკეთებ, რაც გიყვარს, რაც ადამიანებს სჭირდებათ“.  ხანდახან ვფიქრობ, რომ ეს იყო გაქცევა პასუხისმგებლობებისგან, ოჯახის ტვირთისგანაც, მეგობრებისგან, ნათესავებისგან. ახლაც კი, სახლში რომ რეკავენ, კითხულობენ: „ნინო აქ არის?“ იმიტომ, რომ უმეტესად აქ არ ვარ. რაღაც მომენტში ეს ძალიან მომწონდა. არცთუ დიდი ხანია, ბოლო თვეებია, რაც დავფიქრდი, რომ ზედმეტი მომივიდა. ძალიან მნიშვნელოვანი იყო უცხოეთში ეს პატივისცემით გამსჭვალული ურთიერთობები - როცა გაფასებენ, დახურულ ვორქშოფზე ხარ, გისმენენ, შენც იშლები, თავს ავლენ... მაგრამ, ამასობაში, აქ გასაკეთებელი საქმეები გვერდზე გრჩება.

ჩემს პროფესიას, კარიერას რაღაც მნიშვნელოვანი შევწირე ისე, რომ არც კი მომაფიქრდა, თუ ეს ასეა. სამწუხაროდ. 

„შემდგარი ადამიანი ღრმად ტრავმირებული ადამიანია, რომელმაც გაიმარჯვა.“

- ბავშვებთან ვინ იყო ამ წლების განმავლობაში? 

- ზურა, ჩემი მეუღლე. ზურა იყო სიმყარე, ზურა იყო ის, ვინც საუზმეს ამზადებდა; ვისაც ბავშვები სკოლაში დაჰყავდა. მართალია, თვითონაც იმ სკოლაში მუშაობდა, მაგრამ მაინც... დედაჩემი მეტყვის ხოლმე: „არჩილი ზურამ გაზარდა!“

- არჩილი და რუსუდანი გყავთ, არა? 

- დიახ. 

- რა ასაკის არიან? 

- არჩილი წელს 30-ის გახდება და რუსუდანი 27 წლის. უკვე დიდები არიან. 

- ერთ-ერთ საჯარო ლექციაზე თქვით, რომ 14 წლამდე ასაკში ყალიბდება ფსიქიკური აშლილობების 50%. რა ფაქტორები იწვევს ამ მდგომარეობას? 

- ძალიან ბევრი. ასე ვამბობთ ხოლმე: ბიო-ფსიქო-სოციალური ფაქტორები. ერთი მხრივ, გენეტიკა, შთამომავლობა, როგორი ორსულობა აქვს დედას და ასე შემდეგ. პლუს ბავშვის ფსიქოტიპი - როგორია ის? ძალიან მორცხვია? აგრესიულია? როგორ ფსიქოლოგიურ მიმართებაშია საკუთარ თავთან და სამყაროსთან? დიდი მნიშვნელობა აქვს სოციალურ გარემოს: სად ვხვდები - ობოლი ბავშვი ვარ და ბავშვთა სახლში ვცხოვრობ, თუ ტყუპისცალი ვარ და გაფოფინებულად მზრდიან. გააჩნია ხოლმე, როგორ დატრიალდება ამ სამი დიდი კლასტერის ფაქტორები. ახლა, მაგალითად, უკვე ვიცით, რომ გარკვეული მედიკამენტების მიღება ორსულობის დროს და ძუძუთი კვების დროს მაღალ რისკს ქმნის აუტისტური სპექტრის აშლილობების განვითარებისთვის. რამდენიმე დღის წინ წავიკითხე კვლევა, რომ ტრანკვილიზატორები - დამამშვიდებელი საშუალებები - ძალიან მაღალ ასოციაციაშია საშვილოსნოს გარეშე ორსულობასთან. ექიმის დანიშნულ მედიკამენტს იღებ და, შეიძლება, შენი შვილის ცხოვრების ტრაექტორია რისკის ქვეშ დააყენო. მაგრამ რისკფაქტორების გარდა, გვაქვს, ასევე, ბიო-ფსიქო-სოციალური დამცავი ფაქტორებიც: სიყვარული, აღიარება, თანაგრძნობა, მოსმენა... ხანდახან ვამბობ, რომ სიყვარული ბავშვისთვის იგივეა, რაც მცენარისთვის - მზე. სიყვარული თუ არის, მოსმენა თუ არის, მაშინ ამ მახვილ კუთხეებს მოუვლის ბავშვიცა და მოზარდიც. არ შეიძლება, გავიზარდოთ და ფეხზე დავდგეთ, თუ ამ მოსახვევებსა და ბასრ კუთხეებს არ გამოვედეთ. მე ასე ვფიქრობ, რომ შემდგარი ადამიანი ღრმად ტრავმირებული ადამიანია, რომელმაც გაიმარჯვა, გაკვეთილი გამოიტანა, ისწავლა. 

