- ქალბატონო თეონა, პირველი რა გაგახსენდებათ, თუ გკითხავთ, თქვენი ცხოვრების ამ ეტაპზე რას შეუძლია თქვენი გაოცება?

- უცებ რაც მომივიდა თავში, ძალიან გამაოცებს, თუ  უფრო აქტიური და უფრო ფუნქციური გახდება ჩემი შვილი. შეიძლება, ცუდ რამეს ვამბობ, მაგრამ პირველი ეს გავიფიქრე.

- თქვენს შვილს ჩვენ სულ მალე დავუბრუნდებით. მანამდე მინდა, გკითხოთ: თქვენ ამბობდით, ბუნებით მაქსიმალისტი ვარ და არასოდეს ვარ კმაყოფილი ჩემი თავითო. ამის გათვალისწინებით, გაგიკვირდათ, როცა საქართველოში საუკეთესო სკოლის დირექტორად გაღიარეს? 

- დიახ, გამიკვირდა. კონკურსი ექვსი თვე გაგრძელდა. თავიდან ძალიან საინტერესო ანკეტა შევავსე, რომელმაც საშუალება მომცა, ჩემი სამუშაო გამეანალიზებინა. შემდეგ ვიდეოს გადაღება მოგვთხოვეს და ძალიან დავიძაბე. ჩემს საინფორმაციო-ტექნოლოგიურ (IT) მენეჯერს ვთხოვე დახმარება და ორწუთიანი ვიდეო გადავიღეთ. რომ ვნახე, ვიფიქრე, ეს რა საშინელებაა-მეთქი. მაგრამ, ეტყობა, ჩანდა, რა იდეები და რა პრობლემები გვაქვს. აქ აქცენტი არ ყოფილა მხოლოდ ჩვენს ძლიერ მხარეებზე, საუბარი იყო ჩვენი სკოლის შიდა და გარე გამოწვევებზე. კონკურსის მესამე ეტაპზე გაირკვა, რომ ოცეულში გავედი და გასაუბრებაზე დამიძახეს. გასაუბრებასაც მარტივად შევხედე. ვიფიქრე, მივალ მასწავლებელთა სახლში, სამი ან ოთხი სასიამოვნო ადამიანი შემხვდება, რომლებიც კითხვებს დამისვამენ. სინამდვილეში, აღმოჩნდა უზარმაზარი მაგიდა. კომისიაში იყვნენ არა მხოლოდ განათლების სისტემის ოფიციალური თანამშრომლები, არამედ, წარმომადგენლები არასამთავრობო ორგანიზაციიდან, საერთაშორისო ფონდიდან, კერძო სკოლებიდან, პარლამენტიდან. ჩვენი საზოგადოების სხვადასხვა ნაწილი იყო და ძალიან სერიოზულ კითხვებზე მომიხდა პასუხის გაცემა.  მაშინ მივხვდი, რომ ეს არ არის რიგითი კონკურსი, დიდი პასუხისმგებლობა მაქვს აღებული. უკვე ძალიან დავინტერესდი. კვირები გადიოდა და პასუხი რომ არ ჩანდა, ვღელავდი, ფოსტას ხშირად ვამოწმებდი. შემდეგი ეტაპი ის იყო, რომ კომისია მოვიდა სკოლაში. ეს, თურმე, ნიშნავდა, რომ ექვსეულში გავედი. სწორედ მაშინ რაღაც პრობლემა იყო სკოლაში - გამოწვევა ჰქონდა ბავშვს. მაგრამ კომისიას სკოლა ჩვეულებრივ, ბუნებრივ რეჟიმში დახვდა. ეს ჩვენი არჩევანი იყო. ერთი დღით ადრე დაგვირეკეს და გადავწყვიტეთ, რომ რაიმე ოფიციალური ღონისძიება არ დაგვეგეგმა, კომისიას სკოლის ერთი რიგითი დღე ენახა. შეხვდნენ მშობლებს, მასწავლებლებს, სპეციალისტებს. წლებია ვმუშაობ, მაგრამ არასოდეს მქონია ჯილდოს მოლოდინი. მიყვარს ჩემი საქმე. პარასკევს დაღლილი ვწუწუნებ ხოლმე, რომ აღარ მოვალ სამსახურში, მაგრამ ორშაბათს მოვფრინავ. ექვსეულში რომ მოვხვდი, ძალიან დიდი სურვილი გამიჩნდა, რომ სამეულში გავსულიყავი. 

- ეს იყო მაქსიმუმი, რასაც ელოდით? 

- დიახ, პირველ ადგილს ნამდვილად არ ველოდი.  დირექტორების კონკურსი პირველად ტარდებოდა, მაგრამ მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს კონკურსში უფრო ხშირად იმარჯვებდნენ მამაკაცები რეგიონიდან. სტერეოტიპულად მეგონა, რომ აქაც იგივე მოხდებოდა. მაგრამ სამეულში თუ გავიდოდი, ჩვენი სკოლისთვის და, ზოგადად, ჩვენი საქმისთვის - ინკლუზიური განათლებისთვის - ძალიან დიდი მიღწევა იქნებოდა. პირველი ადგილი მართლა მოულოდნელი იყო.

- შემდეგ, როდესაც ეს შედეგი დადგა, თქვენ დაიწყეთ გაანალიზება, როგორ და რისთვის აიღეთ პირველი ადგილი?

- დიახ, ეს პროცესი დღემდე გრძელდება. 

- როგორ ფიქრობთ, რითი გამოგარჩიეს თქვენს კოლეგებს შორის? 

- ფინალში ვინც გავიდა, მართლა ძალიან პატივსაცემი ხალხია. ჩვენ ვნახეთ ის მოკლე ვიდეოები სკოლების შესახებ და მივხვდი, რომ ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის სოფელ რუხის სკოლა ნამდვილად საინტერესოა, აფხაზეთთან სულ ახლოს არის და ჩვენთვის სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს. ქუთაისის სკოლაც ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა ჩემთვის. დირექტორმა თქვა, მე მინდოდა, ქუთაისის გარეუბანში იმაზე უკეთესი სკოლა გვქონოდა, რა სკოლებიც გვაქვს ქალაქის ელიტარულ უბნებშიო. ვიზუალითაც, ბავშვების ჩართულობითაც, ძალიან კარგი სკოლაა. რაც შეეხება ჩვენს სკოლას, მან ურთულესი წლები გამოიარა. ადრე ეს იყო დამხმარე სკოლა, რომელსაც მხოლოდ ინფრასტრუქტურა კი არ შეეცვალა, არამედ, მთლიანად შეეცვალა მსოფლმხედველობა. ეს ძალიან რთული იყო. 

- რა არის თქვენი სკოლის არსი? 

- ამ სკოლის არსი ის არის, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეებს - განსაკუთრებულად მძიმე, ღრმა და მრავლობითი შეზღუდვის მქონე ბავშვებს - მივცეთ ის უნარები, რომლებიც მათ დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის გამოადგებათ.

- არაშეზღუდული შესაძლებლობების ბავშვები თქვენს სკოლაში არ სწავლობენ? ჩვენ უფრო ინკლუზიურ განათლებას ვართ მიჩვეული. 

