×
„გამოცდილებას თავისი ჭკუა მოაქვს“

ბექა გონაშვილი

ფერმერი


5590

ინტერვიუს შესახებ

ეს ინტერვიუ იმგვარად ჩავიფიქრე, რომ ყველასთვის საინტერესო ყოფილიყო, იმის მიუხედავად, მკითხველს რამდენად აღმოუჩენია საკუთარ თავში ფერმის და სოფლის მეურნეობის მიმართ ინტერესი. 

მე კი ჩავიფიქრე, მაგრამ ეს ჩანაფიქრი, სინამდვილეში, ბექა გონაშვილს უნდა გაეცოცხლებინა. 

ინტერვიუს შემდეგ ორივე იმდენად კმაყოფილი ვიყავით, რომ ბექამ თავისი ცნობილი იუმორით მომწერა: „ქალბატონო ია, ერთი ეგ ფერმერი გამაცანით, რა?!“ 

პირადად მე განსაკუთრებით ორი რამ მომწონს ამ ინტერვიუში. მეორე - დღევანდელი სოფლის მეურნეობის გასაგები ენით აღწერილი ზოგადი სურათია; პირველი - „ბექას აფორიზმები“, რომლებიც, საუბრის პროცესში, მისთვისაც მოულოდნელად ჩნდებოდა. 

გაიცანით ბექა გონაშვილი - ჩემი აზრით, სწორი ადამიანი, რომელიც თავისი სისწორით არ იღლება. 

 

ია ანთაძე

- ბექა, თქვენთვის ყველაზე საჭირო ნივთებზე რომ ვილაპარაკოთ, კალკულატორი 10 ნივთში მოხვდება, თუ 100 ნივთში?

- ათში. 

- ეს კითხვა იმიტომ გამიჩნდა, რომ თითქმის ყველა სიუჟეტში ხელში კალკულატორი გიჭირავთ და ითვლით. 

- თუმცა, მათემატიკაში ძლიერი არ ვარ. 

- არ ვიცი, რატომ არ ხართ ძლიერი. ძალიან კარგად ითვლით და სხვების გათვლებშიც უცებ პოულობთ შეცდომებს. ეს უნარი წლებთან ერთად გამოგიმუშავდათ, თუ ბავშვობიდან მოგყვებათ? 

- ეგ უფრო პრაქტიკაა. ცუდად დათვლილი საქმეებიდან მიღებული ზარალის კომპენსაციაა დღეს, ალბათ. ბევრი შეცდომა დამიშვია და მერე ცხვირში მომხვედრია. ახლა ვიცი, რომ სწორი დათვლა აუცილებელია. რთული მათემატიკა კარგად არ ვიცი, მაგრამ სოფლის მეურნეობაში უფრო ლოგიკით მივდივარ - რა ხარჯს რა შედეგი უნდა მოჰყვებოდეს. კალკულატორი ზუსტად იმისთვის მჭირდება, რომ სწორად ვიანგარიშო. 

- ესე იგი, ეს უნარი გვიანი მონაპოვარია. 

- დიახ. იმის მიუხედავად, რომ ბებიაჩემი მათემატიკას ასწავლიდა, ჩემთვის სკოლაში მათემატიკა არასასიამოვნო საგანი იყო. ჩემი ძმა, პირიქით, მათემატიკის და ეკონომიკის მიმართულებით ძალიან სხარტია. ადამიანებს აქვთ ერთი პრობლემა, რაც მეც მქონდა - ციფრების გვეშინია. ჯერ მოქმედებას ვიწყებთ, ჩვენს გაკეთებულს აღვრიცხავთ და მერე აღმოვაჩენთ, რომ, თურმე, ისე არ არის, როგორც გვეგონა. ბევრთან როცა მიკამათია, თავიდანვე რატომ არ დათვალე-მეთქი, ასეთი პასუხი მიმიღია: „უჰ, რა ვიცი, კაცო, სულ მოგებაში ხომ არ ვიქნები?“ ეს პასუხი არანაირ ლოგიკაში არ ჯდება. სოფლის მეურნეობაში ციფრებს შეუცვლელი ადგილი აქვს. 

- ციფრების მიმართ თქვენი გამჭრიახობა ადამიანებზეც თუ ვრცელდება? მაგალითად, სანამ კარგად გაიცნობთ ვინმეს, თავიდანვე ენდობით, თუ ეჭვით უყურებთ?

- სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, ეჭვებით არ ვცხოვრობ. ეჭვებით არ ვსაზღვრავ ადამიანებს და თავიდანვე ყველას გულიანად ვუდგები. შეიძლება, ეს ცუდიც არის. ხშირად პრობლემებიც შემქმნია, მაგრამ ბევრ კარგ ადამიანთან ამან უფრო დამაახლოვა. ეჭვები ძალიან მღლის. გამოდის, რომ ბევრ რამეზე უნდა ვიფიქრო, რაც ჩემთვის, შეიძლება, არაპროდუქტიული იყოს. მაგრამ თუ მოგვიანებით აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ვიღაცამ რაღაც ჩემთვის უსიამოვნო დაგეგმა, ამის განცდა, რა თქმა უნდა, თავიდანვე მქონდა. შეიძლება ფაქტები ისე აეწყოს, რომ ჩემი გულწრფელი დამოკიდებულება ეჭვად აქციოს. მაგრამ მირჩევნია, თავიდან უფრო თამამ ურთიერთობაში ვიყო ადამიანთან, ვიდრე ვიფიქრო, რომ მას ჩემგან რაღაც უნდა და ამიტომ მეუბნება გამარჯობას. 

- ბუნებით უფრო დამგროვებელი ხართ, თუ უფრო - მხარჯველი? 

- რთული კითხვაა. ალბათ, უფრო მხარჯველი ვიყავი, მაგრამ ეს ასაკის ბრალიც იყო. დღეს მირჩევნია, დავაგროვო. უფრო სწორად, მატერიალურის მიმართ მხარჯველი ვარ, ადამიანების და გრძნობების მიმართ - უფრო დამგროვებელი. 

- 2015 წელს თქვით: „ფერმერობა ცხოვრების სტილია, ბიზნესი არ არის. მხოლოდ ბიზნესზე ორიენტირებული ფერმერების არ მჯერა! უნდა განიცდიდე იმას, რასაც აკეთებ. გსიამოვნებდეს, ცხოველის გესმოდეს, ბალახის გესმოდეს და ამით შენს წილ სიამოვნებას იღებდე.“ იმის შემდეგ, რაც საქმე ბევრად მოგემატათ, ისევ შემოგრჩათ ეს რომანტიკული დამოკიდებულება გარემოს მიმართ? 

- მაგ დროს რომანტიზმი, ალბათ, მეტი იყო, მაგრამ ამ დამოკიდებულების გარეშე სოფლის მეურნეობაში საქმიანობა არ არსებობს. რა თქმა უნდა, სოფლის მეურნეობას უნდა შევხედოთ, როგორც ბიზნესს და ეს კალკულაციებიც ბიზნესის გამოა მნიშვნელოვანი. მაგრამ თუ ამ საქმეს სენტიმენტებითაც არ მივუდგებით, მაშინ შეიძლება, უკეთესი შემოსავალი სხვა ბიზნესში ვნახოთ. მაგალითად, ლილოში ვივაჭროთ ტანსაცმლით. რატომ? ბიზნესი არ არის?! მაგრამ როცა რაღაცას ქმნი, ზრდი, - მასთან სულიერი კავშირი გიმყარდება. 21-ე საუკუნეში შეიძლება IT (ინფორმაციული ტექნოლოგიების) მიმართულება ისე ისწავლო და განავითარო, რომ ძალიან ნორმალური შემოსავალი გქონდეს. მაგრამ თუ სოფლის მეურნეობაში ხარ ჩართული, გრძნობებს ვერსად წაუხვალ. 

- ამ სენტიმენტებს დრო მიაქვს? თუ არ არის დროსთან დაკავშირებული? 

- დრო, რა თქმა უნდა, მიაქვს. მაგრამ ამ სენტიმენტებს კიდევ უფრო მავნე ერთი თვისება აქვს - შეიძლება, ზუსტად იქით წაგვიყვანოს, რაც წეღან ვახსენე: რომ მერე დავთვლი... რაღაც მაინც დამრჩება... ადამიანს  მოსწონს, ბუნებაში რომ არის და იქ რაღაცას აკეთებს. მაგრამ თუ ფული არ დარჩა და ბიზნესის მხრივ თუ არ განვითარდა, ძალიან დიდ ზარალზე შეიძლება წავიდეს და ყველა სენტიმენტი გაუქრეს. ცხვართან ურთიერთობა რომ მომწონს, ან ძროხებთან ფერმაში ყოფნა რომ მომწონს, მაგიტომ არის, რომ ამ საქმეს ვაკეთებ. დილის ექვს საათზე რომ ვდგები და ტალახში და ნეხვში ვურევ ხელს, ამან უნდა მომიტანოს შემოსავალი, რომელმაც ჩემი ოჯახი უნდა აარსებოს და რაღაც უნდა შემაქმნევინოს ამ წუთისოფელში. რომანტიკასა და ბიზნესს შორის ბალანსს თუ ვერ დაიჭერ, მაშინ წარმატებას ვერ მიაღწევ, დაიღლები სოფლის მეურნეობით.

 

„ალალბედზე მოგება არ მოდის.“

 


- 2019 წელს მაშინდელმა პრემიერმა მამუკა ბახტაძემ თქვა, რომ საქართველოს მოსახლეობის 40% სოფლად ცხოვრობს, მაგრამ სოფლის მეურნეობის წილი ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში (ანუ საერთო დოვლათში) არის მხოლოდ 9%. პრემიერის ნათქვამი ნიშნავს, რომ სოფლად მცხოვრები ადამიანები ან არ მუშაობენ; ან მუშაობენ, მაგრამ დოვლათს ვერ ქმნიან. ამ ორი ალტერნატივიდან, რომელია უფრო ახლოს სიმართლესთან?

- 1950-იან წლებში, აშშ-ის დასაქმებული მოსახლეობის 52% სოფლის მეურნეობაში იყო ჩართული. ტექნიკური რევოლუციის შემდეგ, სურათი  იმდენად შეიცვალა, რომ ახლა ამერიკის სოფლის მეურნეობაში ჩართულია ქვეყნის დასაქმებული მოსახლეობის მხოლოდ 1.7%. მაგრამ ამერიკა, ზოგიერთ წლებში, მთელი მსოფლიოს სოფლის მეურნეობის პროდუქტის 20%-ზე მეტსაც კი აწარმოებს.

- გამოდის, ძალიან ცოტა ადამიანი ძალიან დიდ დოვლათს ქმნის. 

- დიახ. მიწის ფართობების გამსხვილებამაც გამოიწვია ეს შედეგი. ჩემს სოფელში - არბოშიკში - 1200 კომლი ცხოვრობდა, როცა საბჭოთა კავშირი დაიშალა. დღეს, ალბათ, 250 კაცი შეიძლება იყოს. ახალგაზრდა თუ ვინმე შემორჩა სოფელს, ისიც, ძირითადად, სვამს და ფიქრობს, დღე როგორ გადააგოროს. არადა, მისი ბებია და პაპა დღესაც საკუთარ ბოსტანში ტრიალებენ. თავისივე ოჯახის წევრებს არ ეხმარება, მაგრამ ბირჟაზე ჩივის, რომ სამუშაო არ არსებობს. ეს, ჩემი აზრით, მთავარი პასუხია იმ პრობლემაზე, რასაც თქვენი კითხვა ეხებოდა. მეორე პასუხიც მაქვს: საქართველოში ფერმების 70%-ში ვარ ნამყოფი და არცერთ ფერმას სასწორი არ აქვს. როგორ შეიძლება, მსხვილფეხა რქოსან პირუტყვს აჭმევდე, რომ მერე ხორცად აქციო და სასწორი არ გქონდეს?! თუ არ გაიგე, რა დაგიჯდა, რანაირად შეიძლება, მოგებაზე გახვიდე? ალალბედზე მოგება არ მოდის. 

- ანუ სასწორი მათი საჭირო ნივთების ათეულში უნდა იყოს?

- ათეულში არა, პირველი უნდა იყოს. ამის შემდეგ უნდა დაიწყოს ფერმის ინფრასტრუქტურის მოწყობა. სულ ამას ვქადაგებ, რომ მხოლოდ და მხოლოდ სასწორის მიხედვით უნდა იმსჯელო ამ მიმართულებაზე - წარმატებულია თუ წარუმატებელია. იგივეა მეღორეობაში და სხვა დარგებში. პროდუქტიულები თუ არ ვიქნებით, ეს 9% არაფრით არ გაუმჯობესდება. იმასაც ვერავინ დამაჯერებს, თითქოს, დღეს საქართველოში 800 000 ფერმერია. ეს რიცხვი სოფლად მცხოვრები ოჯახების მიხედვით გამოჰყავთ. დღეს საქართველოში აქტიურად ვინც ფერმერობს, მაქსიმუმ, შეიძლება, 200 000 ადამიანი იყოს. მათ შორის, სწორი ფერმერული მიდგომით - ანუ ვისაც გრძნობებთან შეხამებული ბიზნესი აქვს - სულ 20-25 ადამიანია, მეტი არ არის. თუნდაც, სახელებით და გვარებით ჩამოგითვლით, რეგიონების მიხედვით. 

- ასე ცოტას ნამდვილად არ ველოდი. 

- ეს ცუდიც არის და კარგიც. ცუდი იმიტომ არის, რომ გვინდა, მეტი ჭკვიანი ფერმერი გვყავდეს. კარგი იმიტომ არის, რომ თუ ადამიანები საკუთარ ადგილს ვერ დაინახავენ სოფლის მეურნეობაში, რაც შეიძლება მალე უნდა გავიდნენ ამ დარგიდან. არგენტინაში 6 მლნ ჰექტარს ამუშავებენ სხვადასხვა ტექნოლოგიით და იმ ქვეყანაში 100 000 ფერმერიც კი არ არის. ჩვენ სულ 840 000 ჰექტარი სახნავ-სათესი მიწა გვაქვს, უფრო სწორად, ამდენი გვქონდა, საბჭოთა კავშირი რომ დაიშალა. კიდევ რამდენი ჩამოგვაჭრეს იმის შემდეგ. რაც დაგვრჩა, იმ მიწაზეც სხვადასხვა პრობლემაა. მაგალითად, კულტურებს არასწორად ვარჩევთ. ერთ წელს დათესავს ვინმე ნიორს, მსოფლიო ბაზარზე რაღაც მოხდება და ნიორი ძალიან გაძვირდება, ვთქვათ, 12 ლარზე ავა ფასი. მეორე წელს მთელი კახეთი ნიორს დათესავს და ფასი 80 თეთრამდე დაეცემა.  

- როგორც თქვენი პასუხიდან მივხვდი, სოფლის მოსახლეობის ნაწილი საერთოდ არ მუშაობს, ნაწილი კი არასწორად მუშაობს. 

- სულ მოკლედ რომ ვთქვათ, სოფლად მცხოვრები ადამიანები არ არიან განწყობილები, რომ ფული იშოვონ. თუ მათ ეს განწყობა ექნებათ, აუცილებლად გადაალაგებენ საკუთარ მენეჯმენტს და თავის შესაძლებლობებსაც გადახედავენ.

- რატომ არ არიან განწყობილები?

- ეგ ცხოვრებამ მოიტანა. 30 წელიწადზე მეტია, ბევრი თავის მომავალს საერთოდ ვერ ხედავს. 

- უპერსპექტივობის განცდა ნამდვილად პრობლემაა, არა მხოლოდ სოფლად. 

- მეორე საკითხი ჩვენი წარსულია. მე ვფიქრობ, რომ დიდი დაღი ჩვენი პაპების თაობამ დაგვასვა. 

- რას გულისხმობთ? 

- იმ პერიოდს ვგულისხმობ, როდესაც მამების თაობისთვის დიპლომებს ყიდულობდნენ. ზოგი ყიდულობდა ფულით, ზოგი ცხვრით, ზოგი გოჭებით. შვილებს ჰქონდათ დიპლომი, მაგრამ ცოდნა არ ჰქონდათ. ეს ნათქვამი შეიძლება ბევრს არ მოეწონოს, მაგრამ ესეც რეალობაა. მამების თაობამ ფეხი ვერ აუწყო შეცვლილ წყობას; კაპიტალიზმზე ვერ გადაერთვნენ და ვერც გადაერთვებოდნენ. არ ჰქონდათ განწყობა, რომ უნდა ემუშავათ. ჩემი ბიძაშვილი ზოოვეტში რომ მოეწყო, ცხონებულმა პაპაჩემმა ჩამოუწერა, რომელი საგნის ჩასაბარებლად იყო საჭირო ბატკანი და რომელ საგანში ერთი გუდა ყველი დასჭირდებოდა. რა თქმა უნდა, ხუმრობდა, მაგრამ ახსოვდა, რა ხდებოდა იმ ინსტიტუტში, რომელიც თვითონ წითელ დიპლომზე ჰქონდა დამთავრებული. საკმაოდ გამოცდილი ვეტერინარი იყო. მამებმა ახალ ცხოვრებას რომ ვეღარ აუწყეს ფეხი, დაგროვილი ქონება, რომლითაც, ვითომ, ბიზნესი უნდა ეკეთებინათ, სულ დაკარგეს. გამოდის, რომ ჩვენს თაობას - მათი შვილების თაობას - უწევს მამების შეცდომების გამოსწორება. მე ქვეყნის ჭრილში ვამბობ ამას, კონკრეტულ შემთხვევებზე არ ვლაპარაკობ. თუ ჩვენმა თაობამ მამების გაფუჭებული საქმე გამოასწორა, თუ მათი ვალები გაისტუმრა, დარწმუნებული ვარ, საკუთარ შვილებს უფრო სხვანაირად გაზრდის, ვიდრე პაპებმა გაზარდეს თავისი შვილები. ამის იმედი მაქვს სამომავლოდ. ახლა ვართ გარდამავალ პერიოდში, რომელიც ყველამ ერთად და ერთმანეთის მხარდაჭერით უნდა გავიაროთ. თუ რამე გვეშლება, უნდა მივუთითოთ კიდეც ერთმანეთს. შრომაა საჭირო და არა ლოდინი, რომ მთავრობა მოვა და ის გააკეთებს. ჰაერიც კარგი გვაქვს, მიწაც კარგი გვაქვს. ცუდი გვაქვს მარტო ის წარმოდგენა, რომ ვიღაც სხვა იმუშავებს, ჩვენ მაგივრად.  

- როგორც ვიცი, სოფლის მეურნეობა მხოლოდ მაშინ არის მომგებიანი, როცა მაღალტექნოლოგიურია. როგორც თქვით, კარგად იცნობთ ქართველ ფერმერებს და მათ საქმიანობას. როგორია მთლიანი სურათი? ახალი ტექნოლოგიების დანერგვის ტენდენციას თუ ხედავთ? 

- ტენდენციას რომ ვერ ვხედავდე, ამდენს არ ვილაპარაკებდი. ჩავიკეტებოდი ჩემს თავში და რასაც ვხედავ, რომ სწორია, რამაც მე გამიმართლა, - სხვას რატომ ვასწავლო-მეთქი, ვიტყოდი. მაგრამ მე მაინც იმ გზას ვირჩევ, რომ ვცდილობ, ყველას მივეხმარო. ბევრი შემთხვევაა, როცა ვიღაც ახლობლობით მომაკითხავს, ან ვიღაც უცნობი ქუჩაში შემხვდება და დავდგები და ვუხსნი, რა უნდა გააკეთოს. მინდა, ჩემი მხრივ გავაძლიერო ტენდენცია, რომელიც დაძრულია და სწორ გზაზე მოძრაობს. რა თქმა უნდა, ბევრი შარლატანიც გამოჩნდება, ბევრი რაღაც სისულელეს დაუმატებს. მაგრამ ადამიანებს გონება იმიტომ მოგვცა ღმერთმა, რომ ვიფიქროთ და სხვადასხვა მოცემულობა ერთმანეთს შევადაროთ. მაგალითად, ჩვენ მეხორცული საქონლის ღია ფერმა გავაკეთეთ, ზამთარ-ზაფხულ ჩემი საქონელი გარეთ არის. ყველა დამცინოდა, მეუბნებოდნენ, დაგეხოცებაო. არც დაიხოცნენ და ძალიან მშვენიერ შედეგებსაც ვღებულობთ. 3-4 ფერმა უკვე გადმოვიდა ჩემი ფერმის ყაიდაზე. ზოგი ჩამოდის და ნახულობს, ზოგი თავისებურად რაღაცას გადააკეთებს. მაგრამ მთავარია, რომ სიახლე ნელ-ნელა ინერგება. ტემპი რამდენად მისაღებია, შეიძლება, საკამათო იყოს. მე მიმაჩნია, რომ ამ ეტაპზე ამაზე ჩქარი ტემპი საჭირო არ არის. 

- რატომ?

- იმიტომ, რომ ვიღაცამ შეიძლება კიდევ რაღაც შეცდომა დაუშვას. შეიძლება, მეც რაღაც შეცდომას ვუშვებ. ჯობია, თავიდან ყველაფერი კარგად გავიაზროთ. სიახლე ყველამ თავის საქმეს უნდა მოარგოს. 

- ტექნოლოგიების დანერგვა გულისხმობს თუ არა, რომ მეურნეობები აუცილებლად უნდა გამსხვილდეს? 

- დიახ, რა თქმა უნდა. არის მეორე გზაც - კოოპერაცია. მაგრამ საქართველოში კოოპერატივების შექმნის გზა ამ ეტაპამდე წარუმატებელია. ჯერ ერთი, ხალხი კოოპერატივს კოლექტივთან აიგივებს. მეორეც - არის ეს განწყობა, რომ ძმა ძმას არ ელაპარაკება და მეზობელი - მეზობელს. ვერ წარმოუდგენიათ, როგორ შეიძლება, საქმეში ერთად იყვნენ. მე ერთადერთი წარმატებული კოოპერატივი ვნახე სოფელ დერცელში, ადიგენის მუნიციპალიტეტში. მხოლოდ ბუღალტერი ჰყავთ უცხო, რომელიც დაიქირავეს. დანარჩენი - მთელი სოფელი კოოპერატივის წევრია. სახელმწიფომ მათ უთხრა - ასეთი შენობა ააშენეთ და დანადგარებს მოგცემთო. საკუთარი ხელით ააშენეს. ეს არის ნამდვილი კოოპერატივი. მაგრამ ის 1800 თუ 2000 კოოპერატივი, რომელიც საქართველოში დარეგისტრირდა, ფაქტობრივად, არ მუშაობს. დერცელი სოფელია ასეთი, აჭარლებს საქმეში ერთმანეთის გვერდით დგომა შეუძლიათ. სხვაგან, იცით, როგორ არის? „ევროკავშირმა თქვა, შეიკრიბეთ და ტრაქტორს მოგცემთო.“ ტრაქტორის გამო შეიკრიბებიან. ან ერთი ადამიანია მოთავე, შემოიკრებს ხალხს, მერე ესენი დაიშლებიან და ტრაქტორი ამ კაცს დარჩება. ასეთი მენტალიტეტით მცირე ფერმერები ისე ვერ გაერთიანდებიან, რომ განსაკუთრებული დოვლათი შექმნან ქვეყანაში. გამსხვილება ბევრი მხრივ ხელსაყრელია, მაგრამ გამსხვილება არ გამოდის, როცა ადამიანებს ერთმანეთთან საქმიანი საუბარი არ შეუძლიათ. ეს ხდება როგორც სოფლის მეურნეობაში, ისე პოლიტიკაში, ისე ეკონომიკაში. ყველგან ეგ ხდება დღეს საქართველოში.

 

„საფრთხეები თვითონ ფერმერებისგან, მათი ცოდნის დეფიციტისგან მოდის.“

 


- ამ სურათის ფონზე, რაც თქვენ დაგვანახვეთ, რა ბედი ელის პატარა საოჯახო მეურნეობებს? მათ თუ აქვთ შანსი, რომ, დროთა განმავლობაში, ხარისხიანი პროდუქცია აწარმოონ და მოგებაც დარჩეთ? 

- ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ძალიან რთულია. თუ არ ვიცი კონკრეტული ოჯახი, კონკრეტული მეურნეობა, ვერაფერს ვიტყვი. მაგალითად, დღეს ლურჯი მოცვის ერთ ჰექტარს შეუძლია, რომ წელიწადში 100 000-130 000 ლარი მოგება მოიტანოს. თუ გურიაში ოჯახს ნახევარი ჰექტარი მიწა აქვს და მის მოვლაში მთელი ოჯახი ჩაერთვება, პირობას ვდებ, რომ წელიწადში, მინიმუმ, 50 000-60 000 ლარის მოგებაზე გავლენ. ეს პატარა შემოსავალი არ არის რეგიონში. მაგრამ კახეთში ნახევარ ჰექტარზე ხორბალი რომ დათესო, მას შეუძლია წლის განმავლობაში მოგება მოგცეთ, მაქსიმუმ, 500 ლარი. ამიტომ, რთულია, გიპასუხოთ, მცირე საოჯახო მეურნეობებს რა პერსპექტივა აქვთ. შანსი, რა თქმა უნდა, არის. მაგრამ ბევრი საფრთხეც არსებობს და ეს საფრთხეები თვითონ ფერმერებისგან, მათი ცოდნის დეფიციტისგან მოდის. ზამთარში ერთი ინტერვიუ მივეცი, საკმაოდ გაბრაზებული ვიყავი.

 
სამი კვირის განმავლობაში, ჩემს სოფელში სამი კაცი ვერ ვნახე, რომ ცხვრის კარანტინში წამეყვანა სამუშაოდ. დღეში უნდა გადამეხადა 50 ლარი, პლუს საჭმელი, კვება, ყველაფერი ჩემი იყო. არავის არ უნდოდა წამოსვლა. საუბარია, ერთი თვეც რომ იყოს - 1500 ლარი, მე მგონი, სოფელში არ არის ისეთი ანაზღაურება... ნამდვილად ვიცი, რომ არ არის ცუდი ანაზღაურება, ზოგი 70, 80, 100 ლარზე რომ მუშაობს.

ინტერვიუში მკითხეს, რას ეტყვით ფერმერებსო. მაშინ ვთქვი: სოციალური დახმარების ის  სისტემა, რაც დღეს გვაქვს, ძირს უთხრის სოფლის მეურნეობას. ვერაფრით ვერ გადახარშეს, დიდი ნეგატივი წამოვიდა ინტერნეტში. იმათზეც ვიტყვი, ვისაც სურვილი აქვს, რომ ფერმერული მეურნეობა შექმნას. როცა ზუსტად არ იცი, რა გინდა, აკეთო სოფლის მეურნეობაში და ფულის რესურსი გაქვს, ჯერ სამუშაოდ აუცილებლად სხვის ფერმაში უნდა წახვიდე. მინიმუმ, 2-3 წელიწადი მაინც უნდა იმუშაო მოჯამაგირედ. სიტყვა „მოჯამაგირე“ ვიღაცას ცუდად ხვდება ყურში. მე მგონი, ქართული სიტყვაა და ცუდს არაფერს ვამბობ. არ უნდა მოითხოვო ათასი ლარი ხელფასად, მაგრამ იქიდან ბევრად ძვირად ღირებული ცოდნა უნდა წამოიღო - წარმატების მაგალითებიც და შეცდომებიც. შენ თუ საქმეში ჩაერთვები, დაინახავ, ის შენი დამქირავებელი სწორად რას აკეთებს და შეცდომას სად უშვებს: აღრიცხვაში, ნდობაში, ცხოველის შერჩევაში... ეს ყველაფერი უნდა გამოცადო და მხოლოდ ამის შემდეგ ჩადო ფული ამ საქმეში. ჩვენთან თეორიას ბევრად უკეთესად ასწავლიან, ვიდრე პრაქტიკას. პრაქტიკაში კი ყველაფერი ისე არ არის, როგორც თეორიაში. ჩემი აზრით, ორჯერ ორს ვამბობ, მაგრამ ადამიანებს ამის გაგება არ უნდათ. შენ თუ ჩემგან ცოდნას წაიღებ, ეს არის შენი მოგება. ანაზღაურებაც უნდა მიიღო, მაგრამ მთელი გულით იმიტომ უნდა ჩაერთო, რომ ჩემი ძლიერი და სუსტი მხარე გაიგო, თუ ამ ბიზნესში გინდა შემოსვლა. 

- თბილისიდან არაერთი ოჯახი სოფელში წავიდა საცხოვრებლად და სოფლის მეურნეობის პროდუქტის წარმოება დაიწყო. ზოგმა ღვინის, ზოგმა ყველის, ზოგმა კენკრის ბიზნესში ცადა ბედი. როგორ ფიქრობთ, ეს მოდაა? თუ ლოგიკური პროცესია? 

- კოვიდის პერიოდში, შეიძლება ვთქვათ, რომ ადამიანებმა ღირებულებები გადააფასეს და თავის გადასარჩენად იქ წავიდნენ, სადაც მიწა ჰქონდათ. თუმცა, პანდემია რომ ჩაივლის, ეს ისევ უკან გადაფასდება იმიტომ, რომ ადამიანმა ის უნდა აკეთო, რაც უკეთესად გამოგდის. 

- პანდემიამდე დიდი ხნის ადრე დაიწყო ეს პროცესი. 

- დიახ, ერთგვარი ტრენდი გახდა. ადამიანები ერთმანეთს აჰყვნენ, რეგიონებში გასვლა და ფულის ჩადება დაიწყეს. მაგრამ ბევრს ჰგონია, რომ სოფლის მეურნეობაში ყველაფერი ძალიან ადვილად ხდება. სოფელში გაიზარდა და ახსოვს, ბებია რომ ძროხას მოუწველიდა და მაწონს ჩაუდედებდა. დღეს ჰგონია, რომ მაწვნის ჩადედება და გაყიდვაც ისევ ისეთი იოლი საქმეა. სინამდვილეში, ძალიან დიდი დაბრკოლებები აქვს გადასალახი ადამიანს, რომელიც რძის პროდუქტების ბიზნესს მოჰკიდებს ხელს. მეცხოველეობაში ბევრი ისეთი დაავადება არსებობს, რომლის გამოც აუდუღარი (არაპასტერიზებული) რძის გამოყენება დიდი დანაშაულია. რძის პროდუქტების საწარმოებლად ადამიანს სჭირდება მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვი, რომელიც ბევრს უნდა ჭამდეს, მაგრამ მისი საკვები რენტაბელური უნდა იყოს; ბევრს უნდა იწველიდეს, თანაც, მთელი წლის განმავლობაში. როდესაც ბაზარზე შედიხარ,  არ შეიძლება იფიქრო, რომ მარტო ზაფხულში გექნება მაწონი და შემოდგომაზე, ზამთარში და გაზაფხულზე არ გექნება. ბაზარს სჭირდება, რომ სტაბილური იყო. 

- ამ ხალხმა თბილისიდან სოფლებში ტექნოლოგიები ხომ არ ჩაიტანა? 

- ვიღაცამ ჩაიტანა ტექნოლოგია, მაგრამ ვიღაც აღმოჩნდა იმ ძველი მეთოდოლოგიის ტყვე და არა ახალი ტექნოლოგიის ჩამტანი. სენტიმენტებს ძველ მეთოდებთან მივყავართ და ბიზნესს - ტექნოლოგიებთან. თუ ვინმე მოინდომებს, რომ მაინცდამაინც ქართული ძროხა ჰყავდეს, არ ეცოდინება, რომ  ჰოლშტეინი ბევრად მეტ რძეს იძლევა. მერე გარემოს უნდა გადახედოს. სარწყავში აქვს ნაკვეთი, რომ სილოსი აწარმოოს? ძროხას სილოსი სჭირდება. ამის გამძღოლი თუ არ გყავს ვინმე, შეიძლება გეგონოს, რომ ყველაფერი კარგად იცი. ამ დროს, არ იცი და ბევრ ფულს კარგავ. მე არ მეთაკილება, ბევრჯერ მითქვამს, რომ ძალიან ბევრი მაქვს დაკარგული. უფრო მეტ შეცდომას დავუშვებდი, რომ არ ყოფილიყო მამაჩემი; რომ არ ყოფილიყო ბავშვობის გამოცდილება, როცა პაპას ცხვარში დავყავდი. ახლა ცხვარი რომ მიდის, მისი წონა უკვე თვალით ვიცი. პაპაჩემი რომ არ მყოლოდა, მამაჩემი და ჩემი ძმა რომ არ მყავდეს, დღეს აქამდე ვერ მოვიდოდი. 

- თქვენ ბევრს საუბრობთ ე.წ. საჭირო პროფესიებზე და ამ პროფესიებში სპეციალისტების დეფიციტზე. ცოტა გვყავს, ან საერთოდ არ გვყავს ახალგაზრდა, თავის საქმეზე შეყვარებული ვეტერინარები, აგრონომები, კვების ტექნოლოგები. როგორ ფიქრობთ, როდის და როგორ აღმოიფხვრება ეს დეფიციტი? ხომ შეუძლებელია, რომ რომელიმე პროფესიაზე მოთხოვნა იყოს და მიწოდება - არა?

- ეკონომიკის აქსიომას ვერ გადავუხვევთ - მოთხოვნა და მიწოდება ერთმანეთს განაპირობებს. მაგრამ ჩვენთან არის მოთხოვნა უფასო ვეტექიმზე და უფასო აგრონომზე. 

- რატომ? რას გულისხმობთ?

- წარმოვიდგინოთ, რომ რამდენიმე სოფელში ერთი ვეტექიმია, რომელიც დიდი ხანია, მუშაობს. ეს არის სოფლისთვის ახლობელი ადამიანი და თანასოფლელებს ფულს ვერ ართმევს. ვთქვათ, წავიყვანე, ათი გოჭი მყავდა დასაკოდი. 100 ლარი რომ უნდა გადამეხადა, ეს საქმე გავაკეთებინე, თან ჩემი ნათესავია და საღამოს ვიქეიფეთ. ეს კაცი წავიდა სახლში - ნასვამიც, ბედნიერიც, რომ იმ დღეს წინაპრები მოვიხსენიეთ. მეორე დღეს მისი შვილი მიდის თბილისში, ეროვნული გამოცდები უნდა ჩააბაროს და მამამისს 50 ლარი არ აქვს, რომ შვილს გაატანოს. ეს ბავშვი იოცნებებს იმაზე, რომ ვეტერინარი გახდეს? 

- რატომ არ არის ანაზღაურებადი ვეტექიმის პროფესია? იმიტომ, რომ ადრე სახელმწიფო უხდიდა?

- დიახ, ზუსტად. დღესაც ასე მიაჩნია ბევრს, რომ ვეტერინარის მომსახურების დროს იაფად უნდა გამოვიდეს - ერთი ქეიფით, ვთქვათ. მე კი იაფად გამოვედი, მაგრამ ხვალ სოფელში რომ არავინ იქნება, ვინც გოჭს დაკოდავს, ამაზე არავინ ფიქრობს. 2015-2016 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში სულ 230 ვეტექიმი იყო. დღეს აგრარული უნივერსიტეტი ვეტექიმებს საკმარისი რაოდენობით უშვებს, მაგრამ უმეტესობა თბილისის კლინიკებშია დასაქმებული. ძაღლი რომ გაპარსო, 80 ლარი ღირს და ძროხის საკეისროში 400 ლარიც ებევრება ძროხის პატრონს. 

- ინიციატივიანი და ყოჩაღი ვეტექიმები სოფლად უნდა დაბრუნდნენ და კერძო სამსახურები შექმნან. ეს არის გამოსავალი? 

- ფერმერი, რომელიც ვეტექიმს ქირაობს, მას ხელფასს უნდა უხდიდეს. ეს მენტალიტეტის საკითხია. ახლა კვალიფიციური კადრების დიდი დეფიციტია. ალბათ, ათი წლის შემდეგ ეს დეფიციტი შეივსება. ახალგაზრდა ვეტექიმებს კარგი პროფესიული ცოდნა ექნებათ და ჩვენ მათ დავიქირავებთ.

 

„წყალი მქონდეს და მიწას არ ვამუშავებდე - ეს აბსურდია.“

 


- ინფრასტრუქტურის კუთხით რა არის ის საკითხები, რომლებიც აუცილებლად სახელმწიფომ უნდა მოაგვაროს?

- მელიორაცია, პირველ რიგში. ფერმერმა თავისი მიწა უნდა მორწყას, მაგრამ ამისთვის აუცილებელია წყლის მიყვანა მის მიწებამდე. სახელმწიფოს, რისი საშუალებაც აქვს, ნელ-ნელა აკეთებს. სოფლის მეურნეობის ბიუჯეტი რაც არის, იმის მეოთხედი წყლის სისტემის რეაბილიტაციაში იხარჯება. მე რა ინფორმაციაც მაქვს, 350 000 ჰექტრამდე შეიძლება საქართველოში ირწყვებოდეს და სახელმწიფოს დღეს დაფარული აქვს დაახლოებით 120 000 ჰექტარი. თუმცა, 10-15 წლის წინ მხოლოდ 40 000 ჰექტარი ირწყვებოდა. წინსვლა არის, მაგრამ ამ მიმართულებით გაცილებით მეტი რესურსის ჩადებაა საჭირო. საერთოდ, გზა, დენი და სარწყავი წყალი ზუსტად ის არის, რითიც სახელმწიფო უნდა დაგვეხმაროს. სუბსიდიების წინააღმდეგი ვარ, მაგრამ სახელმწიფომ ფული დახარჯოს იმისთვის, რომ მთლიანად დარგში რაღაც შეიცვალოს - ეს სწორად მიმაჩნია. 

- ინფრასტრუქტურული პრობლემები რამდენად აფერხებს ახალი ტექნოლოგიების დანერგვას? 

- რა თქმა უნდა, აფერხებს. ათი წყალსაცავია ქვეყანაში გასამართი და როცა 300 000 ჰექტარი მოირწყვება, დამიჯერეთ, ტექნოლოგიებს ვერავინ შეაჩერებს. წყალი მქონდეს და მიწას არ ვამუშავებდე - ეს აბსურდია. ტექნოლოგიების გამოყენება, უბრალოდ, უიაფებს ფერმერს საქმიანობას. ამიტომ, დროთა განმავლობაში, აუცილებლად დაინერგება.

- შემაჯამებელი კითხვა მაქვს: საერთოდ, ქვეყნის განვითარებისთვის მიგაჩნიათ თუ არა სწორად, რომ საქართველოს მოსახლეობის 40% სოფლად ცხოვრობდეს? 

- არ მიმაჩნია სწორად. ევროპის ქვეყნების მაგალითი შეგვიძლია, ავიღოთ. მაგრამ ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სოფლად ცხოვრება ერთია და სოფლის მეურნეობაში დასაქმება მეორეა. ეს ერთმანეთში არ უნდა ავურიოთ. თუ, მაგალითად, დედოფლისწყაროში იქნება ქარხანა, სადაც 150 კაცი დასაქმდება. ასევე, იქნება სამკერვალო, სადაც 100 კაცი დასაქმდება და ასე შემდეგ... 15-18 კილომეტრის დაშორებით ბევრი ივლის სამსახურში სოფლიდან. მე თბილისში რომ ვცხოვრობდე და ბანკში ვმუშაობდე ოპერატორად, ამას ბევრად მირჩევნია, რომ რეგიონში ვცხოვრობდე, სუფთა ჰაერზე ვიყო, ჯანმრთელად ვიკვებო, ბავშვები ბუნებასთან ახლოს გავზარდო. ეს არის სწორი მოდელი, ჩემი აზრით. 

- თქვენს მეუღლეზე, ნინოზე, ნათქვამი გაქვთ: „არც ისე ბევრია თბილისში დაბადებული და გაზრდილი გოგო, მიჩვეული შარდენსა და მეგობრების გარემოში ყოფნას, ერთ დღეს ქმარს სოფლად საცხოვრებლად გაჰყოლოდეს.“ ფიქრობთ, რომ დღეს ნინო ისეთივე რეალიზებული ადამიანია, როგორიც თქვენ ხართ?

- ნინო იურისტია და მერე საბუღალტრო საქმეც ისწავლა. ჩვენ გვეხმარებოდა. ჩემი მეუღლეც და მამაჩემიც აუდიტებივით იყვნენ. როცა საგადასახადო სამსახურმა შეგვამოწმა, ძალიან კმაყოფილი დავრჩი მათი ნამუშევრით. ამასაც რომ თავი დავანებოთ, ჯერ მარტო იმით მომეხმარა, რომ რეგიონში წამოვიდა საცხოვრებლად. ძნელია, აქეთ-იქით იარო და ოჯახს იყო მოწყვეტილი, როცა შენი ძირითადი საქმე რეგიონშია. 

- ეს თქვენ დაგეხმარათ, თქვენს რეალიზაციას დაეხმარა. თვითონ?

- თვითონ დღეს დიასახლისია, სამი ბავშვი გვყავს. სურვილი აქვს, რომ მუშაობა დაიწყოს. ცოტას რომ წამოვზრდით და ბაღში მივიყვანთ ბავშვებს, მერე შეძლებს, რომ იმუშაოს. ძალიან გონიერი ადამიანია, ალღოს აღებაც მშვენივრად შეუძლია. ამიტომ, დარწმუნებული ვარ, რომ ნებისმიერ დროს დაიმკვიდრებს ადგილს, როგორც პროფესიონალი. ამ დროს დაკარგულად არ ვთვლით არც მე და არც თვითონ. ხვალ იქნება თუ ზეგ, ჩვენს კომპანიას კარგი ფინანსისტი რომ დასჭირდეს, უკვე გვყავს. კიდევ დაუმატებს ცოდნას, თუ საჭიროდ ჩათვლის. როცა მთელი ოჯახია ჩართული საერთო საქმეში, ეს სერიოზული ძალაა წარმატების მისაღწევად.

- დელიკატური კითხვა მაქვს. ქორწინებიდან პირველი შვიდი წლის განმავლობაში ბავშვი არ გყავდათ. ეს იყო თუ არა გამოცდის პერიოდი თქვენი ოჯახისთვის? 

- რა თქმა უნდა, იყო. ორივე განვიცდიდით, ნინო უფრო მეტად. ქართული წესია და ბევრი ახლობელი უტაქტოდ მოიკითხავდა: რა, ბავშვის ყოლას არ აპირებთ?! ეს არის ქართული უადგილო ფილოსოფია, რომელიც, რა თქმა უნდა, გულს გვტკენდა; მაგრამ თან უფრო მეტად გვაძლიერებდა.

 
ფერმერებიც გვეზრდებიან სახლში და ფერმერებისთვის საჭმლის მომმზადებელი გოგოც გვეზრდება სახლში. ასე რომ, ეს ყველაფერი კარგად გავიარეთ.

მაგრამ იმ წლების განმავლობაში, მარტო მეუღლე კი არ ვიყავი, ფსიქოლოგიც ვიყავი, რომ ნინოსთვის ეს პერიოდი გადამეტანინებინა, როგორც შემეძლო. ძალიან ცუდი გამოცდილება იყო, საზოგადოების მხრიდან მოქცევის. მაგრამ ის წლებიც კარგად გავიარეთ, დღესაც კარგად მივდივართ.

 

„ის, რომ დღეს საზოგადოება მიცნობს, ჩემი მიზანი არ ყოფილა.“

 


- როგორები გინდათ, თქვენი შვილები რომ იყვნენ - ადამიანები, რომლებიც წვრილმანებს აქცევენ ყურადღებას, თუ ადამიანები, რომლებიც წვრილმანებს არ აქცევენ ყურადღებას?

- ადამიანები მინდა, რომ გაიზარდონ. მე უფრო დამთმობი ვარ. მირჩევნია, ყველა მხარეს ავარიდო კონფლიქტი, ვიდრე ვიღაცას ჩხუბში შევასკდე. მინდა, ჩემმა შვილებმაც არავის უმტრონ და მტრობაც არავის შეარჩინონ. საქმე ისე უნდა დააყენო, რომ შენ შენი სიტყვა გეთქმოდეს. ამის მიღწევა მხოლოდ შრომით შეიძლება. ის, რომ დღეს საზოგადოება მიცნობს, ჩემი მიზანი არ ყოფილა. არ მიფიქრია, რომ ქვეყანაში აღიარებული ფერმერი გავმხდარიყავი, როგორც ვამბობ ხოლმე, „გამოჩენილი გლეხი“. ეს ყველაფერი შრომამ მოიტანა. ვაკეთებდი იმას, რაც მომწონდა, რაც სწორად მიმაჩნდა და ვიღაცისთვის ეს მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. ასევე მინდა, ჩემი შვილებიც განვითარდნენ. არავითარ შემთხვევაში არ დავაძალებ, რომ უნივერსიტეტები დაამთავრონ. შეიძლება, საკუთარი უნივერსიტეტებიც დააარსონ, მაგრამ ეს მათი არჩევანი უნდა იყოს და არა - ჩემი. მე არ მაინტერესებს დიპლომები, მაინტერესებს, როგორ ახმარს ადამიანი თავის ცოდნას და გამოცდილებას საკუთარ თავს და საკუთარ ქვეყანას. წვრილმანებს მიაქცევენ ყურადღებას თუ მსხვილმანებს, ამას ჩემთვის მნიშვნელობა არ აქვს.

- დიდი მადლობა საინტერესო ინტერვიუსთვის. საუბარს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატა ეკუთვნის რუს მწერალს თეოდორ დოსტოევსკის (1821-1881): „ჭკვიანურად მოქცევისთვის მარტო ჭკუა არ კმარა.“ 

- საინტერესო აზრია. თუ ჭკუას გლობალურად შევხედავთ, ალბათ, გამოცდილების გააზრებაც იგულისხმება. პირადად მე ბევრი შეცდომა გულფიცხობით დამიშვია, მაგრამ ჩემს წარსულზე რომ ვფიქრობ, საბოლოო ჯამში, სანამ ქმედებას გადავწყვეტ, ახლა უფრო მეტი ინფორმაცია მაქვს მოსალოდნელ შედეგებზე, ვიდრე ადრე მქონდა. ამიტომ ვამბობ, რომ გამოცდილებას თავისი ჭკუა მოაქვს. 

- მეორე ციტატის ავტორია თანამედროვე ავსტრალიელი მწერალი გრეგორი დევიდ რობერტსი (1952): „ღირსება, არსებითად, თავმდაბალ ადამიანად ყოფნის ხელოვნებაა.“

- ამ აზრს ვეთანხმები. თავმდაბალ ადამიანს დიდ პატივს ვცემ. როდესაც ჩემს თავში ამის საპირისპიროს დავიჭერ, მერე ძალიან განვიცდი. ვფიქრობ ხოლმე, რომ ეს ასე არ უნდა მეთქვა. მაშინაც კი, თუ მართალი ვიყავი, ისეთი ადამიანი გამოვდივარ, რომელიც არ მომწონს. მაგრამ, მეორე მხრიდან რომ შევხედოთ, თავმდაბლობის გამო თუ ჩუმად ხარ და სათქმელს არ ამბობ, სწორად არ მიმაჩნია. თუ  თქვენ შეცდომას უშვებთ და მე ამას ვხედავ, აუცილებლად უნდა გითხრათ. მაგრამ ისე უნდა გითხრათ, რომ თავი არ გადმოგამეტოთ, ჭკუა არ გასწავლოთ... მეორე მხრივ, თუ ადამიანი ჩუმია და ხმას არ იღებს, ეს მის თავმდაბლობას არ ნიშნავს. აქ არის ზუსტად საჭირო ბალანსის დაცვა. ადამიანი აქტიურიც უნდა იყოს და თავმდაბალიც. ზოგადად, არ მიმაჩნია, რომ ვინმე ვინმეზე უკეთესი ან უარესია. მე დედაჩემს ვუყვარვარ სხვებზე მეტად, თქვენ - დედათქვენს. მაგრამ ღმერთის წინაშე ყველა თანასწორი ვართ.

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე

გუნდი

ირაკლი გედენიძე

ზურაბ ქურციკიძე

გიო კუსიანი

გიორგი ურუშაძე

თამთა ყუბანეიშვილი

ნანა ყურაშვილი

ინგა ქორიძე