- თქვენ ხართ როგორც პარლამენტის ჯანდაცვის კომიტეტის, ისე ჯანდაცვის სამინისტროს და, ასევე, სახალხო დამცველთან არსებული საკონსულტაციო საბჭოს წევრი. რა მოუტანა ჩვენს ქვეყანას თქვენი კვალიფიკაციის ადამიანის ყოფნამ იქ, სადაც გადაწყვეტილებები მზადდება და მიიღება? და რა მოგიტანათ თქვენ? 

- ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ამ დონეზე მუშაობა. ბოლო წლებში დიდი ენერგია და დრო ჩავდე ადვოკატირებაში, კონსულტირებაში. სახალხო დამცველთან ერთად რაზეც ვმუშაობთ, ეს არის ჩვენი ბენეფიციარების - ღრმა ფსიქიკური პრობლემების მქონე  ადამიანების - უფლებებისა და ღირსების დაცვის ხაზი. უფლებებზე დაყრდნობილი ფსიქიკური ჯანმრთელობის დანერგვა არის ერთ-ერთი დროშა, რომელსაც ბოლო წლებში ვაფრიალებ. პარლამენტთან, ჯანდაცვის სამინისტროსთან და კიდევ ბევრ სხვა უწყებასთან მუშაობა საჭიროა იმისთვის, რომ ეს ჰუმანური, ეფექტური, თანამედროვე, ღირსების არშემლახავი პრაქტიკები რეალურად დაინერგოს. ამ ორი გზით მივდივარ უკვე მრავალი წელია. ასე მგონია (თუ ხიბლი არ არის), რომ ბევრ რამესაც მივაღწიეთ. პარლამენტში ნორმალური, ადამიანური კანონის მიღების ინიციატორები ვიყავით. ვმონაწილეობდით ფსიქიკური ჯანმრთელობის ძალიან თანამედროვე კონცეფციის მიღებაში. ასე რომ, გვისმენენ, როგორ არა. ქალბატონი თამარ გაბუნია რომ მოვიდა ჯანდაცვის მინისტრის მოადგილედ, მაშინვე შევხვდით და ვილაპარაკეთ, რა იყო ღრიჭოები, საით უნდა წავიდეთ. ასე მგონია, ჩვენი ამ ლობირების შედეგიც არის, რომ 2020-ში ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის ბიუჯეტი 27.5 მილიონი ლარია, რაც აქამდე არასოდეს ყოფილა. 

- სიხარული თუ მოაქვს იმ განცდას, რომ, ხელისუფლებასთან ურთიერთობის პროცესში, თქვენი ენერგია ფუჭად არ დახარჯულა? თუ ჩვეულებრივი რუტინაა?

- ეს განცდა არის უძვირფასესი. ოცი წელია, რაც ბევრ რამეზე ვმუშაობთ და განცდა გვაქვს, რომ ქვეყნის მშენებლობაში კვალს ვტოვებთ. უძვირფასესი განცდაა. 