- ჩემი გულისწადილია ინკლუზიური განათლება, მაგრამ ჩვენ რესურსსკოლა ვართ. მხოლოდ განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე ბავშვები გვყავს, რომლებსაც, ზოგ შემთხვევაში, ჩვეულებრივ ინკლუზიურ სკოლებში გადასასვლელად ვამზადებთ. მინდა, სიამაყით ვთქვა, რომ ჩვენგან გადასულ ბავშვს ახალ სკოლაში მიჰყვება ფსიქოლოგის და სკოლის გუნდის სუპერვიზია, ჩვენები ადგილობრივ გუნდთან თანამშრომლობენ. მშობელიც უკვე გაძლიერებულია, კომპლექსები არ აქვს. ინდივიდუალური გეგმა, რომლითაც ჩვენი ბავშვი ჩვეულებრივ სკოლაში გადადის, ყოველთვის წარმატებულია. 

- თქვენს სკოლაში რამდენი მოსწავლეა? 

- 200 მოსწავლეა უკვე.  

- სანამ სკოლაზე საუბარს გავაგრძელებთ, ჯერ ის გვიამბეთ, საერთოდ, როგორ მოხვდით ამ გარემოში. პროფესიით ეკონომისტი ხართ, მაგრამ, როგორც ამბობთ, შვილის გაჩენის შემდეგ თქვენი ცხოვრებაც და პროფესიაც მთლიანად შეიცვალა. გვიამბეთ, როგორ და რატომ დაუკავშირდა თქვენს შვილს ასეთი ცვლილებები თქვენს ცხოვრებაში. 

- მაკა ორწლინახევრის როცა გახდა, მაშინ შევეჯახეთ ამ რეალობას, რომ ის განსხვავებული იყო, განსაკუთრებული ზრუნვა სჭირდებოდა. სასკოლო ასაკს რომ მიაღწია, ვნახეთ, რომ ინკლუზიური განათლება საქართველოში საერთოდ არ არსებობდა. დავიწყეთ სკოლის ძიება. ეს ის დროა, როცა არანაირი ინფორმაცია არ არსებობს, არც ინტერნეტია. ფაქტობრივად, ამ თემაზე არავინ ლაპარაკობს. თუ ვიღაცას განსხვავებული შესაძლებლობების შვილი ჰყავს, აუცილებლად ჩაკეტილს ამყოფებს. ძლივს აღმოვაჩინე, ნათესავის ბიძაშვილის მეზობლის დახმარებით, რომ არსებობს, თურმე, ისეთი სკოლა, როგორიც ჩვენ გვჭირდებოდა - პირველი დამხმარე სკოლა ერქვა. მივედით ამ სკოლაში, მაგრამ იქ ძალიან მძიმე ვითარება დაგვხვდა. ჩემს შვილს მუსიკალური უნარი ჰქონდა, მაგრამ სკოლაში იმასაც ვერ ამჟღავნებდა. ცხრილში ეწერა მუსიკის გაკვეთილი, მაგრამ არ ტარდებოდა. სკამები არ იყო, გათბობა არ იყო, ადაპტირებულ მასალაზე ლაპარაკიც ზედმეტია. ფაქტობრივად, დავიწყე ცვლილებების განხორციელება. 

- თქვენ, როგორც მშობელმა? 

- დიახ, ჩემ გარშემო მოტივირებული მშობლები შევკრიბე. გვერდით დამიდგნენ ექსპერტები, ფსიქოლოგები, - ხალხი, რომელიც ამ სფეროში იყო ჩართული. შვიდმა ადამიანმა შევქმენით არასამთავრობო ორგანიზაცია „მშობელთა ხიდი“, რომელიც დღესაც არსებობს. სულ არ იყო ჩემი იდეა, რომ სკოლაში შემოვსულიყავი. მეგონა, რომ გარედან შევძლებდი სკოლის დახმარებას - იქნებოდა ეს შეშა, განსავითარებელი მასალა თუ სხვა. 

- ანუ თქვენი შვილისთვის და თქვენი შვილის მეგობრებისთვის ზრუნავდით. 

- დიახ. ვიფიქრეთ, რომ ვიქნებით მშობელთა თემი, რომელიც სკოლას დავეხმარებით. მაგრამ, სამწუხაროდ, არ გამოვიდა. შეშა ქრებოდა, სათამაშოები სეიფში იკეტებოდა და ასე შემდეგ... 

- გამოდის, სკოლა არ იყო მზად, რომ ბავშვებზე ეზრუნა? 

- რაღაც სხვა ინტერესები იყო.

- უფრო ახლოს როგორ მიხვედით ამ სკოლასთან?

- ავდექი და დირექტორობისთვის აუცილებელი გამოცდა ჩავაბარე. შედეგების მიხედვით, ათეულში მოვხვდი და, ამის გამო, ლოტოტრონი აღარ დამჭირდა: პირველივე სკოლაში, რომელიც შემოვხაზე, დირექტორი გავხდი. 

- რამდენი წლის განმავლობაში მოგიხდათ იმ სკოლის დირექტორობა, სადაც თქვენი შვილი სწავლობდა? 

- ალბათ, 4-5 წელი ვიყავით ერთად სკოლაში. 

- შემდეგ თქვენმა შვილმა სწავლა დაამთავრა, მაგრამ თქვენ იმ სკოლაში დარჩით? 

- დიახ, თავისთავად. 

- ამბობდით, მაკას ბოლომდე არც მე ვიცნობ, არც დედაჩემიო. ის დიდ ინფორმაციას ფლობს და ჩვენ ამ ინფორმაციის მხოლოდ 5% თუ ვიცითო. 

- დიახ, დღემდე ასეა. 

- რამდენაც ვიცი, მაკას პრობლემა აუტისტური სპექტრია. რატომ მოხდა ასე, რომ მხოლოდ 5% იცით იმ ინფორმაციის, რასაც მაკა ფლობს? ეს ბუნებრივია, მისი მდგომარეობიდან გამომდინარე? თუ რამე ხარვეზი ჰქონდა მაკას და თქვენს ურთიერთობას? 

- აუტისტური სპექტრი სწორედ იმიტომ არის, რომ ადამიანს შეიძლება შინაგანი ინფორმაცია ჰქონდეს, მაგრამ პრობლემა კომუნიკაციაა. ეს არის ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი. მაკამ ხანდახან ისეთი რამ შეიძლება გააკეთოს, რომ გაოცდებით. დღეს ტელევიზორის პულტს დააჭირა, რაღაც დრო მონიშნა და ოჯახის ვერცერთმა წევრმა ხარვეზი ვერ გამოვასწორეთ. ტელევიზორი ყოველ ორ წუთში ერთხელ ითიშება. ეს რა მომენტში მოახერხა, როგორ გააკეთა, არავინ იცის. 

- როგორც ვიცი, მაკა უკვე 30 წლის არის. დღეს როგორ ცხოვრობს თქვენი შვილი? 

- მაკას გარდა, კიდევ ორი გოგო და ერთი ბიჭი მყავს. სულ ოთხნი არიან. ვფიქრობ და ვნერვიულობ იმის გამო, რომ მაკა მარტოსულია, იმის მიუხედავად, რომ დღის ცენტრში დადის და მეგობრები ჰყავს. მაგრამ ცენტრშიც უფრო მარტოობა უყვარს, მარტო ერთობა. მისი გართობა მუსიკის მოსმენაა სახლშიც და ცენტრშიც. მაგრამ პერიოდულად ძალიან ბედნიერია, რასაც ვერ ვატყობ ჩემს სხვა შვილებს, რომლებიც სულ წუწუნებენ, სულ დაღლილები არიან, ხშირად ამბობენ - „ეს რა საშინელებაა!“. მაკა ბედნიერია, თუ კარგ მუსიკას აღმოაჩენს, მერე იმ მუსიკას მოჭრის... ხანდახან ამით მეც ვწყნარდები. 

