×
„არასდროს ვყოფილვარ ადამიანების მიმართ მომთხოვნი”

მიხეილ წიკლაური

Apple-ს ტექნოლოგიური ლიდერი


3772

ინტერვიუს შესახებ

არასოდეს, უფრო სწორად, ვერასოდეს ვიფიქრებდი, რომ (ჩემი ჰუმანიტარული განათლებით) ამერიკული მულტინაციონალური კორპორაციის - Apple-ის ტექნოლოგიურ ლიდერს შევთავაზებდი ინტერვიუს. 

მაგრამ მიხეილ წიკლაურს ერთი არაჩვეულებრივი თვისება აქვს, რითიც მთლიანად გიხსნის არცოდნის კომპლექსს: თანამოსაუბრეს არასოდეს უყენებს რაიმეს ცოდნის მოთხოვნას. ყველაფერს გიხსნის და არანაირი კითხვა არ უკვირს. იმდენად უბრალოდ გელაპარაკება, რომ ინტერვიუს ბოლოს ისიც კი ვიფიქრე, იქნებ, ჩემ გარდა, ყველამ იცის, რაზეც ამ საქმიან ადამიანს დროს ვაკარგვინებ-მეთქი. 

მერე ზოგიერთი რამ ახლობლებთან გადავამოწმე და არ იყო ეგრე (რომ ყველამ ყველაფერი იცის). ასე რომ, იმედი მაქვს, ჩემ მსგავსად, თქვენც ბევრ რამეს ახალს და მნიშვნელოვანს გაიგებთ მიხეილ წიკლაურისგან, რომელიც მსოფლიოს ტექნოლოგიურ ცენტრში მუშაობს და, თავისი ცოდნით, დროს წინ უსწრებს. 

ია ანთაძე

- ბატონო მიხეილ, როგორ ფიქრობთ, რომელი ემოცია გამოხატავს თქვენს არსს ყველაზე უკეთ?

- ალბათ, სიმშვიდე. და ცნობისმოყვარეობა - თუ ემოციად ჩაითვლება. 

- მესმის, რომ თქვენი საქმიანობა რთულ პრობლემებთან ყოველდღიურ შეჭიდებას გულისხმობს, მაგრამ თქვენს ცხოვრებას მთლიანობაში როგორ შეაფასებთ - როგორც მარტივს, თუ როგორც რთულს?

- ვფიქრობ, რთული ცხოვრებით ვცხოვრობ. როგორც იცით, ჩვენი ოჯახი ჯერ საქართველოში ცხოვრობდა, შემდეგ ამერიკაში გადავედით; შემდეგ მე და ჩემს მეუღლეს ცალ-ცალკე მოგვიხდა ყოფნა, რადგან მე ამერიკაში დავრჩი, ჩემი მეუღლე საქართველოში დაბრუნდა და, ჯერჯერობით, აქ არის. ერთმანეთთან შესახვედრად სხვადასხვა ადგილზე გვიწევს წასვლა. ხშირად მე ჩამოვდივარ საქართველოში, ზოგჯერ ჩემი მეუღლე ჩამოდის ამერიკაში. ვცდილობთ, ყველა შესაძლებლობა გამოვიყენოთ, რომ სადმე ერთმანეთს შევხვდეთ. ბავშვებიც თბილისში არიან და ესეც ართულებს ცხოვრებას. 

- როგორც ვიცი, გეგმავთ, რომ ოჯახი ისევ შეერთდეს. 

- დიახ, ამ ზაფხულს ჩამოვლენ და ყველანი ამერიკაში ვიქნებით. 

- თქვენ საგარეჯოში გაიზარდეთ და ამბობდით, მოწყენილი ბავშვობა მქონდა და წიგნებმა გადამარჩინაო. ისიც გაქვთ ნათქვამი „80 000 კილომეტრი წყალქვეშ“ და „შერლოკ ჰოლმსის თავგადასავალი“ რეალობიდან გაქცევა იყოო. თქვენს ოჯახს მეურნეობა არ ჰქონდა? ბუნებასთან ახლოს არ იყავით, თუ არ გაინტერესებდათ? 

- არა, მეურნეობა არ გვქონდა. დედაჩემი თბილისში დაიბადა და გაიზარდა. მამაჩემი გომბორიდან იყო. როდესაც დაოჯახდნენ, ერთი წელი თბილისში ცხოვრობდნენ. შემდეგ ერთი-ორი წლით გომბორში გადავედით და ბოლოს ჩავედით საგარეჯოში. ჯერ ქირით ვცხოვრობდით  სხვადასხვა ადგილზე და შემდეგ - კორპუსში. თუმცა, ჩემი ყველა მეგობრის ოჯახს ჰქონდა ვენახი. 

- სოფელში რომ გეცხოვრათ, უფრო გამიკვირდებოდა, რომ გასართობს ვერ პოულობდით. როგორც წესი, ბიჭები სოფელში, ბუნებასთან ახლოს, ხალისიანად იზრდებიან. თქვენ კი, ფაქტობრივად, დედაქალაქსა და სოფელს შორის ყველაზე უინტერესო სივრცეში - პროვინციულ ქალაქში გაიზარდეთ.

- დიახ, განსაკუთრებით, 10-11 წლამდე იყო მოსაწყენი ცხოვრება, შემდეგ მეგობრებს ვხვდებოდი და მეტ-ნაკლებად ვერთობოდით. მაგრამ 11 წლამდე, ძირითადად, სახლში ვიყავი. 

- ახლა, როცა თქვენი ცხოვრების დიდ ნაწილს მსოფლიოს ტექნოლოგიურ ცენტრში - სილიკონის ველზე ატარებთ, რა არის მთავარი, რაც გაკავშირებთ იმ ბავშვთან, რომელიც საგარეჯოში მოსაწყენ ცხოვრებას გაურბოდა? 

- ბავშვობისას ძალიან გამიტაცა სათავგადასავლო ლიტერატურამ, მეტწილად, იმ წიგნებმა, რომლებიც მოგზაურობას შეეხებოდა. ყოველი წიგნის წაკითხვის დროს ვირტუალურად ვმოგზაურობდი და, თითქოს, საგარეჯოში არც ვცხოვრობდი. სხვათა შორის, ბავშვობიდან მქონდა შეგრძნება, რომ მომავალში რაღაც საინტერესოს გავაკეთებდი. 90-იანი წლები იყო, ომების, საყოველთაო გაჭირვების პერიოდი და არანაირი პერსპექტივა არ ჩანდა. ამან ჩემს ბევრ ნაცნობს დაღი დაასვა - უპერსპექტივობის განცდა თრგუნავდა ადამიანებს. მე კი ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ მეცნიერების მიმართულებით საინტერესო ცხოვრება მელოდა. ამისთვის ფსიქოლოგიურად მომზადებული ვიყავი. საბედნიეროდ, გამიმართლა. ნაწილობრივ, შრომის შედეგია, მაგრამ, უმეტესწილად, ალბათ, გამიმართლა, რომ მოვახერხე და მართლაც საინტერესო პროექტებზე ვმუშაობ. 