- ბევრი ჩვენგანის ცხოვრების დიდი ნაწილი მიაქვს სოციალურ სივრცეს. თქვენ ფეისბუკზე არ აქტიურობთ. დრო არ გრჩებათ, თუ ეს სივრცე არ არის თქვენთვის საინტერესო არც პროფესიულად, არც პიროვნულად?

- ამაზე ვფიქრობ ხოლმე, მაგრამ ბოლომდე არ ჩავყოლილვარ. არ არის ეს სივრცე საჩემო, ჩემი თავი ვერ ვიპოვე მანდ. 

- როგორ ფიქრობთ, სოციალური ქსელები ერთ ადამიანს სხვა ადამიანებთან აახლოვებს, თუ აშორებს?

- ალბათ, ერთიც და მეორეც. ვიღაცისთვის, ვისაც სჭირდება თავის გამოხატვა, ურთიერთობა და კონტაქტი, ალბათ, შვებაა, მოწონების ნიშნით და გულით კმაყოფილდება, ამით ივსებს სიცარიელეს. ასე რომ, ვიღაცისთვის შვებაა, ვიღაცისთვის, შეიძლება, ტანჯვა იყოს. ხანდახან მაქვს განცდა, რომ ასაკიანი ვარ უკვე, გამოცდილება მაქვს, ამდენი სტუდენტი მყავს, შვილები მყავს, შეიძლება, რაღაცას ელოდებიან ჩემგან, მაგრამ ხელი არ მიტრიალდება (იცინის).

- ის თუ იცით, რომ ფეისბუკი ხშირად კოლექტიური ჩაგვრის საშუალებაა და ადამიანებს ცხოვრებას უმწარებს?

- რა თქმა უნდა, ვიცი. გვინახავს კიდეც ადამიანი, რომელიც ღრმა დეპრესიაშია, ან თვითმკვლელობაზე ფიქრობს იმის გამო, რომ შეიძლება, სრულიად უწყინარი კომენტარი დაწერა და ისე ადვილად მოუტრიალა ვიღაცამ... მერე წავიდა სრულებით უშნო, სამარცხვინო ნეგატიური ვენტილაცია.

- თქვენი გამოცდილებით, რამდენად სასტიკი შეიძლება  იყოს საზოგადოება?

- თუ ქართულ საზოგადოებაზე ვლაპარაკობთ, მისი სისასტიკე, პირველ რიგში, მის ფრაგმენტირებას, დაყოფას უკავშირდება. ზვიადის დროიდან მახსოვს ეს სიძულვილი და სისასტიკე ოჯახს შიგნით, მეგობრებს შორის, მეზობლებს შორის, საზოგადოების სხვადასხვა ნაწილს შორის. ეს მოგვდევს და მოგვდევს, როგორც ტრავმირებულ საზოგადოებას. ჩვენ ვცხოვრობთ ამ საზოგადოებაში და ვხედავთ, რა ადვილია მტრის ხატის შექმნა და მერე ყველაფრის - რაც შენს თავში არ მოგწონს, რაც შენში ბნელია - იმ სხვაზე გადატანა. ასე გრძელდება 30 წელია. ამ აზროვნებას თუ ვერ დავძლევთ, სინთეზს, ხიდების გადებას თუ ვერ მოვახერხებთ, ძალიან გაგვიჭირდება წელში გამართვა. მოზარდის თვითმკვლელობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რისკფაქტორი სწორედ ის არის, სახელმწიფო როგორია - სამართლიანი თუ უსამართლო? გაძლევს თუ არა საშუალებას, რომ იმედი გქონდეს? 

- ანუ მოზარდი სამომავლო პერსპექტივას ხედავს თუ ვერა?