- მუსიკალური და ტექნიკური უნარები განვითარებული აქვს, როგორც ჩანს. 

- ფაქტობრივად, არსებობს შეფასება, რომ კითხვა არ იცის. მაგრამ YOUTUBE-ში, გლობალური ხედვით თუ მთლიანად დამახსოვრებით, ნებისმიერი სიმღერის მოძებნა და მოსმენა შეუძლია. თან, მის მიერ არჩეული სიმღერა MTV-ზე პირველ ადგილზე გადის ხოლმე. მერე, როგორც წესი, მთელი ოჯახის საყვარელი მელოდია თუ თემა ხდება. 

- ანუ ამ მხრივ ძალიან ყოჩაღია.

- დიახ, და ასაკობრივადაც მისი გემოვნება ვითარდება. ინტელექტუალური შეფერხება ნამდვილად აქვს, მაგრამ, რაც გითხარით, ეს ყველაფერი შეუძლია. თუ ადრე ვფიქრობდი, რომ ჩემი შვილი ათოსანი უნდა ყოფილიყო, ახლა ჩემს მეოთხე შვილზე, რომელიც პატარაა, იმავეს არ ვფიქრობ. უბრალოდ, მინდა, რომ წარმატებული და ბედნიერი იყოს. მეც სტერეოტიპებით ვცხოვრობდი, მაგრამ სრულიად შევიცვალე. ვფიქრობდი, მაკას ოჯახი ექნებოდა, შვილი ეყოლებოდა... ლამაზი გოგონაა. ახლა ვფიქრობ, რომ ამაში არ არის ბედნიერება. ხანდახან მგონია, რომ ძალიან აღარ ვუღრმავდები ამ საკითხებს. ზოგჯერ ჩემს თავს ვიჭერ, რომ მაკას მეგობრების, ან ჩემი სკოლის მოსწავლეების ცხოვრებით ვცხოვრობ. ემოციურად ისეთი გადაღლილი მოვდივარ, რომ უკვე ღრმად ვეღარ განვიცდი, რომ, ვთქვათ, ორი-სამი დღეა, მაკა დღის ცენტრში არ წასულა; ან, ვთქვათ, ეპილეფსიური შეტევა აქვს. ამაზე როგორ არ ვნერვიულობ, მაგრამ იმდენად მტკივნეულად აღარ განვიცდი. ალბათ, არ არის კარგი.  

- ფიქრობთ თუ არა, რომ ზუსტად ისეთივე დედა ხართ თქვენი სამი შვილისთვის, როგორიც მაკასთვის? 

- არა, აბსოლუტურად განსხვავებული დედა ვარ ოთხივესთვის, მე ასე ვფიქრობ. 

- ანუ ასე არ იყოფა - მაკასთვის სხვანაირი დედა ხართ და დანარჩენი სამისთვის სხვანაირი? 

- დედაჩემზე უფრო ვიტყოდი ამას. განსაკუთრებული ბებიაა მაკასთვის. ჩემთან, სახლში, მუდმივად იყო ეჭვიანობა. პერიოდები ჰქონდათ, როცა ჩემი შვილები გიჟდებოდნენ მაკაზე და მაკას ამხანაგებზე. პერიოდები ჰქონდათ, როცა ვერ იტანდნენ. ვფიქრობ, ეს ეჭვიანობის გამო ხდებოდა. სამუშაო სფეროდ რომ განსხვავებული შესაძლებლობები ავიღე, უკვე ამბობდნენ, ყელში ამოგვივიდაო. სადღაც - ვამართლებ არასწორი სიტყვაა, მაგრამ - შემიძლია, რომ გავუგო. თუმცა, მთლიანობაში, ძალიან გვერდში მიდგას ოჯახი. 

- ისინი გვერდში გიდგანან, მაგრამ თქვენ თუ ახერხებთ, რომ ყველას ერთნაირად დაუდგეთ გვერდში? 

- ალბათ, წლები წამივიდა და ვერ დავუდექი გვერდში ერთნაირად. თუნდაც, ის ფაქტი ვთქვათ, რომ მესამე შვილი 3 დეკემბერს არის დაბადებული - შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საერთაშორისო დღეს. ამ დღეს ყოველთვის ან კონფერენცია იყო, ან სკოლაში ხდებოდა რაღაც, ან - არასამთავრობო ორგანიზაციაში. მე იქ რომ არ ვყოფილიყავი, არ შეიძლებოდა. ყოველთვის მაგვიანდებოდა მის დაბადების დღეზე, ან საჭირო ყურადღებას ვერ ვიჩენდი. დღემდე მეწუწუნება - შენ საერთოდ ხმა არ გაქვს ამოსაღები, ერთხელ არ მახსოვს, რომ ჩემს დაბადების დღეზე დროულად მოსულიყავიო... ასეთი რამ ხდება. 

- ოჯახები, სადაც განსაკუთრებული შესაძლებლობების ბავშვები ცხოვრობენ, რამდენად სწორად იაზრებენ, რა არის ბავშვზე ზრუნვა - ეს არის  ბავშვის რუტინული მოვლა, თუ, ამასთან ერთად, მისი შესაძლებლობების განვითარება? 

- ასეთი ბავშვების მშობლები, მაინც ვფიქრობ, რომ განსაკუთრებული მშობლები არიან. როცა მაკა პატარა იყო, ერთეულები ვიყავით, სხვები არ ჩანდნენ. ათი ან ოცი მშობელი ვიცნობდით ერთმანეთს. დღევანდელი მშობლები ბევრად განვითარებულები არიან. მათ აქვთ ინტერნეტი, ინფორმაცია, თუნდაც, სერვისები; აქვთ საშუალება, სხვადასხვა ამბავი ერთმანეთს გაუზიარონ. მაგრამ მშობლები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. არის მშობელთა ტიპი, რომელსაც ჰიპერაქტიური ზრუნვა ახასიათებს. ბავშვს ზოგიერთი რამ შეუძლია, მაგრამ მშობელს მაინც უნდა, ყველაფერი თვითონ გაუკეთოს. თასმასაც თვითონ უკრავს; ხელსაც თვითონ აბანინებს, თუმცა, სკოლაში ვასწავლით ხელების დაბანას. არიან სხვა ტიპის მშობლები, რომლებსაც ძიძის იმედად ჰყავთ შვილი დატოვებული. ესეც მესმის, მუშაობენ. მით უმეტეს, ხშირია შემთხვევა, როცა ბავშვებს მარტოხელა დედები ზრდიან. 

- იმაზე მიანიშნებთ, რომ ოჯახების ნგრევას იწვევს განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე შვილის ფაქტორი? 

- დიახ, ძალიან შთამბეჭდავი სტატისტიკაა. მშობელი, რომელსაც ძიძა ჰყავს აყვანილი, რადგან თვითონ მუშაობს, ფაქტობრივად, სკოლამდე აღარ მოდის. არადა, მშობლის ჩართულობა ძალიან გვჭირდება. თუ ჩვენი პარტნიორი არ გახდა მშობელი და შვილის სწავლაში არ ჩაერთო, ინდივიდუალური სასწავლო გეგმაც აზრს კარგავს. ჩვენ ვშრომობთ და ვიბრძვით შედეგისთვის, მაგრამ მშობლის გარეშე შედეგს ვერ მიაღწევ. 

- ახლა თქვენ ორი უკიდურესობა ახსენეთ - ჰიპერაქტიური მშობელი და მშობელი, რომელსაც ბავშვი ძიძისთვის ჰყავს მიბარებული. 