- ანუ ის გაკავშირებთ პატარა მიშასთან, რომ მისი მთავარი მოლოდინი აახდინეთ? 

- დიახ, ასე გამოვიდა.

- როგორც ჩანს, ბავშვობაში საკუთარი თავის მიმართ მოლოდინის თამასა საკმაოდ მაღლა აწიეთ. ეს მშობლების დამსახურებაა, თუ პირადად თქვენი? 

- ბავშვობიდან მეხერხებოდა მათემატიკა და ძალიან კარგად ვსწავლობდი. მასწავლებლებიც მაქებდნენ, მშობლებიც და, სავარაუდოდ, ამან იმოქმედა ჩემზე. ნებისმიერ ბავშვზე გარემო მნიშვნელოვნად ზემოქმედებს. ვხედავდი, რომ მათემატიკით შესაძლებელი იყო სამყაროს სხვადასხვა პროცესის აღწერა. თანაც, ირგვლივ ყველა მეუბნებოდა, რომ ეს საქმე კარგად გამომდიოდა. 

- მაგალითად, მშობლები გეუბნებოდნენ, რომ „მეცნიერი იქნები, რაღაც ახალს შექმნი, სამყაროს წინ წაწევ...“ 

- დიახ, რაც თავი მახსოვს, ამას მეუბნებოდნენ. 

- დედა? მამა?

- დედაც, მამაც, ბებიებიც.

- როდესაც თქვენ წარგადგენენ, ამბობენ, რომ Apple-ს ტექნოლოგიური ლიდერი ხართ. ჩვენც ასე წარგადგენთ. მაგრამ იქნებ, აგვიხსნათ, ეს რას ნიშნავს? სად ხართ Apple-ს იერარქიაში?

- Apple-ს იერარქიაში 9 სხვადასხვა დონეა. N1, ალბათ, არასაშტატო თანამშრომელია, რადგან მე საერთოდ არ შემხვედრია. N2 არის უმცროსი ინჟინერი, N3 - ინჟინერი, N4 - უფროსი ინჟინერი, N5 - ტექნოლოგიური ლიდერი (რაც მე ვარ). N6 უფროსი ტექნოლოგიური ლიდერია, N7 - გამორჩეული ინჟინერი, N8 - უფროსი გამორჩეული ინჟინერი, N9 - Apple Fellow. შეიძლება ითქვას, იერარქიაში ნახევარზე ცოტა ზევით ვარ. 

- რაც მიხვედით, პოზიცია გაიუმჯობესეთ, როგორც ვიცი. 

- დიახ, 2017 წელს მივედი და უფროსი ინჟინერი (N4) ვიყავი. 2020 წელს დავწინაურდი და ტექნოლოგიური ლიდერი გავხდი.

 

„ნებისმიერი საკითხი, თუ სიღრმეში ჩახვალ, საბოლოოდ, ისევ მათემატიკამდე დადის.“

 


- ერთ-ერთ გადაცემაში მოვისმინე, ამბობდით, რომ თქვენს ჯგუფში 15 ადამიანი მუშაობს და ისინი მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან - ინდოეთიდან, ჩინეთიდან, ეგვიპტიდან, ირანიდან ჩამოვიდნენ ამერიკაში. ჯგუფში სამი ქართველიც არის. ასეთი მულტიკულტურული გარემო რამდენად გაბრკოლებთ, ან გეხმარებათ საერთო ამოცანების გადაჭრაში? 

- პირველ რიგში, იმას ვიტყვი, რომ მე ამ ადამიანების ხელმძღვანელი არ ვარ. Apple-ში ორი ტიპის კარიერული არჩევანია - მენეჯერული და ტექნოლოგიური. მენეჯერის დანიშნულებაა, მართოს ადამიანები და ხელი შეუწყოს მუშაობაში. მე ტექნოლოგიური მიმართულება ავირჩიე. ამ 15 ადამიანს თავისი მენეჯერი ჰყავს. ჩემი ვალდებულებაა, ჯგუფის წევრებს ტექნოლოგიური მენტორობა გავუწიო. ჩემი პროექტებიც მაქვს. 

-  მულტიკულტურალიზმზეც გვითხარით. მათი უფროსი არ ხართ, მაგრამ მათთან ერთად ხომ მუშაობთ? 

- მულტიკულტურული გარემო ჩემთვის ძალიან ჩვეულია. სანამ Apple-ში გადავიდოდი, დაახლოებით ექვსი წელიწადი მისურის მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტში, ელექტრომაგნიტური თავსებადობის ლაბორატორიაში ვმუშაობდი. იქაც, ძირითადად, იმავე ეროვნების ადამიანები იყვნენ: ჩინელები, ინდოელები, რუსები, ქართველები და ირანელები. მულტიკულტურულ გარემოში მუშაობა საკმაოდ საინტერესოა. ადამიანები განსხვავებულები არიან, სხვადასხვა ისტორიას ჰყვებიან თავიანთი ქვეყნის და გამოცდილების შესახებ. ამასთან, Apple-ში ძალიან ეხმარებიან მულტიკულტურულ საზოგადოებას, რომ ადამიანებმა ერთმანეთს გავუგოთ, თავი უხერხულად არავის ვაგრძნობინოთ. ტრენინგებიც გვაქვს ამ მიმართულებით. 

- იმის გამო, რომ ჯგუფის ლიდერი ხართ, მაინც რაიმე ლიდერული თვისებები გჭირდებათ თუ არა, თქვენი ჯგუფის წევრებთან ურთიერთობისას? 