- დიახ. და როცა ვერ ხედავს, თვითმკვლელობის მცდელობები იმატებს. საბჭოთა კავშირში, მეტი გზა არ გქონდა, ფასადის მიღმა უნდა გეცხოვრა. სახლში შეგეძლო, თავისუფალი ყოფილიყავი, გექილიკა რეჟიმზე, მაგრამ გარეთ პარტიაზე აუგის თქმა არ შეიძლებოდა. იმ გახლეჩამ - და ყველანაირი გახლეჩა შიზოფრენიულია - მოგვიყვანა დღევანდელ დღემდე, როცა ძალიან ადვილად ვიხლიჩებით. არადა, ადამიანის მისია არის გამთლიანება, ჰარმონიზება, ინტეგრირება. 

- სოციალურ სივრცეს თუ შეუძლია, დადებითი როლი შეასრულოს საზოგადოების გამთლიანების და აგრესიის დაძლევის კუთხით? 

- ალბათ, ბევრი ჭკვიანი ადამიანის „გონებრივი შტურმი“ სჭირება ამ სივრცის გამოყენებას სინთეზისთვის. ფეისბუკის მეშვეობით შესაძლებელია უცებ გაერთიანება, პროტესტის ან რაიმე საქველმოქმედო აქციის ორგანიზება. ჩვენც ვულოცავთ ვიღაცას შვილის წარმატებას, გვიხარია ბავშვის დაბადება, ან ფულს ვუხდით გაჭირვებულ, ავადმყოფ ადამიანს. ეს სწორი, ზრდასრული საზოგადოების მარცვლებია. მეორე მხრივ, პასუხისმგებლობის ამშორებელი სივრცეა. დაწერ რაღაცას, შემდეგ სწრაფად ჩაიკარგება სხვა პოსტებში. გაისროლე სპონტანურად და აღარ უყურებ, რომ სხვა ადამიანი ზიანდება. მაგრამ ყველაფერი შეიძლება გამოიყენო განვითარებისთვის. ეს ძლიერი ინსტრუმენტია და საფრთხეც არის, საფიქრალიც არის. ჭკვიანი ხალხი შეიძლება დაჯდეს და იფიქროს, რამდენად რეალურია სოციალური სივრცის გამოყენება კარგი საქმისთვის. 

- ერთხელ თქვით, „ქინდლზე“ ისე ვარ დამოკიდებული, რომ თერაპია მეც არ მაწყენდაო. რით არის ცუდი „ქინდლზე“, ანუ ელექტრონული წიგნების საკითხავ მოწყობილობაზე დამოკიდებულება? 

- ალბათ, მე თვითონ რომ არ ვიყო სუბიექტი და არ ვიცოდე, რას როგორ ვაკეთებ, მეც ასე ვიტყოდი. არაერთი ჩემი კოლეგისთვის, ჩემი მასწავლებლისთვის მიმიმართავს და იმათაც არ ესმით. მეკითხებიან, რას ვკითხულობ. უმეტესად, ფენტეზის ჟანრის ლიტერატურას ვკითხულობ, როგორც უფროსი ადამიანისთვის დაწერილ ზღაპარს. ტოლკიენი რა არის? საჩვენო ზღაპარია. მეუბნებიან, ძალიანაც კარგი, რომ კითხულობ, ამას რა ჯობია?! მაგრამ მე თვითონ ვიცი, რომ ეს ობსესიურ-კომპულსიური კითხვაა, გაქცევაა, თავის შეფარების მცდელობაა. ყოფილა შემთხვევა, როდესაც დრო მომიპარავს და 18 საათი მიკითხავს განუწყვეტლად. ეს არის სიხარბე. ღამეებს ვათენებ, რომ ვიკითხო და ასევე, ვიცი, რომ კითხვა ურთიერთობების სივრცეს მართმევს. ხანდახან, როცა სახლში მეგობრები არიან, მირჩევნია, რომ გავიდე და ვიკითხო, ვიდრე მათთან ერთად ვიყო. ეს გადადის იმ ზღვარს, როდესაც კითხვა დასვენების საშუალებაა. ჩემი „ქინდლი“ ლამის ყველაფერს მირჩევნია ხანდახან. ტრანსატლანტიკური ფრენები მიყვარს იმიტომ, რომ სინდისის ქენჯნის გარეშე ვკითხულობ მრავალი საათი. ხანდახან ვფიქრობ, რომ, ალბათ, ეს მჭირდება. 2012 წლის დეკემბრიდან, უკვე რვა წელია, „ქინდლი“ მიჭირავს ხელში. ვფიქრობ, რით ვერ დავკმაყოფილდი. ხანდახან, ამ წიგნებიდან რომ გამოვდივარ, თუ კარგი წიგნია, მომყვება შთაბეჭდილება, რომ მართლაც მაგიური შესაძლებლობები, რაც ამ წიგნში თავისუფლად ხორციელდება, თუ მოინდომებ, რეალობაშიც შეიძლება გაჩნდეს. ხანდახან ვფიქრობ, რომ ცხოვრებაში კიდევ უფრო მეტს ვეძებ... კარგად არ მაქვს გაცნობიერებული. ალბათ, როცა გავაცნობიერებ, დასრულდება კიდეც ეს ზედმეტი მიჯაჭვულობა. 