ჩემთვის ადვილი იყო მშობლებთან კომუნიკაცია. ძალიან კარგად მესმის მათი და ეს დამეხმარა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში, ბევრი სამუშაოა მშობელთან. 

- თქვენი სკოლის პროფილი ამასაც გულისხმობს? 

- პროფილი გულისხმობს, მაგრამ რესურსი ძალიან ცოტაა. იმდენად ცოტა სპეციალისტი გვყავს და იმდენად ვართ ფოკუსირებული ბავშვებზე, რომ მშობლებთან მუშაობის ხვედრითი წილი მცირეა, ბევრად მეტი გვჭირდება. მშობელთა სკოლას გააკეთებდა ადამიანი, მასტერკლასებს... ლეგოთეკაზე ვოცნებობ, რამდენი წელია. პროექტებს ვწერ, მაგრამ, ჯერჯერობით, უშედეგოდ.

- ლეგოთეკა რა არის?

- ეს არის განსავითარებელი სათამაშოების და სხვადასხვა რესურსის ბიბლიოთეკა, რაც ჩვენს მშობლებს ძალიან აკლიათ. უმრავლესობას მატერიალური პრობლემა აქვს, თან, ბევრი ვერ ხვდება, რატომ უნდა უყიდოს ბავშვს მაინცდამაინც ეს სათამაშო. მე მაქვს ოცნება, რომ სპეციალისტების გუნდი დავსხდეთ, ვაჩვენოთ მშობელს, რას და როგორ ავითარებს რომელიმე კონკრეტული სათამაშო და რატომ არის სახელმძღვანელოზე მნიშვნელოვანი ამ მომენტში მისი შვილისთვის. შემდეგ ეს სათამაშო სახლში გავატანოთ ორი კვირით (ან ორი თვით) და მივცეთ დავალება, რაზე უნდა იმუშაოს, ბავშვთან ერთად. მერე  ბავშვს შეაფასებ, რაც გჭირდებოდა - ნატიფი მოტორიკა იყო თუ კონცენტრაციის ხარისხი - როგორ განვითარდა, იმუშავა თუ არა მშობელმა. 

- 2016 წელს გაეროს ბავშვთა ფონდმა (UNICEF) ჩაატარა კვლევა, სადაც წერია, რომ საქართველოში  5300 სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეა. 

- ახლა 7000-ზე მეტია. 

- ნიშნავს თუ არა ეს, რომ ოჯახებმა კარი გააღეს და თავისი განსხვავებული შვილები საზოგადოებაში გამოიყვანეს? 

- დიახ, აუცილებლად ნიშნავს. თუმცა, სტატისტიკა გვეუბნება, რომ ასეთი ბავშვების რიცხვი, სინამდვილეში, კიდევ უფრო მეტია. მსოფლიო ჯანდაცვა ამბობს, რომ მოსახლეობის 10% სპეციალური საჭიროების მქონე ადამიანია. ნებისმიერ შემთხვევაში, ის სურათი, რაც ჩვენთან სტატისტიკურად დადასტურებულია, უკვე ნიშნავს, რომ ასეთ ბავშვებს ოჯახები აღარ მალავენ. 

- 12 წელია, თქვენი სკოლის ლიდერი ხართ. ორ მიზანზე ისაუბრეთ: რომ ბავშვები დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის მოამზადოთ და რომ ბავშვები მოამზადოთ ინკლუზიური სწავლებისთვის (და სხვა სკოლებში გაგზავნოთ). 

- თუმცა, ეს ორი მიზანი ერთმანეთს არ გამორიცხავს. 

- რა თქმა უნდა. რა ინდიკატორებით აფასებთ, რამდენად შედეგიანია თქვენი საქმიანობა? 

- პირველ რიგში, დავამატებ მესამე მიმართულებას, რომელიც წარმატებულად ხორციელდება: პრეპროფესიული უნარების შეძენა და მერე პროფესიულ სასწავლებელში გადასვლა. ჩვენს ქვეყანაში უკვე არსებობს ინკლუზიური პროფესიული სწავლება. დიდი რესურსია ჩადებული ამ საქმეში და ძალიან სწორად ვითარდება. რაც შეეხება შედეგიანობის ინდიკატორებს, მათზე  ლაპარაკი ჩემთვის საკმაოდ რთულია. პროფესიულ სასწავლებლებში 50-ზე მეტი მოსწავლე გვყავს გაგზავნილი, მაგრამ მათგან მხოლოდ ორია  დასაქმებული. შეიძლება ძალიან დაბალ მაჩვენებლად ჩაითვალოს. მაგრამ ეს არ არის სკოლის ცუდი მუშაობის შედეგი. ფაქტობრივად, არ არსებობს დასაქმება, ძალიან ცოტაა სოციალური საწარმო. ვფიქრობ, რომ თუ ეს მიმართულება შემდგომში განვითარდა, ჩვენც უკეთესი შედეგები გვექნება. ჩვენთვის ისიც ინდიკატორია, რომ ჩვენი სკოლადამთავრებულები უფრო ადვილად ადაპტირდებიან დღის ცენტრებში. მშობელი ხედავს, რომ ბავშვი თუ აქტიურად არის ჩართული დღის ცენტრში - სხვათა შორის, ჩემს შვილთანაც იყო ეს მომენტი - თუნდაც, ეპილეფსიური შეტევის, თუნდაც, მწვავე ქცევის სიხშირე კლებულობს. მე ვფიქრობ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია. შეიძლება გაგიკვირდეთ, აუტისტური სპექტრის ბიჭი გვყავდა, რომელსაც ძალიან რთული პირველადი შეფასება ჰქონდა (მაგალითად, მაგიდა და ძაღლიც ვერ გაარჩია ერთმანეთისგან), მაგრამ რვა წლის შემდეგ კომაროვის სკოლაში ჩააბარა. 

- როგორ მოხდა ეს ამბავი? 

- ამ ბიჭს გაუმართლა, შესანიშნავი მშობელი ჰყავდა, რომელმაც საკუთარი თავი შვილის განვითარებას მიუძღვნა. გაუმართლა მასწავლებლის და ფსიქოლოგის კუთხითაც. კომაროვის სკოლის მისაღებ გამოცდაზე ამ ბავშვმა ძალიან რთული მაგალითები ამოხსნა, მაგრამ მარტივი და საშუალო მაგალითები არ ამოხსნა, თუ ვერ ამოხსნა - ეს არავინ იცის. იმ რთული მაგალითებით აიღო მაქსიმალური ქულები. თუმცა, კომაროვის სკოლაში სწავლა ვეღარ გააგრძელა. ეს ერთადერთი მაგალითია ჩვენი სკოლისთვის და შეიძლება აღარც გამეორდეს. 

- მაგრამ ჩვეულებრივ ინკლუზიურ სკოლებში თქვენგან 22 ბავშვია გადაყვანილი, როგორც წავიკითხე. 

- დიახ, ასეა. ალბათ, სკოლის ერთ-ერთი ინდიკატორია, რომ მხოლოდ ბავშვთან არ მუშაობს; მუშაობს მშობელთან; მუშაობს იმ სკოლაში, სადაც ბავშვი უნდა გადავიდეს. ძალიან ხშირად პრობლემები ჩნდება არაშეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების მშობლების მხრიდან. მათთანაც სამუშაოა. ფაქტობრივად, უკვე გამზადებულ, ჯანსაღ გარემოში ერთვება ბავშვი ახალ სკოლაში. ჩვენი ფსიქოლოგი და სპეცმასწავლებელი მუშაობენ იმ სკოლის თემთან.