- ტექნოლოგიური ლიდერი ნიშნავს, რომ ტექნოლოგიური მიმართულებით გაქვს ექსპერტული ცოდნა და როდესაც ადამიანები პროექტებზე მუშაობენ, შეიძლება, კონსულტაციები დასჭირდეთ; ან რაიმე საკითხის შესწავლა შეიძლება დასჭირდეთ უფრო სიღრმისეულად. მე განათლებით მათემატიკოსი ვარ და იქ, ძირითადად, ელექტრული ინჟინერიის სპეციალისტები არიან. მაგრამ ნებისმიერი საკითხი, თუ სიღრმეში ჩახვალ, საბოლოოდ, ისევ მათემატიკამდე დადის. როდესაც საკითხის ძირეულად გამოკვლევაა საჭირო, ამ დროს ჩემი ცოდნით სხვებს ვეხმარები. ლიდერის ფუნქცია ის არის, რომ ადამიანებს უნდა ავუხსნა, დავეხმარო, გარკვეული მიმართულებები ვასწავლო. 

- ადვილია ამ ფუნქციის შესრულება? თუ შეიძლება, ზოგჯერ დაბრკოლებებიც შეგხვდეთ? 

- მეადვილება. ალბათ, იმიტომ, რომ ძალიან დიდი ხნის პედაგოგიური გამოცდილება მაქვს. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ვასწავლიდი; ამერიკაშიც მისურის უნივერსიტეტში მკვლევარ-პროფესორად ვმუშაობდი და სტუდენტებს მათი ამოცანების გადაჭრაში ვეხმარებოდი. მაინტერესებს, როდესაც ადამიანს თავის ენაზე ვუხსნი იმას, რაც არ იცის. ზოგადად, ასე ვიქცევი: როდესაც რაღაც საკითხს ვხსნი, არ მაქვს წინასწარი განწყობა, რომ ამ ადამიანმა რამე უნდა იცოდეს. ვცდილობ, ისე ავუხსნა, რომ არანაირი წინაპირობები არ დავაყენო, ცოდნის მხრივ. ეს ჩემთვის საინტერესოა და ვფიქრობ, მეტ-ნაკლებად გამომდის. 

- თქვენი პროფესიული მომავალი უფრო აკადემიურ სივრცეში წარმოგედგინათ (რომელიმე კარგ უნივერსიტეტში), ვიდრე - ინდუსტრიაში. ბოლოს მაინც ინდუსტრიაში წახვედით. დღემდე მოგყვებათ თუ არა ფიქრი საუნივერსიტეტო კარიერაზე? თუ ინდუსტრიაშიც იპოვეთ საქმე, რომელიც თქვენთვის ზედმიწევნით შესაფერისია? 

- აკადემიური მიმართულებით, სწავლებაზე მეტად, სამეცნიერო ნაწილი მიზიდავდა. დღეს რასაც ვაკეთებ, უფრო გამოყენებითი მიმართულებაა: იმაზე ვმუშაობთ, რაც  Apple-ს პროდუქტებში უნდა ჩაიდოს, ან მათ განვითარებას მოხმარდეს. მაგრამ  სამეცნიერო ნაწილი დიდწილად მაინც დევს ჩემს საქმეში. რის საფუძველზეც ვიკვლევთ, ეს ეხება ფიზიკას, ელექტრულ ინჟინერიას. პრინციპში, იმ მიმართულებით ვმუშაობ, რა მიმართულებითაც მინდოდა, რომ მემუშავა. 

- ანუ ფიქრი უნივერსიტეტებისკენ არ გაგირბით? 

- ამ ეტაპზე არ გამირბის.

- თქვენი მეუღლე - ნანა დიხამინჯია - ილიას უნივერსიტეტის ვიცერექტორია ინოვაციების და მეცნიერების პოპულარიზაციის მიმართულებით. მისი საქმიანობა მთლიანად ეძღვნება საქართველოში ტექნოლოგიების განვითარებას და თქვენც კარგად იცით, ამ მხრივ რა მდგომარეობაა ჩვენთან. როგორ ფიქრობთ, ვისზე და რაზეა დამოკიდებული ქართველი ახალგაზრდების პერსპექტივა, რომ ისინიც ჩაერთონ ელექტრული თუ კომპიუტერული ინჟინერიის განვითარების პროცესში?

- ის, რასაც ნანა აკეთებს, ძალიან მნიშვნელოვანია. თავიდან სტუდენტებზე იყო კონცენტრირებული. მაგრამ შემდეგ მოსწავლეებთან, უფროსკლასელებთანაც დაიწყო მუშაობა. ილიას უნივერსიტეტი ბევრ პროექტს ახორციელებს უფროსკლასელების დასაინტერესებლად და მათთვის ინფორმაციის მისაწოდებლად - თუ რა ხდება დღეს ტექნოლოგიებში და რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი. მაგრამ, გლობალური შედეგის მისაღწევად, სკოლებში ადრეული ასაკის მოსწავლეებთან უნდა დაიწყოს ტექნოლოგიების სწავლება. უპირველესად, სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა, რომ სკოლებში ტექნოლოგიების მიმართულება განავითაროს. მეორე საკითხი ფუნდამენტური საგნების - მათემატიკის და ფიზიკის სწავლებაა. ეს საგნები  არ ისწავლება ისე, რომ ადამიანმა სკოლაში მიღებული ცოდნის საუკეთესოდ გამოიყენება შეძლოს დღევანდელ გარემოში. 

- თქვენ ამბობდით, რომ ამერიკის სკოლებში მათემატიკა არის ნაბიჯების მიმდევრობა, რომელმაც რაღაც შედეგი უნდა მოგვცეს. მათემატიკის სწავლების ტრადიცია კი არის ჩვენთან ძლიერი, მაგრამ, როგორც ჩანს, ძველებურად სწავლება თანამედროვე მოთხოვნებს ვეღარ პასუხობს. სწორად გავიგე?  

- დიახ, არ მომწონს საქართველოში მათემატიკის სწავლების მიდგომები, მაგრამ, ზოგადად, ამერიკულ სკოლებში მათემატიკას კიდევ უფრო ცუდად ასწავლიან. 

- რატომ? რას გულისხმობთ?

- ბევრი კვლევა არსებობს იმასთან დაკავშირებით, როგორ უნდა ისწავლებოდეს მათემატიკა. მაგრამ მაინც ფორმალურად ვასწავლით - ფორმულებს, რიცხვებს, მოქმედებებს, განტოლებების ამოხსნას. სინამდვილეში, მათემატიკა გამოთვლითი აზროვნების განვითარების საფუძველია. დღეს მათემატიკა არც საქართველოში და არც ამერიკაში ასე არ ისწავლება. ვასწავლით ნაბიჯებს, თუ როგორ მივიღოთ შედეგი; ამ დროს, უნდა ვასწავლოთ ლოგიკური აზროვნება, ლოგიკური ჯაჭვის დანახვა: როგორ და რატომ გამომდინარეობს ერთი მსჯელობიდან მეორე მსჯელობა; როდის შეიძლება, მსჯელობა სწორად მივიჩნიოთ. ეს არა მხოლოდ მათემატიკის სწავლაში გვეხმარება, არამედ, ზოგადად, ცხოვრებაში. ხშირად ადამიანებს, თუ ეს უნარები არ აქვთ განვითარებული, უჭირთ ლოგიკური ბმების მოძებნა, სწორი დასკვნების გამოტანა, წაკითხულის გააზრება. 

- როგორ ფიქრობთ, ჩვენს სკოლებში საიდან შეიძლება მოვიდნენ მასწავლებლები, რომლებიც უფრო თანამედროვედ ასწავლიან მათემატიკას? 

- ასეთი მასწავლებელი უნდა გავზარდოთ. უნდა განვავითაროთ სასწავლო წიგნები, სასწავლო პროგრამა უნდა შევცვალოთ. 15-20 წლის წინ, თითქოს, დაიწყო ამ მიმართულებით მუშაობა, როცა ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე უნარების საგანი შემოვიდა. მაგრამ ეს მიმართულება არ განვითარდა, სიღრმეში არ ჩავიდა და, მე მგონი, ფორმალობად იქცა.

- იმიტომ, რომ ისევ იგივე მათემატიკის მასწავლებლები ამეცადინებენ მოსწავლეებს. 

- თუმცა, შესაძლებელია ამ მასწავლებლების დატრენინგება ისე, რომ მათ ახლებურად ასწავლონ. გლობალურად თუ გატარდება ახალი პოლიტიკა და შესაბამისი სასწავლო გეგმები შემუშავდება, მასწავლებლების უმეტესობა, დატრენინგების შემდეგ, შეძლებს, სხვანაირად ასწავლოს. ყველა მასწავლებელს ვერ გამოცვლი. ნელ-ნელა, ახალი თაობა მოვა და ძველს ჩაანაცვლებს. ეს არის ოპტიმალური გზა. კიდევ ერთხელ ხაზგასმით ვიტყვი, რომ საქართველოში მათემატიკის სწავლება უკეთესია, ვიდრე ამერიკაში. რა თქმა უნდა, ამერიკაში არის სპეციალური სკოლები, სადაც განსაკუთრებით კარგად ასწავლიან მათემატიკას, მაგრამ ეს მთელ ქვეყანას არ მოიცავს და შედეგიც სახეზეა. როდესაც ვსაუბრობთ, რომ სილიკონის ველზე, ძირითადად, მულტიკულტურულ საზოგადოებას ვხედავთ, ეს იმიტომ, რომ ადგილობრივი კადრები ტექნოლოგიების ბაზარს ვერ ითვისებს. საჭირო ხდება, უცხოელები ჩამოიყვანონ და ასე შეავსონ ცოდნის ნაპრალი.

- სკოლების გარდა, კიდევ რა მიმართულებით შეიძლება ნაბიჯების გადადგმა?

- ძალიან საინტერესოა არაფორმალური განათლების წრეების და კლუბების არსებობა, ვთქვათ, რობოტიქსის, პროგრამირების, მეცნიერების, მათემატიკის კლუბების. ამერიკაში ყველა სკოლაში სხვადასხვა შინაარსის ბევრი კლუბია - მათემატიკის, ჭადრაკის, მეცნიერების, რობოტიქსის. მისურის შტატში, სადაც ჩვენ ვცხოვრობდით, 6 მილიონამდე მოსახლეა და 40 000 ბავშვი იყო ჩართული რობოტიქსის კლუბებში. იმართებოდა ტურნირები, გუნდები დავალებებს იღებდნენ და ბავშვები  აწყობდნენ პატარა რობოტებს, რომლებსაც გარკვეული ბარიერები უნდა გადაელახათ. შეჯიბრებები იმართებოდა რეგიონულ დონეზე, შტატის დონეზე და გამარჯვებულები ეროვნულ დონეზეც გადიოდნენ. კლუბები და ტურნირები ძალიან მნიშვნელოვანია.

 

„საქართველოში პროგრამისტების დეფიციტი გვაქვს.“

 


- როდესაც მათემატიკის მცოდნე ახალგაზრდა სკოლას ამთავრებს და თავის მომავალზე ფიქრობს, ძალიან ცოტამ იცის, რას მისცემდა მას ტექნოლოგიების კუთხით განვითარება; რამდენად ფართო ასპარეზი ექნებოდა მთელ მსოფლიოში. თქვენ როგორ ხედავთ რეალობას?

- ნამდვილად ძალიან პერსპექტიული მიმართულებაა ახალგაზრდებისთვის. საქართველოში მეტ-ნაკლებად ათვისებულია პროგრამირება. ალბათ, იმიტომ, რომ ადგილობრივ ბაზარზე საკმაოდ დიდი მოთხოვნაა პროგრამისტის პროფესიაზე. უფრო მეტიც, სტუდენტები ბაკალავრიატის პირველი-მეორე კურსიდან უკვე იწყებენ მუშაობას, თან, საკმაოდ მაღალი ანაზღაურებით; ალბათ, საშუალო ხელფასზე 3-4-ჯერ უფრო მაღალი ხელფასით. 

- აქაურ ინდუსტრიაში? 

- დიახ, არის ბანკები; არის კომპანიები, რომლებიც სხვადასხვა პროგრამულ პროდუქტს ქმნიან; არის კომპანიები, რომლებიც უცხოური კომპანიებისთვის მუშაობენ. პროგრამირება ისეთი რამ არის, რასაც რომელიმე კონკრეტულ ადგილზე ყოფნა არ სჭირდება. ამავე დროს, განვითარებულ ქვეყნებში პროგრამისტების საშუალო შემოსავალი მნიშვნელოვნად აღემატება საქართველოში პროგრამისტების შემოსავალს. ამიტომ, უცხოური კომპანიებისთვის მომგებიანია, საქართველოში და მსგავს ქვეყნებში დაუკვეთონ პროგრამული პროდუქტი. მე ვფიქრობ, რომ, თუნდაც, არსებული რესურსით და უკვე არსებული ბაზრით, საქართველოში პროგრამისტების დეფიციტი გვაქვს. ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ტრადიციულ პროფესიებზე მოთხოვნა ნელ-ნელა შემცირდება. მაგალითად, საქართველოში პოპულარული იყო იურიდიული ფაკულტეტი და ამ მიმართულებით ბევრი ახალგაზრდა ცდილობდა განათლების მიღებას. მაგრამ 5-10 წელიწადში უკვე იქნება ხელოვნური ინტელექტის სერიოზული პროდუქტი, რომელიც ადამიანზე უკეთეს იურიდიულ კონსულტაციას გასწევს. ხელოვნური ინტელექტი მედიცინაშიც აქტიურად ჩაერთვება და ტრადიციულ პროფესიებს შეავიწროებს. მაგრამ ამ ყველაფერს ტექნოლოგიური მხარდაჭერა დასჭირდება და ტექნოლოგიური განვითარება სულ უფრო აქტუალური გახდება. 

- რაკი ხელოვნური ინტელექტი ახსენეთ, შეგახსენებთ, რომ ერთ საჯარო შეხვედრაზე თქვენ თქვით: „ბევრი უნდა ვიმუშაოთ იმისთვის, რომ ჩვენ ვმართოთ და არა - მან გვმართოს.“ პატრიარქის წლევანდელ სააღდგომო ეპისტოლეში არის ასეთი მონაკვეთი: „ტექნიკური პროგრესი იმდენად წინ წავიდა და საზოგადოების სულიერი განვითარება მას იმდენად ჩამორჩა, რომ ინოვაციების დამნერგავი ადამიანი თვითონ დამცირდა თავისი ქმნილების წინაშე და მისგან მართული ხდება.“ პირადად მე ამ საფრთხეს ვერ აღვიქვამ, რადგან ეს თემა არ ვიცი. რამდენად რეალური და აქტუალურია ხელოვნური ინტელექტის მხრიდან ადამიანისთვის შექმნილი საფრთხე?

- დღეს, ამ ეტაპზე, ეს საფრთხე არ არსებობს. თუმცა, ტექნოლოგიურმა განვითარებამ, შესაძლებელია, გამოიწვიოს გარკვეული საფრთხეები, რომლებსაც აუცილებლად დასჭირდება მართვა. არსებობს ხელოვნური ინტელექტის ეთიკა, რომელიც ცდილობს, რისკები დაარეგულიროს. ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი სერიალია "Black Mirror" ანუ „შავი სარკე“. ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი სერიებია და ყველა სერიას ლაიტმოტივად გასდევს ტექნოლოგიური სიახლე, რომელიც მნიშვნელოვნად ცვლის საზოგადოებას. თითოეულ სერიაში ეს სიახლე კარგი მიზნისთვის ჩნდება, მაგრამ შემდეგ რაღაც გაუთვალისწინებელი ხდება და საზოგადოებას სერიოზული ხიფათი ექმნება. ცხადია, ტექნოლოგიურ პროგრესს ვერ გავაჩერებთ. საქართველოში რომც გადავწყვიტოთ, რომ უარი ვთქვათ ტექნოლოგიურ განვითარებაზე, რადგან რისკების გვეშინია, - მსოფლიოში ტექნოლოგიები მაინც განვითარდება და აღმოჩნდება, რომ ჩამოვრჩით. ეს ეკონომიკურადაც დაგვაზარალებს, მხოლოდ მომხმარებლებად გადაგვაქცევს და ვერ შევძლებთ, რომ სერიოზული პროგრესი განვახორციელოთ. მეორე მხრივ, იმის გარდა, რომ ტექნოლოგიურ პროგრესს გარკვეული რისკები ახლავს, მას დიდი სიკეთეც მოჰყვება. ისტორიას თვალი რომ გადავავლოთ, ტექნოლოგიური და მეცნიერული მიმართულება საუკუნეების მანძილზე ვითარდებოდა, მაგრამ შედარებით ნელა. ამ ბოლო წლებში კი ძალიან სწრაფად დაიწყო განვითარება. რა თქმა უნდა, ტექნოლოგიურმა პროგრესმა გამოიწვია ის, რომ მეორე მსოფლიო ომში ათობით მილიონი ადამიანი დაიღუპა. რომ არ ყოფილიყო ტექნოლოგიური წინსვლა, არ იქნებოდა ბომბდამშენები, ტანკები და მსგავსი გამანადგურებელი იარაღი. არ იქნებოდა ჰიროსიმის, ნაგასაკის და ჩერნობილის შემთხვევები. მაგრამ, ამავე დროს, ტექნოლოგიური წინსვლა გვეხმარება სიცოცხლის გადარჩენაში და ცხოვრების გაიოლებაში. ცნობილია, რომ ადრე ბევრი ქალი იღუპებოდა მშობიარობის დროს, ბევრი ბავშვი იღუპებოდა ადრეულ ასაკში. ტექნოლოგიურმა წინსვლამ და მედიცინის განვითარებამ საშუალება მოგვცა, რომ ეს პრობლემები დაგვეძლია. პანდემიის დროსაც ნათლად დავინახეთ ტექნოლოგიების მნიშვნელობა. 

- რას ნიშნავს, რომ კაცობრიობა ფრთხილად უნდა იყოს იმ საფრთხეებთან, რაც ტექნოლოგიურ პროგრესს მოაქვს? 

- ეს ნიშნავს, რომ კარგად უნდა შევისწავლოთ და კარგად უნდა გავიაზროთ, როგორ მუშაობს ესა თუ ის სიახლე. მომავალში რობოტიქსის მიმართულება ძალიან განვითარდება და ხელოვნური ინტელექტი და რობოტები მნიშვნელოვან როლს შეასრულებენ საზოგადოების ცხოვრებაში. იქნებიან რობოტები, რომელთა გამოყენება უნდა ვისწავლოთ და მოვახერხოთ. და, რა თქმა უნდა იქნება რისკი, რომ ხელოვნური ინტელექტის განვითარებამ შეიძლება დაუგეგმავი მიმართულებით წაიყვანოს პროცესები. იმის გამო, რომ საზოგადოებას არ აქვს საკმარისი ცოდნა მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების შესახებ, ხშირად ყურადღებას არარსებულ რისკებზე ამახვილებენ და რეალური რისკები ყურადღების მიღმა რჩება.

 

„პროგრამა, რომელიც საკუთარ თავს დააჭკვიანებს,  ზუსტად არავინ იცის, როგორ განვითარდება.“

 


- ყველაფერს ხომ ადამიანი ქმნის და დაუგეგმავი მიმართულებით პროცესი როგორ უნდა წავიდეს? ეს რომელიმე სახელმწიფოს ან პიროვნების ბოროტ განზრახვას უკავშირდება? 

- ერთი მიმართულება, რა თქმა უნდა, ის არის, რომ არაკეთილსინდისიერი ადამიანის ხელში ასეთი ტექნოლოგია საშიშია. მაგალითად, დღეს მთელი ბირთვული არსენალი რომ აფეთქდეს, დედამიწაზე სიცოცხლე დამთავრდება. ყოველთვის იქნებიან სახელმწიფოები, რომლებიც საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე შეეცდებიან ტექნოლოგიური მიღწევების გამოყენებას. რისკის მეორე მიმართულება ხელოვნური ინტელექტია, რომელიც შეიძლება არაპროგნოზირებადად მოიქცეს.

 
ხელოვნური ინტელექტი არის ასეთი რამ: ვაძლევთ მოწყობილობას სწავლის უნარს. ანუ მოწყობილობა იღებს ინფორმაციას გარემოდან და ახდენს საკუთარი თავის დასწავლას. და მიზანი აქვს, რომ, ვთქვათ, რაღაც ამოცანა, რაც გვინდა, რომ გადაწყვიტოს, საუკეთესოდ გადაწყვიტოს. მაგრამ ამ დასწავლის პროცესში ის იცვლება. და იმდენად ბევრი, სხვადასხვა ვარიანტია ამ ცვლილების, რომ საბოლოო შედეგის აბსოლუტური პროგნოზი შეუძლებელია.

ამ დასწავლის პროცესში, რაც უფრო ჭკვიანი გახდება მანქანა, მან შეიძლება ისეთი გადაწყვეტილებები მიიღოს, რაც საერთოდ არ გვქონდა განსაზღვრული. ხელოვნური ინტელექტი მეტ-ნაკლებად ადამიანის ანალოგივით არის. ადამიანის გონებას აქვს უნარი, რომ დაისწავლოს და ამ პროცესში მთელი რიგი შემთხვევითი მომენტები შემოდის. შეუძლებელია, ზუსტად განსაზღვრო, როგორ ჩამოყალიბდება ადამიანი. ასევეა ხელოვნური ინტელექტიც. პროგრამა, რომელიც საკუთარ თავს დააჭკვიანებს,  ზუსტად არავინ იცის, როგორ განვითარდება. მეტ-ნაკლებად ამას ვაკონტროლებთ, მაგრამ გარკვეულ მომენტში  შეიძლება მივიღოთ შედეგი, რომელსაც არ ველოდით. 

- არის პროგნოზი, როდის შეიძლება რეალურ საფრთხედ იქცეს ტექნოლოგიების განვითარება? 

- არ მგონია, ეს უახლოეს 10-15 წელიწადში მოხდეს. თუმცა, შემდგომ რისკი უფრო და უფრო გაიზრდება, რაც მეტად ჭკვიანი მანქანები გაჩნდება ჩვენ ირგვლივ. 

- დიდი მადლობა ინტერვიუს ამ ნაწილისთვის. მინდა,  ისევ საქართველოს დავუბრუნდეთ. ერთხელ, როდესაც ე.წ. „ტვინების გადინებაზე“ იყო საუბარი, თქვენ თქვით, ჩვენ ბიზნესმენები არ ვართ, რომ საქმე საქართველოში ვაკეთოთ, ჩვენ ტექნოლოგიებს ვავითარებთო. თქვენი კვალიფიკაციის ადამიანისთვის სამუშაო ჩვენს ქვეყანაში არ არის და, ალბათ, დიდხანს არ იქნება. მაგრამ საქართველოსთან თანამშრომლობის რა ფორმები მიგაჩნიათ რეალურად? 

- ერთ-ერთი საინტერესო პროექტი იქნებოდა უნივერსიტეტებს შორის კავშირი. დღეს ძალიან ბევრ ამერიკულ და ევროპულ უნივერსიტეტში მუშაობენ ქართველი მეცნიერები და, დარწმუნებული ვარ, სიამოვნებით დასთანხმდებიან ერთობლივ პროექტებში მონაწილეობას. ამერიკაში არსებობს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ დაფინანსებული საინტერესო პროგრამა - უნივერსიტეტისა და ინდუსტრიის თანამშრომლობის გაღრმავება. ამ მიმართულებით, მაგალითად, მისურის მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტში (სადაც ვმუშაობდი), ჩამოყალიბებულია კონსორციუმი, რომელშიც შედის რამდენიმე უნივერსიტეტი და ლაბორატორია, ასევე, ინდუსტრიული კომპანიები. ეს კომპანიები საწევროს იხდიან და მოაქვთ თავისი პროექტები, რომლებზეც სტუდენტები და პროფესორები მუშაობენ. საინტერესო იქნებოდა, თუ ამ ტიპის კოლაბორაციაში ქართული უნივერსიტეტებიც ჩაერთვებოდნენ. ისევ და ისევ, აქცენტი შეიძლება გავაკეთოთ იმაზე, რომ ამ კონსორციუმებს საქართველოში უფრო იაფი დაუჯდებოდათ საქმიანობა. თანამედროვე ეპოქაში მანძილები მცირდება და დისტანციურად ბევრი რამის გაკეთებაა შესაძლებელი. 

- ასეთ კონსორციუმში ქართული ინდუსტრიის ჩართვაც შესაძლებლად მიგაჩნიათ?  

- ძალიან კარგი იქნება, ქართული ინდუსტრია თუ ჩაერთვება. „ჰარდვეარის“ (Hardware) მიმართულებით საქართველო პროდუქტებს არ აწარმოებს, მაგრამ საინტერესო პროექტებია პროგრამული უზრუნველყოფის მიმართულებით. ამ კუთხით შეიძლება ადგილობრივი კომპანიების ჩართვა. მაგრამ მეტი აქცენტი შეიძლება გაკეთდეს უცხოურ უნივერსიტეტებთან და უცხოურ კომპანიებთან თანამშრომლობაზე. 

- როგორც თქვენ აღწერეთ, ინდუსტრიებს კორპორაციაში შეაქვთ, ერთი მხრივ, საწევრო გადასახადი, მეორე მხრივ, მათთვის საინტერესო პროექტები, რომლებზეც უნივერსიტეტები მუშაობენ. ანუ თანხაც და დავალებაც ინდუსტრიისგან მოდის. ეროვნული სამეცნიერო ფონდი რა როლს ასრულებს ამ კონსორციუმში? 

- ყველა საქმის დაწყებას სჭირდება საწყისი სახსრები. ეროვნული სამეცნიერო ფონდი თავიდან საკმაოდ დიდ თანხას დებდა ამ ლაბორატორიების შექმნაში. ლაბორატორიები მუშაობდა ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ფულით და შემდგომ, ნელ-ნელა, კონსორციუმს სულ უფრო მეტი კომპანია შეუერთდა. შესაბამისად, ეროვნულმა სამეცნიერო ფონდმაც შეამცირა დაფინანსება. ბოლოს, როცა კონსორციუმი საკმაოდ მოძლიერდა, მთლიანად ინდუსტრიის თანხით გააგრძელა მუშაობა. 

- ფონდი აფინანსებდა იმ პროექტებს, რომლებიც ინდუსტრიისთვის იყო საჭირო? თუ რა პროექტებში დებდა თანხას? 

- ფონდი აფინანსებდა იმ სტუდენტებს და, შესაბამისად, იმ პროექტებსაც, რომელთა საშუალებით ლაბორატორიებს შეეძლოთ, ინდუსტრიული კომპანიები მოეზიდათ. კონსორციუმში ყველა მხარე მოგებულია. იმ თანხით, რასაც კომპანია წელიწადში საწევროს იხდის, ერთ ინჟინერსაც ვერ აიყვანს; ნახევარი ინჟინრის თანხაა, ფაქტობრივად. შედეგს კი თავისი პროექტით იღებს. პერიოდულად კონფერენციები იმართება, სადაც ყველა პროექტის შედეგი ხელმისაწვდომი ხდება კონსორციუმის წევრებისთვის. ამის გარდა, ინდუსტრიები წლების განმავლობაში მუშაობენ სტუდენტებთან, რომლებსაც, ფაქტობრივად, თავის თანამშრომლებად ზრდიან. კვალიფიციური თანამშრომლის მოძებნა არც ისე მარტივია. 

- თუ სწორად ვიცი, პროექტების ნაწილი ღიაა და ნაწილი დახურულია. 

- დიახ, არის კომპანიები, რომლებსაც ისეთი პროექტები შემოაქვთ, რომელთა შედეგები, არ უნდათ, გააზიარონ. სავარაუდოდ, ასეთ პროექტებზე საწევრო გადასახადი ოდნავ მეტია. დანარჩენები შედეგებს ერთმანეთს უზიარებენ. 

- პერიოდულად ინტერნეტში ქვეყნდება ცნობილი „მიშას ამოცანები“, ანუ თქვენ მიერ ვიდეოჩანაწერით მოწოდებული რთული ლოგიკური ამოცანები. ისინი საზოგადოების გარკვეული ნაწილის დიდ ინტერესს იწვევს. ადამიანები, რომლებიც ამ ამოცანების საჯარო განხილვაში ჩაერთვნენ, თქვენი წრის ხალხია? რა შთაბეჭდილება დატოვა თქვენზე დაინტერესებულმა საზოგადოებამ? 

- სხვათა შორის, ცოტას ვიცნობდი მათგან, ვინც ამ ამოცანების ამოხსნაში ჩაერთო. ძალიან საინტერესოდ მსჯელობდნენ. მე ასეთი მიდგომა მაქვს: როდესაც ვინმე ხსნის ჩემს ამოცანას, მაინტერესებს, როგორ მსჯელობს. ეს ისეთი პროცესია, როცა ნათლად ხედავ, ადამიანი როგორ ფიქრობს და რატომ აკეთებს ამა თუ იმ დასკვნას. ჩემთვის ნამდვილად საინტერესო იყო სხვადასხვა ადამიანის მსჯელობისთვის თვალის მიდევნება. ეჭვიც არ მეპარებოდა, რომ საქართველოში იყვნენ და არიან ძალიან ჭკვიანი და წარმატებული ადამიანები. ბევრია ასეთი. უბრალოდ, ვფიქრობ, რომ გლობალური დონე შეიძლება აიწიოს უკეთესი სწავლებით, თორემ, დღევანდელი სწავლების დონითაც, საქართველოში ბევრი ძალიან ჭკვიანი ადამიანია, მათემატიკური აზროვნებით. 

- ერთხელ თქვით: „მე სტაბილური და ძალიან მშვიდი ვარ, ჩემი მეუღლე კი აქტიურია და სულ სიახლეებს ეძებს; ეს, გარკვეულწილად, გადამდებია. რომ არა მისი აქტიურობა, ალბათ, ბევრ რამეს არც კი შევეჭიდებოდი." ამ ბევრ რამეს შორის რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი? რა არ იქნებოდა თქვენს ცხოვრებაში, რომ არა ქალბატონი ნანა, თავისი ხასიათით?

- შეიძლებოდა, უნივერსიტეტში დავრჩენილიყავი და ინდუსტრიაში არ გამეგრძელებინა მუშაობა. უნივერსიტეტში ადამიანს შედარებით მშვიდი ცხოვრება გაქვს. მაგრამ ძალიან ბევრ საინტერესო რამეს გამოვტოვებდი, ინდუსტრიაში რომ არ წავსულიყავი. 

- რომ შეგეძლოთ თქვენი ხასიათის ერთი სისუსტის ან ერთი შეზღუდვის დაძლევა, რა იქნებოდა?

- ალბათ, უფრო მეტ რისკს გავწევდი. ხშირად ზედმეტად რაციონალური ვარ და რისკის გაწევა არ მიყვარს. მაგრამ ხანდახან რისკი აუცილებელია, რომ უფრო მაღალ მიზნებს მიაღწიო. 

- 20-25 წლის მიხეილ წიკლაურს დღევანდელი გადასახედიდან ვეტყოდი, რომ ყველაფერი შეიძლება შეიცვალოსო - ეს თქვენი ნათქვამია. და მაინც, თქვენთვის რა არის ის, რაც არ შეიძლება, რომ შეიცვალოს?

- თითქმის არაფერი არ არის ასეთი. ადრე ვფიქრობდი, რომ უფრო მეტი რამ იყო ადამიანზე დამოკიდებული. ბევრად ნაკლებ ფაქტორად მიმაჩნდა გარემო. მაგრამ ნელ-ნელა დავრწმუნდი, რომ რაც არ უნდა ძლიერი იყოს ადამიანი, რაღაც მიზნის მიღწევაში შეიძლება ისეთი დაბრკოლებები შეექმნას, რომ მიზნამდე ვერ მივიდეს. სხვათა შორის, არც არასდროს ვყოფილვარ ადამიანების მიმართ მომთხოვნი და კრიტიკული, რომ რატომ ვერ მიაღწიეს ამა და ამ შედეგს, ან რატომ იქცევიან ასე და არა ისე. მით უმეტეს, ახლა, მიმაჩნია, რომ ნამდვილად შეიძლება ადამიანი დაიჩაგროს გარემო პირობებისგან.

 
აი, ეს არის ერთ-ერთი მომენტი, რაც შეიცვალა. ადრე მეგონა, ადამიანს ყველაფერი შეეძლო; თუ გადაწყვეტდა, ყველაფერს მოახერხებდა.

დღეს ვფიქრობ, რომ მე, მეტწილად, გამიმართლა გარემო პირობების მხრივ. ალბათ, ჩემთვის ეს არ შეიცვლება და ყოველთვის მექნება სურვილი, რაც შეიძლება მეტი გავიგო სამყაროს შესახებ.

- ახლა გამახსენდა, შოპენჰაუერი ამბობდა, რაც მეტი რესურსი აქვს ადამიანს საკუთარ თავში, მით ნაკლებად არის დამოკიდებული სხვებზეო. ამ აზრს არ ეთანხმებით? 

- რა თქმა უნდა, ვეთანხმები. მაგრამ გარემო მაინც მნიშვნელოვან ფაქტორად მიმაჩნია. რაც არ უნდა ძლიერი იყო, შესაძლებელია, ისეთი გარემო პირობები შეიქმნას, რომ დამარცხდე.

 

„მშობლებს მოვუწოდებ, რომ შვილები წაახალისონ და თავდაჯერება გაუძლიერონ.“

 


- ბოლო  კითხვა მაქვს: როდესაც თქვენი ბავშვობიდან აღმოჩნდით იქ, სადაც ახლა ხართ, რა იყო მთავარი, რაც დაგეხმარათ, რომ ეს გზა ასეთი წარმატებით გაგევლოთ?

- ალბათ, თავდაჯერება. და ის, რომ საკმაოდ ჯიუტი ვარ, როდესაც ამოცანების ამოხსნაზე მიდგება საქმე. თუ ერთ საათში ვერ ამოვხსენი, მეორე საათსაც აუცილებლად ამ ამოცანაზე ფიქრში გავატარებ. შეიძლება, ერთ დღეს ვერ ამოვხსნა, მეორე დღეს აუცილებლად მივუბრუნდები. აინშტაინმა თქვა - მე სხვაზე ჭკვიანი არ ვარ, უბრალოდ, სხვაზე მეტხანს ვცდილობ ამოცანების ამოხსნასო. რაც უფრო დიდხანს შეეცდები რომელიმე ამოცანის ამოხსნას, ალბათობა, რომ ამოხსნი, უფრო და უფრო იზრდება. ამ დროს თავდაჯერება მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ არ მოეშვა, არ იფიქრო, მაინც ვერ ამოვხსნიო და თავი არ დაანებო. სიჯიუტე, ცნობისმოყვარეობა და თავდაჯერება, ვფიქრობ, გადამწყვეტი იყო ჩემთვის. უფროსებს და ბავშვებს, რომლებმაც, შეიძლება, ეს ინტერვიუ წაიკითხონ, ვურჩევდი, რომ არ მოეშვან, არასოდეს არ დანებდნენ და სიჯიუტით გააგრძელონ პრობლემების გადაწყვეტა. ასევე, მშობლებს მოვუწოდებ, რომ შვილები წაახალისონ და თავდაჯერება გაუძლიერონ.

- დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია ამერიკელი განმანათლებელი და პოპულარული წიგნების ავტორი სტივენ კოვი (1932-2012): „ბედნიერების აგება იმ უნარზე, რომ ყველაფერი აკონტროლო, ფუჭი საქმეა.“ თქვენ ამბობდით, მოტივაციას მიკარგავს, როცა შემთხვევითი მოვლენები წაეწყობა ერთმანეთსო. ამიტომაც გთხოვთ კომენტარს ამ ციტატაზე. 

- ვეთანხმები ამ ციტატას. სამყარო იმდენ რამეზე დგას, რომ ყველაფრის კონტროლი შეუძლებელია. ხდება ხოლმე, რომ ბევრი შემთხვევითი მოვლენა შენს საწინააღმდეგოდ მიჰყვება ერთმანეთს და ეს მაღიზიანებს. შეიძლება, ერთხელ არ გამოგივიდეს რაღაც, მეორედ, მესამედ, მაგრამ როდესაც  ეს შემთხვევები ერთმანეთს წაეწყობა, ჩემს იმედგაცრუებას იწვევს. რა თქმა უნდა, გვსურს, რომ გარკვეულ მოვლენებზე კონტროლი გვქონდეს, თუმცა, უნდა შევარჩიოთ და გავიაზროთ, რისი კონტროლი შეგვიძლია და რისი - არა. განსაკუთრებით, როცა მეცნიერებაზე ვლაპარაკობთ, აქ კონტროლი აუცილებელია. მაგრამ, რაიმე პროცესი თუ ვერ გავაკონტროლეთ, ეს არ უნდა გახდეს ხელის ჩაქნევის და იმედგაცრუების მიზეზი. უბრალოდ, შემდეგი ნაბიჯების გადადგმის დროს, ჩვენი გამოცდილება უნდა გავითვალისწინოთ. 

- მეორე ციტატის ავტორია ქრისტიანი თეოლოგი და ფილოსოფოსი ნეტარი ავგუსტინე - ავგუსტინ ავრელიუსი (354–430): „მთავარში ერთიანობა, მეორეხარისხოვანში თავისუფლება და ყველაფერში სიყვარული“. 

- ალბათ, თავისუფლება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ერთიანობა. თუკი რომელიმე ერთის დათმობაა საჭირო მეორის ხარჯზე, თავისუფლებაზე უფრო ადვილად ერთიანობას დავთმობდი. უფრო მეტიც, ამ ჩამონათვალიდან ერთიანობას ყველაზე ბოლოს დავაყენებდი. თავისუფლება და სიყვარული უფრო მნიშვნელოვანია. ერთიანობა მთავარში, ალბათ, სხვებთან ერთად ერთ აზრზე ყოფნას ნიშნავს. დარწმუნებული ვარ, შეიძლება, განსხვავებულად ვფიქრობდეთ, მაგრამ ერთმანეთიც გვიყვარდეს და თავისუფლებიც ვიყოთ. 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე

გუნდი

ირაკლი გედენიძე

ზურაბ ქურციკიძე

გიო კუსიანი

გიორგი ურუშაძე

თამთა ყუბანეიშვილი

ნანა ყურაშვილი

ინგა ქორიძე