„ფსიქიკური ჯანმრთელობის ყველა პრობლემა არის გასაღები და საჩუქარი, თუ სწორად შევხედავთ.“

- მინდოდა მეკითხა, ხომ არ არის „ქინდლზე“ დამოკიდებულება განპირობებული იმითაც, რომ, როგორც თქვენგან მოვისმინე, შემოდგომის ინსომნია გაქვთ? არ ვიცოდი, უძილობა სეზონური თუ იყო. 

- არ არის მხოლოდ სეზონური, რა თქმა უნდა. წუხელაც არ მეძინა. ცდილობ, რომ დაიძინო, ტექნიკები იცი, როგორ დაიძინო. მაგრამ რაღაც ასპექტში გირჩევნია, რომ გახსნა „ქინდლი“, თუმცა, თვალები უკვე გეწვის დაღლილობისგან. მერე ისევ ცდილობ, კითხვას თავი დაანებო და დაიძინო. წუხელ, მაგალითად, „ქინდლი“ სამჯერ ჩავრთე და გამოვრთე.

- ეს ჩემთვის ძალიან ნაცნობია. ღამღამობით ელექტრონულ წიგნთან მიბრუნება მეც ხშირად მიწევს, უძილობის გამო. 

- საქმე ის არის, რომ ჩემი შემოდგომის ინსომნია უკვე შემოდგომის აღარ არის. ჯერ შემოდგომის იყო, შემდეგ შემოდგომის და გაზაფხულის. ახლა ერთი და ორი სეზონით არ შემოიფარგლება. 

- ერთი მხრივ, კითხვაზე მიჯაჭვულობა, მეორე მხრივ, უძილობა. ეს ნიშნები, როგორც მესმის, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ჩარჩოში ბოლომდე არ ჯდება. ისინი ერთმანეთთან გადაჯაჭვულია? 

- დიდი მადლობა ამ კითხვისთვის. ილიაუნში ფსიქიკური ჯანმრთელობის სამაგისტრო კურსის ხელმძღვანელი ვარ და პირველი კითხვა, რომელსაც ვსვამ ხოლმე პირველივე ლექციაზე, არის ის, რომ ინსომნია მაქვს, მიჯაჭვულობა მაქვს „ქინდლზე“, კიდევ სხვა პრობლემებსაც ჩამოვთვლი და სტუდენტებს ვეკითხები: როგორ ფიქრობთ, მე ფსიქიკურად ჯანმრთელი ვარ, თუ არ ვარ?