- დღის ცენტრები ახსენეთ. რამდენი დღის ცენტრია თბილისში? 

- 8-10 ცენტრი იქნება. ეს არის ერთადერთი სერვისი, რასაც სახელმწიფო სთავაზობს ადამიანებს 18 წლის შემდეგ - თუ მათ აქვთ ინტელექტუალური შეფერხება და არ არიან დასაქმებულები. 

- დღის ცენტრები რას აძლევს ამ ახალგაზრდებს? 

- ერთმანეთთან კონტაქტს. ასევე, დღის ცენტრებთან არსებობს სხვადასხვა წრე, მინი სოციალური საწარმოები. მაგალითად, ჩვენი პარაორკესტრი დღის ცენტრის ბაზაზე არსებობს, იქ ვითარდება, იქ ტარდება რეპეტიციები. 

- რამდენიმე სიტყვით გვიამბეთ პარაორკესტრზე მათთვის, ვინც ჯერ არ იცნობს ამ ახალგაზრდებს. 

- ბევრს ჰგონია, რომ ბავშვები დასხდნენ და მარტივად დაიწყეს დაკვრა. ეს ასე არ არის. რთულია, აუტისტური სპექტრის ადამიანმა ხელში ინსტრუმენტი აიღოს და დაუკრას. ამას დიდი მუშაობა სჭირდება. ბევრს უთქვამს, რომ პარაორკესტრის წევრების საქმე ძალიან მარტივია, რადგან მათი უმრავლესობა მხოლოდ შეიკერზე უკრავს, ინსტრუმენტს რიტმს აყოლებს. არ არის ასე. მან უნდა იცოდეს, რომელ ოქტავაში ჩაერთოს, სად გააკეთოს პაუზა, როდის დაუკრას ფორტეზე ან პიანოზე. ეს ხომ ძალიან სერიოზული ოპერაციებია? ბავშვმა თავისი ემოცია უნდა გადმოსცეს. ბევრისთვის რთულია ამის გაგება. პარაორკესტრის წევრების უმრავლესობას არ აქვს ვერბალური მეტყველება. თუნდაც, სოლისტების უმრავლესობა მხოლოდ მუსიკით გამოთქვამს თავის სათქმელს. 

- ისევ სკოლაზე მინდა, გკითხოთ. რამდენად კმაყოფილი ხართ იმ გუნდით, რომელიც სკოლაში გყავთ? ან როგორ ხვდება თქვენს გუნდში ადამიანი? ყველას აქვს ღრმა მგრძნობელობა ამ ბავშვების მიმართ? 

- რთულია ჩვენთან მუშაობა. პირდაპირ ვიტყვი, ყველა ვერ იმუშავებს. ხანდახან არის, გასაუბრებაზე მოგეწონება ადამიანი და ვერ გაამართლებს. ხანდახან არის, რომ საშუალოდ მოგეწონება და მერე გაგაოცებს, ისეთ უნარებს განივითარებს. გუნდის ნაწილი, რა თქმა უნდა, დამხვდა. როცა სკოლაში მივედი, ჩემი მიზანი არ ყოფილა, რომ მასწავლებლები გამეყარა. ყველას მივეცი შანსი, რომ ცვლილებებს და ახალ მეთოდიკას აყოლოდნენ. ბევრმა ეს შეძლო. განსაკუთრებით, ახალგაზრდები წამოგვყვნენ ძალიან კარგად. ნორვეგიელები დაგვეხმარნენ გადამზადებაში. რაც არ უნდა მეკეთებინა, სულ ღამეები რომ მეთენებინა, თუ ძლიერი გუნდი არ მეყოლებოდა, არაფერი გამომივიდოდა. მოსწავლის წარმატების გზა მასწავლებლის და სპეციალისტის შრომაზე გადის. ჩვენს სკოლაში განსხვავება ის არის, რომ მასწავლებელზე არანაკლებ სამუშაოს ასრულებენ ფსიქოლოგები, სპეცმასწავლებლები, არტთერაპევტი და მეტყველების თერაპევტი, რომლებიც ხშირად არ ჩანან. თქვენ აღნიშნეთ, რომ იშვიათად ვარ ჩემი თავის კმაყოფილი, თუმცა, ამ ბოლო პერიოდში, დიახ, კმაყოფილი ვარ. ჩემთან უბრალოდ მასწავლებელი ვერ იმუშავებს. ჩემთან მასწავლებელი უნდა იყოს მინიმეცნიერი, ანუ მოახდინოს მასალის ადაპტირება, იფიქროს. მეც ვატარებდი ორ საათს წლების განმავლობაში და შაბათ-კვირა ჩემი ოჯახისთვის, ჩემი შვილებისთვის აღარ ვიყავი. სულ ვფიქრობდი, რა რესურსი შემეტანა. თითო კლასში მაქსიმუმ 10 ბავშვია და ყველას სხვადასხვა სენსორული გამღიზიანებელი სჭირდება. ვიღაც მხედველობით უფრო აღიქვამს მასალას, ვიღაც - სმენით და ასე შემდეგ. ეს ძალიან რთულია და მუდმივად გვაქვს შიდა მონიტორინგი. ამაზე ზოგიერთი მასწავლებელი ძალიან ღიზიანდება. მაგრამ ჩემთან ამას თუ არ გააკეთებ, სკოლა დაინგრევა. 

- გამოდის, საკმაოდ მკაცრი ხართ?

- ზოგი ამბობს, რომ მკაცრი ვარ, მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ არ ვარ მკაცრი. თუ მასწავლებელი უარს ამბობს უკუკავშირზე,  ვფიქრობ, რომ ასეთ ადამიანთან აღარც ღირს მუშაობა. 

- გაქვთ რაიმე განსაკუთრებული ბერკეტი, რომ მასწავლებელი სკოლიდან გაუშვათ? 

- არა, ძალიან მიჭირს მასწავლებლის გაშვება, თუმცა, ვახერხებ. იშვიათად. არ გამოვა სხვანაირად. ხარისხს თუ ქვევით დავწევთ, ამით ბავშვებს მოვატყუებთ. შეიძლება, მასწავლებელი იხარჯება, მაგრამ არ იხარჯება სწორად და ვუხსნი, რომ ჩვენთან თუ ფუნქციურად არ ასწავლე ქიმია, ფიზიკა ან ნებისმიერი საგანი, მექანიკური დამახსოვრება არაფერს გვაძლევს...

- რამდენადაც გავარკვიე, ჩვეულებრივი სკოლების ინკლუზიურ კლასებში ორი ძირითადი პრობლემაა. ის მშობლები, რომლებსაც არ ჰყავთ განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე შვილები, ამბობენ, რომ შშმ ბავშვს სხვა ბავშვის დაზიანება შეუძლია - ეს არის ყველაზე ხშირი არგუმენტი. რამდენად სწორი არგუმენტია? 

- არ არის სწორი, რა თქმა უნდა. ყველა განსაკუთრებული ვართ და ნებისმიერი ადამიანისგან შეიძლება არსებობდეს ამა თუ იმ საფრთხის რისკი. ამ შემთხვევაში, პოზიტიური კუთხით უნდა იფიქროს მშობელმა. უნდა დაინახოს ის სარგებელი, რომ ინკლუზიურ კლასში მის შვილს ექნება ბუნებრივი ტოლერანტობის და ემპათიის განცდა; შშმ ბავშვს რაღაცას გაუზიარებს, გააძლიერებს მას; თუ დაუმეგობრდება, ამას რა ჯობია. ვფიქრობ, მშობელმა ამაზე უნდა იფიქროს  და არა იმაზე, რომ სხვისი შვილი მის შვილს დააზიანებს. მოდი, ვთქვათ, რომ არიან რთული ქცევის ბავშვები, ამაზე თვალს არ ვხუჭავ, მით უმეტეს, ჩემი სკოლიდან გამომდინარე. დიახ, ბავშვს შეიძლება აგრესიული ქცევა ჰქონდეს. მაგრამ უკვე არსებობს პერსონალური ასისტენტი, რომელიც პასუხისმგებელია უსაფრთხოებაზე. სწორი მენეჯმენტის პირობებში, ასეთი რამ არც უნდა მოხდეს. 

- მშობლების მეორე არგუმენტი ის არის, რომ კლასში შშმ ბავშვის არსებობა სხვა ბავშვების განვითრებას აფერხებს. 

- ესეც არ არის სწორი. მთავარია, მასწავლებელი სწორად გეგმავდეს სასწავლო პროცესს. ახლა ევროპაში მოდაშია და ბევრმა სკოლამ დანერგა, რომ უფროსკლასელი ამზადებს მასალას, რომელსაც პატარებს წარუდგენს. ეს მომენტი შეიძლება გამოიყენოს ინკლუზიური კლასის მასწავლებელმაც - ასისტენტად აიყვანოს მოსწავლე, რომელიც არ არის შეზღუდული შესაძლებლობების და ეს ბავშვი დაეხმაროს თავის კლასელს, რითიც თვითონაც განივითარებს უნარებს. უამრავი მეთოდი არსებობს, როგორ უნდა გამოიყენოს ინკლუზიის მომენტი მასწავლებელმა, რომ უფრო მეტად ჩართოს და გაააქტიუროს არაუნარშეზღუდული ბავშვები. თუ სკოლის დირექცია და გუნდი მუშაობს, პრინციპში, შეიძლება, ძალიან კარგად დალაგდეს სასწავლო პროცესი, რესურსსკოლებიც უფრო განიტვირთოს და ინკლუზიური სკოლები განვითარდეს. 

- თქვენ საქართველოს პირველ არხზე ესწრებოდით „რეალური სივრცის“ იმ გადაცემას, სადაც 14 წლის გოგონას ნათქვამი გაიხსენეს: ჩემში ჯერ შეზღუდულ შესაძლებლობებს ხედავენ და შემდეგ ხედავენ ადამიანსო. ეს რამდენად ბუნებრივია? არის თუ არა საჭირო ასეთ ხედვასთან ბრძოლა? 

- ხანდახან ჩემს თავზე ვფიქრობ, მე თვითონ რომ არ მყოლოდა განსხვავებული შესაძლებლობების მქონე შვილი, ასეთი ადეკვატური ვიქნებოდი? ვიღაცის საქციელი რომ არ მომწონს, ამას ვეკითხები ჩემს თავს. ჩვენ მაინც საბჭოთა კავშირიდან მოვდივართ და სტერეოტიპები ჯერ კიდევ მყარად, ღრმად ზის ჩვენში. ინკლუზიური საზოგადოება მარტო შშმ პირს ხომ არ ეხება? - ყველა მარგინალიზებულ ჯგუფს მოიცავს. საინტერესო სემინარზე ვიყავი შარშან და ძალიან მომეწონა ერთი ნორვეგიული ამბავი. ნორვეგია იმის მაგალითია, როგორი სანიმუშოა იქ ინკლუზიური განათლება, ინკლუზიური საზოგადოება, ადაპტირებული გარემო, ადამიანების ურთიერთობა. ეს რომ ვთქვი, ერთმა ნორვეგიელმა მითხრა - არა, ჩვენზე ბევრად ადეკვატურია ახალი თაობაო. და ასეთი რამ გვიამბო: ბავშვს უთქვამს მშობლებისთვის, დღეს ფეხბურთში ერთ ჯგუფში ვიყავით ჯიმი და მე და მოვიგეთო. მშობელი ეკითხება, რომელია ეს ჯიმიო? აი, მწვანე ჯემპრი რომ ეცვა, ჩემ გვერდზე რომ იჯდაო. ვერ გაიხსენეს. რომ მისულან კლასში, შვილი აჩვენებს აფრო-ამერიკელ ბავშვზე, ეს არის ჯიმიო. მშობელს გაუჩნდა კითხვა, რატომ არ მისცა შვილმა ეს მინიშნება, რაც უფროსებისთვის ყველაზე ადეკვატური იქნებოდა? რატომ არ მიუთითა ჯიმის განსხვავებულ კანის ფერზე? იმიტომ, რომ ნორვეგიელი ბავშვისთვის კანის ფერი არის აბსოლუტურად ჩვეულებრივი, არ არის განსხვავებული. ალბათ, ჩვენთან დრო უნდა გავიდეს, კულტურა უნდა შეიცვალოს. ჩემს ბავშვობაში, ქუჩაში ვინმე თუ გამოჩნდებოდა ფიზიკური ნაკლით, ეს იმდენად იშვიათი მოვლენა იყო, რომ გამვლელები მიშტერებით უყურებდნენ... მაგრამ ამგვარი ბარიერები ნელ-ნელა იშლება. არ ვიცი, რამდენად ვუპასუხე თქვენს კითხვას.

- მაინც, უფრო ზუსტი პასუხი მაინტერესებს - როდესაც ადამიანი ეტლით მოსარგებლეა, ან სხვა თვალსაჩინო შეზღუდვა აქვს, შესაძლებელია, იქამდე განვითარდეს კაცობრიობის დამოკიდებულება განსხვავებულების მიმართ, რომ ადამიანმა ეს შეზღუდვა არ დაინახოს?

- ნორვეგიელი ბავშვის მაგალითი იმის დასტურად მოგიყვანეთ, რომ შესაძლებელია. მე, მაგალითად, უკვე ვერ ვხედავ. ჩვენს სფეროში ვინც ვართ, მათთვის ყველა ადამიანი ერთნაირია. ჩვენ ვეღარ ვხედავთ განსხვავებას, მე ამ მომენტს ჩემს თავში ვიჭერ. 

- რა უწყობს ხელს სტიგმის კვლავწარმოებას?

- სტერეოტიპული ხედვა უწყობს ხელს. ჩვენში ჩაჯდა ცუდი ტერმინები. აღარ გავიხსენებ პოლიტიკოსების დისკრიმინაციულ გამონათქვამებს, რამდენს წამოსცდა ის, რაც ძალიან არასწორი იყო. არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლების და მასმედიის მითითების შემდეგ, ასეთი გამონათქვამები ჩაცხრება ხოლმე. მერე ისევ წამოყოფს თავს, გარკვეული პერიოდულობით. სკოლაც პრობლემაა. ჩემი შვილები დღესაც კი მიყვებიან, რამდენი ასეთი  დისკრიმინაციული გამონათქვამი ესმით მასწავლებლებისგან, ჩვეულებრივ სკოლებში. სხვათა შორის, მოსწავლეები და სტუდენტები აძლევენ შენიშვნას მასწავლებლებს და ლექტორებს.

- ორი წლის წინ გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელმა მათივე კვლევის საფუძველზე თქვა, რომ საქართველოს მოსახლეობის 40%-ს უარყოფითი დამოკიდებულება აქვს განსხვავებული ადამიანების მიმართ. ეს პროცენტი მიუთითებს თუ არა საბჭოთა კავშირის ინერციაზე, სადაც სოციალური პოლიტიკა კრძალავდა ინტეგრაციას და ახალისებდა განსხვავებული ადამიანების იზოლაციას? 

- დიახ, რა თქმა უნდა. სხვათა შორის, ახლა გამოჩნდა ხალხი, რომელიც გარეგნულად ვითომ იცავს შშმ პირთა უფლებებს, ამ დროს, ხვდები, რომ შინაგანად მგრძნობელობა არ გააჩნია. ან პიარისთვის, ან რაღაც სხვა მიზნისთვის სჭირდება ეს თემა. საშინელებაა. რაც შეეხება საბჭოთა პერიოდს, ჩვენს პარაორკესტრზე გეტყვით. ივნისის შემდეგ დაფინანსება არ გვაქვს და წელიწადში ერთხელ გვეძლევა შანსი, რომ კულტურის სამინისტროში შევიტანოთ პროექტი, სამთვიანი დაფინანსებისთვის. სულ გვინდა, რომ პარაორკესტრმა ინკლუზიურ ფორმატში იმუშაოს; რომ პროფესიონალები, თუნდაც, ახალგაზრდები, ჩვენს ბავშვებთან ერთად უკრავდნენ. 

- თქვენ გაქვთ ეს გამოცდილება. ნიკა მაჩაიძე,  ნიკოლოზ რაჭველი, დათუნა ალადაშვილი სხვადასხვა დროს მუშაობდნენ პარაორკესტრთან.

- დიახ, ასეა. წელსაც ვიფიქრეთ, რომ, მოდი, მოვიწვიოთ ერთი ძალიან ცნობილი ხელოვანი. პირდაპირ გვითხრა იმ ადამიანმა - დიდი ბოდიში, მაგრამ ამ ბავშვებთან ურთიერთობა არ შემიძლიაო. ჯერ გავბრაზდი, მაგრამ ახლა ვამბობ, მადლობელი ვარ, რომ ასე ღიად მითხრა თავისი სათქმელი. ზრდილობისთვის რომ დაგვთანხმებოდა, ეს იქნებოდა ტანჯვა მისთვისაც და ჩვენთვისაც. მრავალი რეპეტიცია უნდა გვქონოდა. მერე ვიგრძნობდით იმ ადამიანისგან გაუცხოებას და, ალბათ, ვერც იმ შედეგს მივიღებდით, რასაც დავგეგმავდით. ეს ადამიანიც საბჭოთა კავშირიდან მოდის და ამით შემიძლია, ავხსნა. წრეც ასეთი ჰყავს. ვფიქრობ, თანამედროვე ადამიანი, რომელიც კლასში განსხვავებული შესაძლებლობების ბავშვთან ერთად იჯდა, მას აღარ ჩათვლის უცხოპლანეტელად... 

- ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ არაადაპტირებულ გარემოზე. მაგრამ როგორც კი განსაკუთრებული შესაძლებლობების ადამიანებს შეეხები, იმ წუთას მიხვდები, რომ შეიძლება, პანდუსებზე უფრო დიდი პრობლემა არმიმღებლობაა, ან ძნელად მიმღებლობა - ანუ ის 40%, რომელსაც უარყოფითი დამოკიდებულება აქვს განსხვავებული ადამიანების მიმართ. 

- დიახ, მენტალური ბარიერი უფრო პრობლემურია, ვიდრე ფიზიკური.

- ორივე მიმართულებით რაღაც წინსვლა გვაქვს. მაგრამ რომელი მიმართულებით უფრო გვიჭირს, თქვენი შეფასებით?

- ხომ არსებობს კატეგორიები შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებში? ჩვენი ჯგუფი ყველაზე სენსიტიურია. ეტლიანი ადამიანი, უსინათლო ან სმენადაქვეითებული, რომელსაც არ აქვს ინტელექტუალური შეზღუდვა, საზოგადოებამ უფრო მიიღო. მაგრამ ჩვენი კატეგორია - რომელიც არის ღრმა ინტელექტუალური შეფერხების მქონე ან აუტისტური სპექტრი, რომელსაც ქცევის პრობლემები აქვს, - დღემდე არ არის მიღებული. მენტალური ბარიერი ამ ადამიანებთან მიმართებაში, ჯერჯერობით, სრულიად დაუძლეველია საქართველოში. თვითონ მშობელიც ხშირად ვერ ხვდება და ვერ იღებს... 

- თავის შვილს?

- დიახ. 

- ეს რაში გამოიხატება? 

- სხვათა შორის, ინკლუზიურ კლასებშიც ჩვენი კატეგორიის ბავშვები ყველაზე დიდი პრობლემაა. შედარებით ადვილი შემთხვევაა ფიზიკური შეზღუდვის მქონე ბავშვები, მაგალითად, მხედველობის ან სმენის შეზღუდვის მქონე. იყო რამდენიმე შემთხვევა, რომ უსინათლოთა სკოლაში მიიყვანეს ჩვენი კატეგორიის ადამიანები, რადგან, მენტალურ შეფერხებასთან ერთად, მხედველობაც პრობლემური ჰქონდათ. ამ ფაქტმა სერიოზული პროტესტი გამოიწვია სკოლაში. ერთ-ერთ ლიდერთანაც მქონია საუბარი. როგორი საინტერესოა კონცეპტუალურად - შიდა ინკლუზიაც კი პრობლემაა. ჩემს სკოლაშიც, თუ ბავშვი ფუნქციურია, მშობელი აპროტესტებს თავისი შვილის ყოფნას იმ ბავშვის გვერდით, რომელსაც ქცევა აქვს დარღვეული. ასე რომ, ამ სფეროს შიგნითაც არის ინტეგრაციის პრობლემები, თუნდაც, რესურსსკოლებში. 

- სტიგმის ნაწილი არის თუ არა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვის მიმართ ჰიპერზრუნვა და მის მიმართ სიბრალულის გამოხატვა? 

- დიახ, აბა რა! ზოგჯერ ჰგონიათ ხოლმე, რომ მხარს უჭერენ დედას და ისე გამოხატავენ მის მიმართ თანაგრძნობას, რომ პირდაპირ აკომპლექსებენ. სტიგმის ტყვეობაში არიან მშობლებიც. საკმაოდ ხშირად, ჩვენს ბავშვს სჭირდება გადამისამართება ფსიქიატრთან ან ფსიქონევროლოგთან. მშობელს ფსიქიატრს რომ უხსენებ, მაშინვე კომპლექსი ირთვება. არადა, იმ მომენტში სწორედ ფსიქიატრს შეუძლია პრევენციული ღონისძიებების მართვა და სიტუაციის დაბალანსება. სტიგმა ძალიან გვიშლის ხელს.

- დიახ, ეს ამბავი ვიცი მეც და, ალბათ, ბევრმა სხვამაც. წარმომიდგენია, როგორი თავდაუზოგავი შრომა დასჭირდა ამ ცვლილებას. თქვენ გაქვთ ძალიან მებრძოლი და საქმისთვის თავდადებული ადამიანის ბიოგრაფიაც და იმიჯიც. დარწმუნებული ვარ, მერყეობაც გამოგიცდიათ და სიმტკიცეც - ისეთი გზა გაიარეთ. ჩვენს საზოგადოებაში რომელი უფრო აძლევს ადამიანს საშუალებას, რომ მეტი საქმე აკეთოს - მერყეობა, ზოგჯერ დათმობა, უკან დახევა თუ - სიმტკიცე? 

- გურული ვარ, თუმცა, იმერლებში გავიზარდე. უცბად შემიძლია გადაწყვეტილების მიღება. მერყეობა ჩემთვის უცხოა. პირდაპირ, ანალიზის გარეშე მოქმედება ხანდახან მეხმარება, ხანდახან ხელს მიშლის. როცა გარეთ გამოწვევებია, შემიძლია, უცებ მივიღო გადაწყვეტილება და ძალიან ხშირად ამართლებს. მეუბნებიან, კარგი ინტუიცია გაქვსო, მაგრამ, მე მგონი, ინტუიცია არაფერ შუაშია. მიზანს ყოველთვის ვხედავ და ხასიათიც მნიშვნელოვანია. პატარა ნაბიჯებში ჩანს შედეგი. თუმცა, ძალიან ხშირად, ერთსა და იმავე წრეზე მივდივარ. უფრო მეტი შედეგი მჭირდება და იმიტომ. 

- ყველაზე რთულად გადასატანი ცხოვრებისეული სიმართლე რა არის თქვენთვის? 

- ჩემს მეოთხე შვილსაც აუტისტური სპექტრი აქვს. სპეციალისტები ამბობენ - უკვე დაძლიაო. მაგრამ ვხვდები, რომ დახმარება სჭირდება. სპეციალისტები მეუბნებიან, შენ იმდენად ხარ ამ სფეროში ჩაფლული, რომ რაღაცები გეჩვენებაო. აღმოჩნდა, რომ არ მეჩვენება. ჩემი შვილი ძალიან მაღალფუნქციური ადამიანია და ყველაფერს ხმამაღლა ამბობს. 

- რამდენი წლის არის თქვენი ბიჭი? 

- 11-ის. 

- ეჭვი როდის გაგიჩნდათ? 

- თავიდანვე. გოგონებიც სულ დამყავდა ნევროპათოლოგებთან. ეტყობა, მაკასგან გამომდინარე, ვფრთხილობდი. ბიჭთან დაკავშირებით თავიდანვე ზოგიერთი რამ არ მომწონდა. ისე არ ვითარდებოდა, მეტყველება იყო თუ სხვა რამ. თუმცა, ბავშვს ძალიან ბევრი ძლიერი მხარე აქვს. ჩვეულებრივ სკოლაში დადის და პრობლემებს შევეჯახე, თუმცა, არ აქვს სპეციალური საჭიროებები. პროგრამას ძლევს, ძალიან გონიერი და ჭკვიანია. თვითონ უნდოდა, გაძლიერებულ მათემატიკურ სკოლაში ესწავლა, მაგრამ ვერ ჩაჯდა. 

- ქცევის მხრივ? 

- არა, გარემო არ მოეწონა. დიაგნოზში ბოლომდე დადასტურებული არ არის აუტისტური სპექტრი, თუმცა, ნამდვილად არსებობს. დედაჩემი ამბობს, მეც დღემდე მაქვსო. თითოეულ ჩვენგანს შეიძლება, რაღაც ჰქონდეს. ვერ გაიგებ, სად გადის ზღვარი. მაგრამ ეს ჩემთვის კიდევ ახალი გამოწვევაა, ამას ვამბობ. მომავალზეც ვფიქრობ. რამდენად სწორია, ჩემს შვილებს დავუტოვო მაკა? ხომ არ ჯობდა, რაღაც ადეკვატური სახლი ყოფილიყო? სახლი, სადაც იქნებოდა სწორი ცხოვრება და დამოკიდებულება. ამაზე მშობლები უკვე ძალიან სერიოზულად ვფიქრობთ. 

- ეს ბევრისთვის მნიშვნელოვანი თემაა, რადგან რაც არ უნდა შესაძლებლობები ჰქონდეს ადამიანს, შეიძლება დადგეს მომენტი, როცა მარტო დარჩება და საკუთარ თავს ვეღარ დაეხმარება. ბევრი ფიქრობს ამაზე, საკმაოდ ახალგაზრდა ასაკიდან. 

- უბრალოდ, ამ შემთხვევაში, მე ჩემს თავზე აღარ ვფიქრობ, მაკაზე ვფიქრობ. რამდენიმე მშობელი ვართ გაერთიანებული, ჯერჯერობით, მხოლოდ ფიქრით. 

- მე მგონი, ბრწყინვალე იქნება, თუ ამ იდეის განხორციელებას შეძლებთ. ძალიან დიდი მადლობა საინტერესო, გულწრფელი საუბრისთვის და თქვენი საქმიანობისთვის. ინტერვიუს ბოლოს, კომენტარს გთხოვთ ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის სერბ მწერალს, მილორად პავიჩს (1929-2009): „ყოველთვის იცი, სად დათესე, მაგრამ არასდროს იცი, სად მოიმკი.“ 

- ასეა, რაღაცას აკეთებ, შედეგს ელოდები და შეიძლება, ეს შედეგი მაშინ დადგეს, როდესაც უკვე სულ სხვა საქმეზე ხარ გადართული. ასეთი რამ ბევრჯერ განმიცდია. როცა დათესავ, უნდა იცოდე, რომ შედეგი ოდესმე აუცილებლად იქნება. ცხოვრებაც ამას ჰგავს: რაღაცას აკეთებ, აკეთებ და დიდი ხნის შემდეგ დაინახავ, რომ თესლი სადღაც გაღვივდა. მერე დააკავშირებ შენს ჩანაფიქრთან, რომელიც წლების წინ გქონდა და რომელზეც, ამასობაში, ხელიც ჩაიქნიე. ძალიან ხშირად ხდება ჩვენს სფეროში, რომ სულ მუშაობ და ბევრმა რამემ შეიძლება არ გაგიმართლოს, ან უცებ ვერ დაინახო შედეგი. 

- ხომ არ გღლით ის განცდა, რომ თქვენ იცით, სად დათესეთ, მაგრამ არ იცით, სად მოიმკით?

- რა თქმა უნდა, შედეგზე ვარ ორიენტირებული. მაგრამ იმდენად ბევრი მაქვს აღებული ჩემს თავზე, რომ ხშირად შედეგსაც აღარ ველოდები, თვითონ პროცესიც მსიამოვნებს. ოღონდ, მართლა არ ვიცი, ეს კარგია თუ ცუდი. სახლში ჩემი სტუდენტი შვილები ხუმრობით მეუბნებიან -  რომლებმაც ახლა მუშაობაც დაიწყეს - თავი რომ მოგაქვს, ჩვენს მესამედ ხელფასს არ იღებო. მართლა ასეა. 

-  მეორე ციტატის ავტორია ბობ მარლი, იამაიკელი მომღერალი და სიმღერების ავტორი (1945-1981): „ზოგიერთი ადამიანი შეიგრძნობს წვიმას, ზოგი კი მხოლოდ სველდება.“

- მაკას უყვარს ბობ მარლი, მაგრამ მისი ეს ციტატა არ ვიცოდი. ძალიან კარგად შემირჩიეთ ფრაზა. მე შევიგრძენი წვიმა, ბევრი კი მხოლოდ დასველდა - თუნდაც, საზოგადოების ის 40%. ვისურვებდი, რომ წვიმის შეგრძნება ყველას ჰქონდეს, რადგან ადამიანი ბევრად უფრო საინტერესო ხდება, როცა ფერად სამყაროს მეტ-ნაკლებად სრულად შეიგრძნობს საკუთარ თავში. 

 

ფოტომასალა: ზურაბ ქურციკიძე