ძალიან მნიშვნელოვან რამეს ვიტყვი ახლა: ასე მგონია, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ყველა პრობლემა არის გასაღები და საჩუქარი, თუ სწორად შევხედავთ და სწორ არჩევანს გავაკეთებთ ჩვენი თავისთვის. პრობლემა მაშინ აქტიურდება, როდესაც რაღაცაში ვიხლართებით, როდესაც შინაგანი გადაუწყვეტელი საკითხები გვაქვს და მათში ვიხარშებით. მე არ ვლაპარაკობ ღრმა, შიზოფრენიულ აშლილობაზე. ვლაპარაკობ გავრცელებულ ფსიქიკურ აშლილობებზე - დეპრესიულობა იქნება, შფოთვა, თუ რაც იქნება. ეს კაცობრიობის 17%-ს აქვს. თუ ვიპოვით გადაწყვეტას, მაშინ ჩვენს ხელთ არის ჩვენი ბედი და ვიცით, საით მივდივართ. თუ ვერ ვპოულობთ გადაწყვეტას, სიმპტომები მძიმდება, ხშირდება და მაშინ უკვე პრობლემურ მდგომარეობასთან გვაქვს საქმე. დიაგნოზი მხოლოდ მაშინ ისმება, როცა სიმპტომები გარკვეულ კლასტერებად, დიაგნოსტიკურ პარაგრაფებად ყალიბდება და ადამიანის ფუნქციონირება ირღვევა. მე შეიძლება მქონდეს ყოველდღიური ინტენსიური ჰალუცინაციები, ველაპარაკებოდე ვიღაცას, მაგრამ თუ ჩემი სწავლა, შრომითი საქმიანობა, ოჯახური თუ მეგობრული ურთიერთობა ხელშეუხებელია, თუ ვფუნქციონირებ, ესე იგი, ჯანმრთელი ვარ.

- მართლა? ეს ვერ წარმომედგინა. ქუჩაში რომ ადამიანები დადიან და თავისთვის ლაპარაკობენ, შეიძლება, ისინი ფსიქიკურად ჯანმრთელები არიან? 

- თუ თავისთვის ლაპარაკობენ, მაგრამ ჯანმრთელი ფუნქციონირება აქვთ, მაშინ დიაგნოზი არ ისმება. იმის თქმა მინდა, რომ ასიმპტომური არავინ არის. სიმპტომატიკა ჩნდება, როგორც კი ვიბადებით. თუ არ მივხედეთ, შეიძლება, ეს სიმპტომატიკა გაძლიერდეს -  წვიმის წვეთების მოდელს ვეძახი - როგორც წვიმა ძლიერდება. მერე შეიძლება თანდათან უფრო შეიკრას, პათოლოგიურ მდგომარეობაში გადავიდეს და შესაძლებლობები შეგვიზღუდოს. მაგრამ ამ გზის გაწყვეტა შეგვიძლია. 

- რა ეტაპზე შეგვიძლია, რომ ამ პროცესში ჩავერიოთ?

- ყველა ეტაპზე, მაგრამ ჯობს, თავიდანვე ჩავერიოთ. ვისწავლოთ, როგორ ვიცხოვროთ ჯანმრთელად. ხანდახან ჩემი ქმარი მეკითხება: მნიშვნელოვანია კი ჯანმრთელად ცხოვრება? როგორ არა, მნიშვნელოვანია. ფსიქიკური კეთილდღეობა ნიშნავს, რომ ჰარმონიაში ხარ შენს თავთან. ეს არის ბედნიერება. ეს არის ადამიანის დანიშნულება. 

- როდესაც ადამიანს რაღაც აწუხებს, მაგრამ ეს წუხილი სხეულის რომელიმე ორგანოს არ უკავშირდება, ამ შემთხვევაში, მას რამდენიმე არჩევანი აქვს: ან ნევროპათოლოგთან წავიდეს, ან ფსიქოლოგთან, ან ფსიქოთერაპევტთან, ან ფსიქიატრთან. როგორ უნდა მოვიქცეთ, როდესაც არ ვიცით, რითი დავიწყოთ ჩვენი დისკომფორტის მოვლა? 

- სწორედ ამისთვის შევქმენით მულტიდისციპლინური გუნდის მოდელი. ხომ ვილაპარაკეთ, რომ ბიოლოგიაშიც შეიძლება იყოს რისკები, ფსიქოლოგიაშიც და სოციალურ ურთიერთობებშიც. მულტიდისციპლინური გუნდი დგება იმის მიხედვით, თუ რა სჭირდება პაციენტს. თუ გუნდი მუშაობს ბავშვებთან, შეიძლება პედაგოგიც ჰყავდეთ და მეთოჯინეც. თუ მუშაობს წამების მსხვერპლთან, იქ ფიზიოთერაპევტიც საჭიროა და ნევროპათოლოგიც. თუ ოჯახში ძალადობის მქონე ადამიანებთან მუშაობ, იქ ენდოკრინოლოგი ან გინეკოლოგი შეიძლება დაგჭირდეს. ამ გუნდში არიან ფსიქიატრები, კლინიკური ფსიქოლოგები, სოციალური მუშაკები, ექთნები... აქ უნდა შემოვიდეს ადამიანი, აქ უნდა შეფასდეს მისი მდგომარეობა და გადაწყდეს, რა სჭირდება. 

- ამ გუნდთან მოსახვედრად კარი ყველასთვის ღიაა? 

- დიახ, ეს კარი ღიაა და მომსახურება უფასოა. ჩვენ ვლობირებთ, რომ სახელმწიფომ შემოიტანოს მულტიმოდელი. შედარებით ძვირია, მაგრამ ამის გარეშე წვიმის წვეთებს ვერ შევაჩერებთ. ესე იგი, მივიღებთ უფრო მეტ სიღარიბეს, ოჯახის ტვირთს, შვილებს, რომლებმაც არ იციან, მშობლებს როგორ მიხედონ...

- თუ გაქვთ რამე ფრაზა, დევიზი, რომელსაც მიჰყვებით და რომელიც ცხოვრებას გიადვილებთ?

- მახსოვს, ძალიან დიდხანს კიპლინგის „თუ“ მიყვარდა. ეს ლექსი ძალას მაძლევდა. ახლა ერთი ფრაზაა ჯალალ ედ-დინ რუმის, რომელიც ჩემს თავს მახსენებს. ინგლისურად ასე ჟღერს: „Either appear as you are, or be as you appear...“ ქართულად, ალბათ, ასე ითარგმნება: „ან გამოჩნდი ის, რაც ხარ, ან იყავი ის, რაც ჩანხარ...“ 

- თქვენი ცოდნის ძირითად მარაგს საიდან იღებთ - უფრო წიგნებიდან თუ უფრო ცხოვრებიდან? 

- როგორი რთული კითხვაა. უფრო წიგნებს ვიტყოდი. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც მისწავლია, წიგნებიდან მისწავლია. ტექსტს დიდ პატივს ვცემ. 

- საუბრის ბოლოს, მინდა, გვიამბოთ ერთი ამბავი, როცა თქვენთვის დაუვიწყარ შემთხვევას შეესწარით. 

- ცხრა აპრილის დილა მახსენდება. ჩვენ ვდგავართ მთავრობის სასახლის მარჯვენა მხარეს და ზევიდან უკვე მოდის ჯარი. ბიჭები გვეუბნებიან, გაიქეცით, წადით აქედანო. ჰგონიათ, რომ წამოვედით, მაგრამ მე არ წამოვსულვარ, ბინტები მაქვს, რაღაც საჭირო ნივთები მაქვს... ვდგავარ პირველი სკოლის წინ და ვხედავ, ჩვენი ბიჭები როგორ დაუდგნენ რუსის ჯარს და არ ჩამოუშვეს. ჩემს განცდაში ეს არის: კიდევ კარგი, რომ შეაკავეს, თორემ ხალხი ვერ გამოიქცეოდა რუსთაველზე. ვხედავ, რომ ერთი რუსი ჯარისკაცი წაქცეულია და ხალხია დასეული, ჯოხებით ცემენ. მერე დავინახე, როგორ გააჩერა ეს ხალხი, ჩვენიანები, ასევე ჩვენიანმა და დაცემული ჯარისკაცი თავის ჯარს დაუბრუნა. ისეთი შთამბეჭდავი იყო ეს ფაქტი, მიუხედავად იმ სიმწარისა, რაც მერე მოჰყვა ამ ყველაფერს. დანდობის ისეთი ღირსეული სცენა იყო, რომ ახლაც მიჭირს გახსენება... მტრები იყვნენ და ამ მტერსაც რომ პატივი ეცი... კარგი იყო! თან გამიკვირდა და თან აღვფრთოვანდი მერე, მოგვიანებით. 

- მადლობა უაღრესად საინტერესო ინტერვიუსთვის, რომელსაც ტრადიციულად დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია ფრანგი მწერალი ონორე დე ბალზაკი (1799-1850): „არასოდეს დაეხმარო ადამიანს, რომელსაც დახმარება არ უთხოვია.“

- ძალიან მნიშვნელოვანი ფრაზაა. ეს არის პროცესი, რომელსაც მე თვითონაც მუდმივად გავდივარ. ხან ბალზაკისეულ პასუხს ვპოულობ და ხან ვეწინააღმდეგები. დიდხანს მქონდა პერიოდი, როდესაც ვფიქრობდი, რომ შეიძლება ადამიანი არ გთხოვს დახმარებას, მაგრამ ხედავ, რომ სჭირდება და უნდა დაეხმარო. მერე მოვიდა პერიოდი, როდესაც ვიცოდი, რომ თუ დავარდნილია, ლოთია, არ უნდა ააყენო, ტაქსში არ უნდა ჩასვა, რადგან არ გთხოვს. მერე მქონდა პერიოდი, რომ არა, თანაგრძნობა მაინც უფრო მნიშვნელოვანია. და ახლა ვფიქრობ, რომ კონტექსტია განმსაზღვრელი, რადგან არ არსებობს მყარი ფორმულა, როგორ უნდა მოიქცე. ამიტომ, უნდა მოიქცე კონტექსტის მიხედვით. ეს არის ახლა ჩემი პასუხი. 

- მივიღე პასუხი, დიდი მადლობა. მეორე ციტატა ეკუთვნის რუს მწერალს, ლევ ტოლსტოის (1828-1910): „სამყარო წინ მიდის იმ ადამიანების წყალობით, ვინც იტანჯება.“

- თუ არ გაიარე რთული გზა, თუ არ დაიტანჯე, ვერ გაიზრდები. თუ ვერ გაიზრდები, სხვასაც ვერ გაუძღვები. თუმცა, არსებობენ სრული და ბედნიერი ადამიანები, რომლებსაც, შეიძლება, კიდევ უფრო მეტად მიჰყავდეთ სამყარო წინ, ან რაიმე სხვა მიმართულებით. მაგრამ ჩემი პროფესია ეხმიანება ამ ციტატას - რომ იქ იყო, როცა ადამიანს ნამდვილად უჭირს, მოუსმინო, რაღაც უთხრა... ზოგჯერ ის ერთი სიტყვა ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ გენდოს. და შენ თუ გენდობა, სამყაროსაც ენდობა. ვფიქრობ, რომ ვისაც ამ ორომტრიალში საკუთარ თავთან და სხვასთან ერთად გამოუვლია და სინათლე უპოვია, გაზრდილა, ფეხზე დამდგარა, დაღვინებულა - ის ადამიანები ქმნიან იმ სოციალურ ქსოვილს, სადაც შენც გიზიარდება მათი სისრულე, მათი ღირსება; სადაც შენი თამასაც ზევით იწევს. 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე