- ქალბატონო ანა, თქვენი პროფესია სიტყვასთან ურთიერთობაა. ორი სიტყვა რომ ავიღოთ: „რჩევა“ და „შენიშვნა“, მათ შორის განსხვავებას როგორ ახსნით?

- ამ ორ სიტყვას შორის გვარიანი განსხვავებაა. ჩემს პროფესიაზე ვიტყვი: რჩევა არის ის, რაც მე შემიძლია ვუთხრა და ავტორმა არ გაითვალისწინოს. შენიშვნა არის ის, რაც მე, როგორც რედაქტორს, მიმაჩნია, რომ გასათვალისწინებელია. როგორც წესი, ითვალისწინებენ კიდეც. ხანდახან მხვდებიან ავტორები, რომლებიც გაჯიუტდებიან ხოლმე, მაგრამ ეს იშვიათად ხდება. სხვათა შორის, როგორც მე დავაკვირდი, კინოდან მოსული ადამიანები თავის ტექსტს თვალით ხედავენ და სხვის შენიშვნებს ნაკლებად ითვალისწინებენ. თვალით ხედავენ როგორც პერსონაჟებს, ასევე, სიტუაციებს. არ დავასახელებ, ვინ არიან იმიტომ, რომ ერთი რომანის ავტორია და მეორეც ძალიან პოპულარული რომანის ავტორია. ამათ განსაკუთრებული კინემატოგრაფიული ხედვა აქვთ.

- ერთი გასაგებია, ვინც არის და მეორე არ მახსენდება. 

- დასამალიც არაფერია, ნანა ექვთიმიშვილზე და თემურ ბაბლუანზე ვლაპარაკობ. ბაბლუანთან, სიმართლე გითხრათ, ვერ შევთანხმდით. ნანა ექვთიმიშვილი ძალიან ნიჭიერად და კარგად წერს, მაგრამ, მაგალითად, არ დამაწერინა სასვენი ნიშნები და ასე ამიხსნა, რომ პერსონაჟი იქ არ ამოისუნთქავს. ვეუბნები, რომ წერის დროს ეს არ შეიძლება, მაგრამ თავისი გაიტანა. 

- ესე იგი, ავტორებს ზოგჯერ რჩევას აძლევთ და ზოგჯერ - შენიშვნას. 

- ჩემი სამუშაო, როგორც წესი, შენიშვნებისგან შედგება. ეს შენიშვნები, ძირითადად, ენობრივი ხასიათისაა. წინადადება სინტაქსურად გამართული უნდა იყოს; ესა თუ ის ლექსიკური ერთეული სწორად უნდა იჯდეს თავის ადგილზე... დღეს ენამ მოიტანა, რომ რომელიმე სიტყვა, რომელიც წერია, სინამდვილეში იმას არ ნიშნავს, რაც ბევრს ჰგონია. მაგალითად, სიტყვა „დღესდღეობით“ ძალიან მაწუხებს ხოლმე, იმიტომ, რომ ეს სიტყვა არ ნიშნავს „დღეს“, სინამდვილეში, ნიშნავს „დღემდე“. ეს ბევრმა არ იცის. ზოგჯერ სიტყვებს მნიშვნელობა ეკარგება და ეს ენაში ბუნებრივი პროცესია. მაგრამ მე ყურადღება გამახვილებული მაქვს.

- მეც არ მცოდნია ამ სიტყვის სწორი მნიშვნელობა. 

- განმარტებითი ლექსიკონის მიხედვით ასეა. 

- თქვენ, როგორც ტექსტის რედაქტორს, სხვადასხვა ხასიათის და რესურსის მქონე ავტორებთან გიხდებათ ურთიერთობა. თქვენი პროფესიული მოვალეობაა, მათ უთხრათ სიმართლე. 

- დიახ, რაც ძალიან ძნელია. 

- იმისთვის, რომ მიიღოთ ის შედეგი, რაც გჭირდებათ, უფრო მეტად ფრთხილი და დამთმობი ხართ, თუ სიმართლე გიბიძგებთ, რომ უფრო თამამი გახდეთ?

- ჩვენ რაღაცნაირად ექიმებივით ვართ. თავიდან ძალიან მიჭირდა, მეთქვა, რომ ეს არ ვარგა. დღესაც მიჭირს.

- თავიდან - როდის იყო?

- რედაქტორი 2002 წლიდან გავხდი. მანამდე სამეცნიერო დაწესებულებებში ვმუშაობდი და მომიჯნავე შეხება მქონდა ენობრივ გამართულობასთან. 27 წლის განმავლობაში ვიმუშავე ხელნაწერთა ინსტიტუტში და 2002 წლიდან გამომცემლობებში ვმუშაობ. ჯერ „დიოგენეში“ ვიყავი, ახლა, ექვსი წელია, „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობაში“ ვარ. 

- მიჭირს, ავტორს სიმართლე ვუთხრაო, - ამას ამბობდით, როცა გაგაწყვეტინეთ. 

- როდესაც რედაქტორი გავხდი, ის ძველი ცოდნა ძალიან წამადგა. ენობრივ შენიშვნებთან დაკავშირებით, ავტორები, როგორც წესი, მიჯერებენ. მაგრამ ის, რომ ვუთხრა - ეს ნაწარმოები არ ვარგა-მეთქი, ყოველთვის ძალიან მიჭირდა. ბოლო ხანებამდე, განსაკუთრებით... ახლა ერთი-ორჯერ შევძელი, ჩემი აზრი პირდაპირ მეთქვა. მანამდე მოიარებით, მინიშნებებით ვეუბნებოდი. ერთი-ორჯერ მითქვამს: „შენი ეს ახალი ნაწარმოები შენს წინა ნაწარმოებებს უნდა სჯობდეს. ყოველი ახალი წიგნი წინ გადადგმული ნაბიჯი უნდა იყოს. ეს არ არის წინ გადადგმული ნაბიჯი.“ ასე რომ ეუბნები ადამიანს, მე მგონი, უნდა გაიგოს. მაგრამ, როგორც წესი, ამის გაგება არ სიამოვნებთ და არ უნდათ ხოლმე. ნაჯახივით პირდაპირ, რომ ეს ნაწერი არ ვარგა, ერთადერთხელ ვთქვი. და, სხვათა შორის, ალბათ, გულში დაჭრილი იყო ის მწერალი, ახალგაზრდა კაცი, მაგრამ მითხრა, დიდი მადლობაო. მერე ფეისბუკის გვერდზეც გამოაქვეყნა: აქამდე მეგონა, რომ ვწერდი, მაგრამ, თურმე, ასე არ ყოფილაო... დარწმუნებული ვარ, ნელ-ნელა რომ გადახარშა, რაც ვუთხარი, კარგად არ მიგონებს (იცინის). 

- გამოდის, მაინც უფრო სიფრთხილეს არჩევთ. 

- მე თვითონ ბუნებით ვარ ასეთი. მიჭირს ადამიანისთვის თქმა, რომ მისი ნაშრომი არ ვარგა და უკან უნდა წაიღოს. მაგრამ იმ კაცს, რომელიც წეღან ვახსენე, პირდაპირ ვუთხარი: სხვა საქმეს მიხედე, რომელიც გაქვს; მოდი, წერას თავი დაანებე-მეთქი. 

- ანუ ზოგჯერ გიხდებათ, იყოთ თამამი. 

- სიმართლე გითხრათ, ეს კაცი გამომცემლობაში არ მოსულა, ჩემთან პირადად იყო მოსული. გამომცემლობაში ჩარჩოების დაცვა გვჭირდება, იქ უფროს-უმცროსობით ურთიერთობას ვითვალისწინებთ. გადამწყვეტი სიტყვა მე არ მეკუთვნის, რა თქმა უნდა. გადაწყვეტილებებს სხვები იღებენ. 

- სად გადის ზღვარი, სადაც მთავრდება რედაქტორის საქმე და იწყება მწერლის სტილი? თქვენ ერთგან ახსენეთ „ფართო უფლებების მქონე რედაქტორი“. ეს რას ნიშნავს?

- ჩვენს პირობებში, საქართველოში, გამომცემლობებში ჩემნაირი რედაქტორი არის ერთი. მე მყავს კოლეგები, ძალიან კარგი რედაქტორები, როგორც ჩემს გამომცემლობაში, ისე რამდენიმე სხვაშიც. ვიცი, როგორ მუშაობენ ისინი. მაგრამ რომ წამიკითხავს, ან მოუყოლიათ,  როგორ მუშაობენ რედაქტორები ამერიკაში, დიდი სხვაობაა. იქ ყველაფერს თავისი რედაქტორი ჰყავს, მაგალითად, პერსონაჟების მოქმედებას. იქაური რედაქტორი მიუთითებს, რომ ეს იყოს ამდენი წლის, ის წავიდეს მარჯვნივ, ეს წავიდეს მარცხნივ. ამას მე, რა თქმა უნდა, ჩემს ქართველ ავტორს ვერ ვეტყვი. მაგრამ ასეთი შემთხვევებიც მქონია - მითქვამს, რომ ეს პერსონაჟი, ბავშვი, ძალიან პატარაა ამ საქმისთვის; ან ძალიან დიდია. და დამეთანხმა ავტორი, სხვათა შორის. ადრე მქონდა ასეთი შემთხვევა ბესო სოლომანაშვილთან: რაღაც ეპიზოდი ჩართო ნაწერში, რასაც ყვება ხოლმე საზოგადოებაში და ბევრს მოსწონს. მაგრამ ერთია, როცა ამას მოყვები და მეორეა, როცა დაწერ. ძალიან ვერ ეთმობოდა, მაგრამ ამოვაღებინე. ახლა კიდევ გამოდის მოთხრობები, სადაც ვეუბნები, რომ არ შეიძლება, ეს პერსონაჟი ასე იქცეოდეს; არ ეკუთვნის ხასიათით.  შეიძლება გაითვალისწინოს, შეიძლება - არა. 

- გამოდის, შინაარსშიც ერევით. 

- ძალიან იშვიათად, მაგრამ ყოფილა ასეთი შემთხვევები. 

- ახლა მინდა, სტილზე გკითხოთ. თქვენ თამთა მელაშვილის „გათვლაზე“ ამბობდით, ხელი მიმირბოდა, რომ გამესწორებინაო. 

- დიახ, თავიდან ასე იყო. როცა კითხვა დავიწყე, სტილი მეუცხოვა და გასწორება მომინდა. მერე, რომ შევყევი და შევყევი, მივხვდი, რომ ეს სხვა ენაა. ამიტომ, დავანებე თავი და მართლა ძალიან მომეწონა, გავითავისე. თუმცა, ბოლოს იქ იყო ეპიზოდები, რაზეც ვუთხარი, რომ ეს ასე არ შეიძლება, ფინალი უნდა იყოს სულ სხვა. რაღაც შეცვალა, მაგრამ ახლაც მგონია - წლები რომ გავიდა და წამიკითხავს - ჯობდა, ის ფინალი სულ არ ყოფილიყო. შეიძლებოდა რაღაც ადგილზე გაწყვეტა და იქ დამთავრება. მაგრამ ასეთი ფინალი მწერლის სურვილი იყო. იქ მე ბევრის უფლება არ მაქვს, მხოლოდ რჩევა შემიძლია. 

- ეს ისევ შინაარსს ეხება და სტილთან დაკავშირებით სად გადის ზღვარი, რომლის იქითაც თქვენ აღარ ერევით?

- სტილში საერთოდ ვერ ვერევი. მაგალითად, ისევ თამთა მელაშვილის ამ ნაწარმოებში ვერანაირად ვერ ჩაერევი. ვერ ჩაერეოდა მაშინელი რედაქტორი ოთარ ჩხეიძის სტილში. ახალგაზრდა მწერალზე, მარი ბექაურზე მინდა, გითხრათ. ეს ახალგაზრდა ქალი, ვატყობ, ყოველ ახალ წიგნთან ერთად წინ და წინ მიიწევს. მაგრამ ვუთხარი, „ანას მომენტში“ პერსონაჟები რომ ლაპარაკობენ (სულ ოთხი პერსონაჟია), ესენი სხვადასხვა ენაზე უნდა მეტყველებდნენ-მეთქი და, სხვათა შორის, ძალიან დაფიქრდა. მაგრამ დრო აღარ იყო, მაშინ მთლიანად ხელახლა უნდა დაეწერა. როგორ არის დაწერილი „დათა თუთაშხია“? იქ ერთი პერსონაჟი ერთ ენაზე მეტყველებს, მეორე -  მეორეზე. პერსონაჟებს მეტყველებით გაარჩევ ერთმანეთისგან. ასევეა დაწერილი, ვთქვათ, „ფალიაშვილის ქუჩის ძაღლები“, სადაც პერსონაჟები სხვადასხვანაირად ლაპარაკობენ. ეს, სხვათა შორის, თარგმანშიც უნდა აისახოს. როდესაც მთარგმნელი პერსონაჟების ენას ერთმანეთისგან არჩევს, ის კარგი მთარგმნელია. ბევრი ვერ არჩევს, სამწუხაროდ. 

- პერსონაჟებთან დაკავშირებით რაც ახლა გვითხარით, ეს სწორედ სტილში ჩარევა არ გამოდის?

- უფრო ენაში, თუმცა, საბოლოოდ, სტილიც ეგ არის. 

- თქვენი საქმიანობა საკმაოდ უჩინარია („უმადურია“, როგორც თქვენ თქვით). რედაქტორთან მოდის ერთი ტექსტი და რედაქტორისგან გადის მეორე, წესით და რიგით, ბევრად უკეთესი. 

- ვცდილობთ. 

- მაგრამ, როდესაც წიგნს კითხულობს, ცოტა ვინმე თუ აქცევს ყურადღებას, ვინ არის რედაქტორი. თქვენ ამბობდით, ჩემი საქმე ძალიან მიყვარსო. რა უდევს საფუძვლად თქვენს პროფესიულ კმაყოფილებას? 

- მაგას ვერ ავხსნი. მაგრამ, გეთანხმებით, რიგითი მკითხველი იმ გვერდს, სადაც აღწერილია, თუ ვინ იმუშავა წიგნზე (ავტორის და მთარგმნელის გარდა), როგორც წესი, არ კითხულობს. ძალიან კარგად მესმის მისი. მაგრამ ნებისმიერი წიგნი, რომელიც წამიკითხავს, როგორც რედაქტორს, ჩემად მიმაჩნია. ვამბობ ხოლმე - „ეს ჩემი წიგნია!“ რა თქმა უნდა, გულში უკვირთ ავტორებს, შენ ვინღა ხარო (იცინის). მაინც მგონია, რომ ჩემი რაღაც ნაწილი ყველა წიგნშია დარჩენილი. და ძალიან მიხარია ხოლმე, თუ „ჩემი“ წიგნი სადმე ლიტერატურულ კონკურსზე გაიმარჯვებს. „საბას“ კონკურსზე შედის ყველა წიგნი, რაც კი წინა წელს გამოვიდა. შემდეგ ჟიურიმ უნდა გადაარჩიოს. როცა საქმე თარგმანებზე მიდგება - და ამ კონკურსზე ყველაზე დიდი წილი თარგმანებს ეკუთვნის - როგორ უნდა გაირჩეს ერთმანეთისგან საუკეთესო, კარგი და ცუდი მთარგმნელი? ძირითადი მასა არის კარგი თარგმანი. მაგრამ „კარგი“ ნიშნავს იმას, რომ ეს არის (მე ასე ვეძახი) კეთილსინდისიერი თარგმანი. ერთნაირია ყველა, ასე გამოდის.

- დონის მხრივ არის ერთნაირი? 

- დიახ. საუკეთესო მთარგმნელის ნამუშევარს კი მაშინვე გამოარჩევთ. როგორ ხვდება ადამიანი, რომ ის სხვებზე უკეთესია? ასეთი საუკეთესო სულ თითებზე ჩამოსათვლელი გვყავს. 

- ერთხელ თქვით, 15 შესანიშნავი მთარგმნელი გვყავსო. 

- სხვადასხვა ენიდან მთარგმნელი, დიახ, დაახლოებით 15 იქნება. ძირითადი მასა ინგლისურიდან ითარგმნება და დანარჩენი - სხვა ენებიდან. პროფესიონალი რედაქტორის თვალი წამში ამჩნევს, რომელი ნაწერია კარგი და რომელი - ცუდი. ეს ეხება როგორც ორიგინალ ავტორს, ასევე მთარგმნელსაც.

- ეს როგორ? 

- ეს უკვე მუშაობის დროს ჩნდება. 

- გასარედაქტირებელ წიგნზე თავიდანვე მუშაობას იწყებთ? თუ ჯერ თავიდან ბოლომდე წაიკითხავთ და მერე შეუდგებით რედაქტირებას? 

- როგორც წესი, წიგნი უკვე გადაწყვეტილებით მოდის ჩემამდე. გამომცემელი თვითონ წყვეტს, ან გვეკითხება. შეიძლება, გამომცემელმა წაიკითხოს ახალი ნაწარმოები და ამის საფუძელზე მიიღოს მისი გამოცემის გადაწყვეტილება. ან, ვთქვათ, ჩვენთან არიან პროექტების მენეჯერები, ახალგაზრდა გოგო-ბიჭები, რომლებიც გამოსაცემად არჩევენ წიგნებს. ერთი ორიგინალური ქართული ნაწარმოებების მენეჯერია, მეორე ჩხრეკს, მსოფლიო მასშტაბით რა იწერება. დღევანდელ ქართველ მკითხველს უნდა, გაიგოს, რა ხდება მთელ მსოფლიოში - რა დაიწერა, რა გამოიცა.  აქამდე როგორ იყო - საბჭოთა კავშირის დანგრევამდე ჩვენ მივდევდით იმას, რაც რუსეთში გამოდიოდა და იმისიც დიდი მადლობელი ვიყავით. მაგრამ შემდეგ სერიოზული წყვეტა გვქონდა. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული, თანდათან ნაბიჯს ავუჩქარეთ. მეტ-ნაკლებად შევავსეთ ის, რაც გვაკლდა და ვცდილობთ, ფეხდაფეხ მივყვეთ დღევანდელ მსოფლიო მწერლობას. სხვათა შორის, ერთი რამ კი შემიძლია, დავინახო, რომ კლასიკოსები თითზე ჩამოსათვლელები არიან - გერმანიაშიც, ინგლისშიც, ერთი-ორი-სამი... ამერიკაშიც კი. ქართული მწერლობა - თუ შევადარებთ იმას, რაც უცხოეთში იქმნება - არაფრით ნაკლები არ არის. შარშან ჩვენი გამარჯვება ყველამ ერთად ვნახეთ ფრანკფურტში, სადაც ქართული მწერლობა წარმოჩნდა. შეიძლება,  ჩვენი წიგნები ძალიან კარგად არ გაიყიდოს, დიდი კომერციული წარმატება არ ჰქონდეს, მაგრამ საქართველო გამოჩნდა, როგორც ქვეყანა, სადაც ნამდვილი ლიტერატურა იქმნება. 

- ეს თქვენგან ძალიან სასიამოვნო მოსასმენია. ისევ რედაქტორის შრომას დავუბრუნდები. თუ რედაქტორის კვალიფიკაციის საფუძვლად სამ კომპონენტს ავიღებთ: ცოდნას, უნარს (რომ ისწავლოს ის, რაც ახალია, რადგან ნორმები სულ იცვლება) და დამოკიდებულებას (ტექსტის და ავტორის მიმართ) - რომელი კომპონენტია უფრო მნიშვნელოვანი კარგი რედაქტორისთვის?

- ცოდნაზე ვიტყვი. ჩემს კოლეგებს რომ ვაკვირდები, ასაკით ჩემზე უმცროსები არიან და მათაც ის განათლება აქვთ მიღებული, რაც მე. ყველა ცდილობს, რომ უკვე არსებული ნორმები დაიცვას. მაგრამ ნორმების დადგენა 80-იან წლებში შეწყდა. ახლა შეიქმნა ქართული ენის ნორმების დამდგენი კომისიის მემკვიდრე ორგანიზაცია, სადაც მოწვეულია ყველა, თუკი ვინმეს რამე გაეგება ენაში. მეც დამიძახეს და მიხარია. თუმცა, მიმაჩნია, რომ ის დადგენილებები, რასაც ექსპერტთა კომისია მიიღებს, საზოგადოებისთვის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი. კომისიამ შეიძლება რამე დაადგინოს, მაგრამ რიგითმა ქართველმა ეს არ მოიხმაროს. მიჯაჭვული კი ვარ ფეისბუკზე, რაც ჩემთვის ცუდია, მაგრამ ვცდილობ ხოლმე, რომ ზოგჯერ შევახსენო ფეისბუკის მეგობრებს, ესა თუ ის სიტყვა როგორ უნდა იწერებოდეს. თითო-ოროლა სიტყვა შემომაქვს. ან უცხო სიტყვათა დიდი ტალღა რომ შემოგვასკდა, გვჭირდება ეს სიტყვები თუ არა? ვიცი, რომ რამდენიც არ უნდა გაუწიო წინააღდეგობა, ის მაინც შემოვა. მაგრამ მე ჩემს სიტყვას ჩავაგდებ (იცინის). ზოგჯერ მეკითხებიან და ვკამათობთ - მივიღოთ ეს სიტყვა თუ არ მივიღოთ? გახდა ეს უცხო სიტყვა ქართული ენის კუთვნილება თუ არ გახდა? მე და ჩემი და ვმუშაობთ მიხეილ ჭაბაშვილის „უცხო სიტყვათა ლექსიკონის“ განახლებაზე. მეუბნებიან ხოლმე, ჩქარა დაამთავრეთო. ლექსიკონები ასე ჩქარა არ კეთდება, სამწუხაროდ. რაც შეეხება რედაქტორების კვალიფიკაციას, რა თქმა უნდა, გადასარევი იქნება, თუ რედაქტორს სამივე აქვს - ცოდნა, უნარი და სწორი დამოკიდებულება. სამწუხაროდ, მინდა გითხრათ, რომ რედაქტორები ცოტანი არიან. სულ რამდენიმე გამომცემლობას ჰყავს კარგი რედაქტორი. ნებისმიერ დარგში ასეა. ჩემი კოლეგების უმეტესობას ვიცნობ. ხშირად ერთმანეთს ჭკუას ვეკითხებით - აბა, შენ როგორ დაწერდი ამას? ან მე მომწერენ, ან მე მივწერ. 

- რედაქტორებს ყველაზე ხშირად რასთან დაკავშირებით გჭირდებათ აზრთა გაცვლა-გამოცვლა?

- მაგალითად, პირის ნიშნების ხმარება ავიღოთ - შეჰხარის თუ შეხარის? დავეკითხე ჩემს კოლეგა ენათმეცნიერებს - რა ვქნა ასეთ დროს? ჩავსვა ეს პირის ნიშნები თუ არ ჩავსვა? მედგარ წინააღმდეგობას გვიწევენ ავტორები. მაგალითად, ლაშა ბუღაძე პრინციპულად არ ჩაწერს ტექსტში პირის ნიშანს და, თავის მხრივ, მართალიც იქნება. დროს ასე მოაქვს. მერე, ჩემმა უფროსმა კოლეგებმა (და ზოგმა უმცროსმაც) მითხრეს, დატოვეთ ისე, როგორც არისო; უნდა გამოჩნდეს 21-ე საუკუნის პირველი ოცი წლის ვითარებაო.

- ანუ თუ მწერალი ჩაწერს პირის ნიშნებს თავის ტექსტში, თქვენ უტოვებთ, თუ არ ჩაწერს, არ უმატებთ?

- დიახ, მე უკვე ამ პრინციპზე გადავედი. თუმცა კი, ხელი გამირბის ხოლმე, რომ ჩავწერო. გააჩნია, რას ველოდები ამა თუ იმ ავტორისგან ან მთარგმნელისგან. 

- რას ელოდებით - რას ნიშნავს?

- როგორ მიიღებს ამას. მაგალითად, წუხელ ვკითხულობდი ხათუნა ცხადაძის თარგმანს, რომელიც საუკეთესო მთარგმნელების იმ ჩამონათვალში ერთ-ერთია. ჩავუსვი აქა-იქ პირის ნიშნები, ვიცოდი, რომ არ გამიპროტესტებდა. თუმცა, შეიძლება, სხვა რამე გააპროტესტოს. მაგალითად, გია ჭუმბურიძეს თავისი შეხედულებები აქვს, გვქონია ხშირი დებატები და კინკლაობა. ბოლოს, მის სასარგებლოდ წყდებოდა, როცა კი გვქონდა ურთიერთობა. 

- თუ ავტორი გაჯიუტდა, ალბათ, ყოველთვის გაიტანს თავისას. 

- სხვათა შორის, ჩემმა კოლეგებმა მიამბეს, რომ მათ საკუთარ გამოცდილებას უზიარებდა ლოლა ქადაგიშვილი, რომელიც წინა თაობის საუკეთესო რედაქტორი იყო. ქალბატონი ლოლა  გვეუბნებოდაო - ამ წიგნს არ დაეწერება ლოლა ქადაგიშვილი, დაეწერება ასე: ლ.ქადაგიშვილი. მე იქ არავინ ვარ, იკითხოს თვითონ მთარგმნელმა თუ ავტორმაო. 

- ცოდნა და გემოვნება თუ შეიძლება, გაიმიჯნოს თქვენს საქმეში? 

- არ ვიცი, არ მიფიქრია ამაზე. ყველაფერი ერთად არის. ფართო განათლება ყველა სფეროში აუცილებელია. 

- მაგრამ შეიძლება იყოს რედაქტორი, რომელმაც ნორმები კარგად იცის, მაგრამ გემოვნების პრობლემა აქვს? 

- რამდენიც გინდა.

- რაში გამომჟღავნდება ეს ამბავი? გემოვნების მხრივ რომ უჭირს, ეს სად გამოჩნდება?

- გრამატიკა, მოგეხსენებათ, ზუსტი მეცნიერებაა. გემოვნება გრამატიკასთან კავშირში არ არის. მაგრამ რედაქტორს რომელი ნაწარმოები მოეწონება, ან არ მოეწონება - ეს კიდევ სხვა რამ არის. ამაზე ხშირად გვიმსჯელია.

- თქვენ ნათქვამი გაქვთ, ჩემი კოლეგების ნამუშევარს ვცნობო.

- დიახ, ვცნობ. 

- ეს იმას ნიშნავს, რომ რედაქტორებს გასწორების სტილი მკვეთრად განსხვავებული აქვთ? იქნებ, ამაში ჩანს გემოვნება?

- სტილი არა, სწორედაც რომ ენობრივ ნორმებს ვგულისხმობდი. ზუსტად ვიცი, რომ ის ავტორი ასე არ დაწერდა. ეს არის რედაქტორის ნამუშევარი. 

- რომელი რედაქტორის ნამუშევარია, ამასაც ცნობთ?

- არა, მხოლოდ იმას ვხვდები, რომ ეს რედაქტორის ნამუშევარია და არა ავტორის. თავისი გემოვნების საკითხებს რედაქტორი ტექსტში ვერ გადაწყვეტს. ეს აზრის გამოთქმის დროს ჩანს. 

- თქვენ ხართ ერთ-ერთი ის ადამიანი, ვისაც ძალიან მჭიდრო შეხება აქვს ლიტერატურულ პროცესთან - თარგმანი იქნება, თუ ორიგინალური ქართული ნაწარმოები. ნათქვამი გაქვთ: არავინ ჩანს ისეთი, ვინც საქართველოს ლიტერატურის ისტორიაში დარჩებაო. ახლაც ასე ფიქრობთ? 

- შემიძლია ეს გავიმეორო, მაგრამ უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ამის გარკვევას დრო სჭირდება. ნებისმიერი ნაწარმოები, რომელიც წამიკითხავს, ან არ წამიკითხავს და ისე ვიცი, შეიძლება დარჩეს ლიტერატურულ ფაქტად - რომ ასეთი მწერალი იყო და ეს წიგნი დაიწერა. მაგრამ ვთქვათ, 20 წლის შემდეგ, შეიძლება, ეს წიგნი აღარავინ წაიკითხოს. მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრის ბევრი მწერლის ნაწარმოებებს ვკითხულობდით, მაგრამ იმ წიგნებს დღეს აღარ წაიკითხავენ. ვერ ვიტყვი, რომ ჩემი აზრი უზენაესია, მაგრამ მგონია, რომ ასე იქნება. 

- თქვენ ამბობთ, რომ, ჯერჯერობით, თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში ვერ წააწყდით ვერაფერს ისეთს, რასაც, სავარაუდოდ, 50 წლის მერეც წაიკითხავენ?

- დიახ, და რომ დარჩება ქართული ლიტერატურის ისტორიაში. ასეთად მიმაჩნია ზაირა არსენიშვილის „ვა, სოფელო...“, რომელიც, მე მგონია, ქართულ კლასიკურ მწერლობას შეემატება. ოღონდ, ეს არ იქნება 21-ე საუკუნის მწერალი. ეს მე-20 საუკუნის მწერალია, თუმცა, წიგნი 21-ე საუკუნეში გამოვიდა. მკითხველთა ფართო მასა, სამწუხაროდ, ამ წიგნს ჯერ არ იცნობს. ზაირა არსენიშვილი  ქართულ მწერლობაში ქართული ენის ერთ-ერთი ყველაზე მძლავრი წარმომადგენელია. ასეთები დღეს თითქმის აღარ გვყავს. სულ რამდენიმე გვყავდა - რეზო ინანიშვილი, ნუგზარ შატაიძე, ვთქვათ, ნაირა გელაშვილია ასეთი. ახალგაზრდებიდან - გიორგი ლობჟანიძე, რომელმაც არაჩვეულებრივად იცის ქართული ენა. შეიძლება, ვინმე გამომრჩა. 

- არჩილ ქიქოძის „სამხრეთულ სპილოზე“ გაქვთ ნათქვამი, დღევანდელი ქართული პროზის ტენდენციის ნიმუშიაო. თქვენ ამ წიგნის რედაქტორი ხართ. რას გულისხმობდით? რა არის დღევანდელი ქართული პროზის ტენდენცია?

- არჩილის ორივე წიგნის რედაქტორი ვარ. ახლა გამოდის ჩვენთან მისი მოთხრობების კრებული. ოღონდ, ახალი მოთხრობები არ არის, რჩეული მოთხრობების კრებულია. ეს წიგნი, ჩემი აზრით, რომანს ჯობია კიდეც და ეს პირადადაც ვუთხარი. არჩილი ერთ-ერთი საუკეთესო პროზაიკოსია დღეს, მე თუ მკითხავთ.

- სტილს რაც შეეხება? 

- „სამხრეთული სპილო“ ეგრეთ წოდებული ქალაქური რომანია.  მოქმედება ქალაქის რამდენიმე უბანში ვითარდება. ვერა-ვაკე-საბურთალო - გმირი აქ მოძრაობს. მე ვიცნობ ამ ხალხს, პერსონაჟებს, ფაქტობრივად, ყველას. იგივე ითქმის აკა მორჩილაძის ბევრ პერსონაჟზეც. რამდენად წაიკითხავს ამას, ზოგადად, ქართველი? მომისმენია ბათუმელი ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც „ფალიაშვილის ქუჩის ძაღლებზე“ ლაპარაკობდნენ. ამბობდნენ,  რომ ვაკეში ხდება მოქმედება და ეს მათთვის გაუგებარია. 

- ცოტა ვერ წარმომიდგენია, რა არის გაუგებარი. 

- თუმცა, ამის მერე ბევრი რამ დაწერა აკა მორჩილაძემ. ჩემთვის უსაყვარლესი მწერალია, რომელიც, რა თქმა უნდა, გასცდა ამ უბანს.

- თქვენ ამბობდით:„თანამედროვე მკითხველი მოითხოვს დინამიკას. ვრცელ თხრობას უნდა დავემშვიდობოთ.“ „ვრცელ თხრობაში“ რას გულისხმობდით - დუნეს თუ მრავალგვერდიანს?

- ყველაფერს ვგულისხმობდი. მსოფლიო ლიტერატურაში არის ეს ტენდენცია - ტრილოგიები და ტეტრალოგიები დღეს აღარ იწერება. თანამედროვე ადამიანს გრძელი წიგნების საკითხავად არ სცალია. არც სურვილი აქვს. რაც კი წიგნები მოდის ჩემთან, ვთქვათ „ბუკერის“ პრემიის გამარჯვებულები და სხვა, 200-300 გვერდს არ აღემატება ერთი რომანი. აღარ არის ის დრო, როცა „ჟან-კრისტოფი“ იწერებოდა, 24 გვერდიან წერილებს რომ უგზავნიდნენ ერთმანეთს პერსონაჟები. დღეს SMS-ების ეპოქაა.

- რა ვუყოთ მაშინ ნინო ხარატიშვილის 1200 გვერდიან რომანს „მერვე სიცოცხლე“, რომელსაც მთელ მსოფლიოში კითხულობენ? 

- ეს მართლაც საინტერესო ამბავია. ნინო ხარატიშვილი ძალიან პოპულარული გახდა გერმანიაში, მაგრამ საქართველოში მაინცდამაინც ვერ მოიპოვა პოპულარობა. 

- ეს წიგნი ძალიან გვიან ითარგმნა ქართულად. 

- არც ისე გვიან. მე ვკითხე იქაურ სპეციალისტს - რატომ მოხდა ასე? გაიღიმა და მითხრა, გერმანელი მკითხველი ამ წიგნში გარკვეულ ეგზოტიკას ხედავსო. ქართველი მკითხველისთვის ეს ისტორიული ფონი ისედაც ნაცნობია... ბევრს საქართველოშიც მოსწონს. გამოგიტყდებით, მე თვითონ არ წამიკითხავს, შეიძლება, წინასწარგანწყობაც მქონდა, არ ვიცი. „დიოგენეში“ ვმუშაობდი, ნინო ხარატიშვილის პირველი ქართული ნაწერი რომ მომიტანეს. როცა წავიკითხე, ვუთხარი - „არა, ეს არა!“ წავიდა გერმანიაში და დაახლოებით ორ წელიწადში გერმანიაში არ იყო ქალაქი, სადაც მისი პიესა არ იდგმებოდა, სადაც არ გამოდიოდა მისი მოთხრობა და მისი რომანი. იქ ძალიან პოპულარული გახდა. არ ვიცი, ასეთი ფენომენია. 

- რომ ავიღოთ, ერთი მხრივ, თანამედროვე ქართველი მწერლების შემოქმედება და, მეორე მხრივ, ბოლო ათწლეულებში შესრულებული თარგმანები დასავლური თუ აღმოსავლური ენებიდან - რომელი პროდუქტია უფრო ღირებული ქართული ენის განვითარებისთვის? 

- ორიგინალური მწერლობა ქმნის ენას. ქართული სალიტერატურო ენა მდიდრდება ქართველი ავტორების ენით. არიან ისეთი მწერლებიც, რომლებიც ჟურნალისტური ენით წერენ. არ მინდა, დავასახელო, კარგი მწერლები არიან. „ეს ცუდი ენაა, არ ვარგა,“ - ერთ-ერთს ვეუბნები. „რატომ?“ - უკვირს. იმიტომ, რომ მან სხვა აღარ იცის. დრომ ასე მოიტანა. 

- რის მიხედვით უნდა შეფასდეს, რომ ეს ცუდი ენაა? თქვენ რას გულისხმობთ, როცა ამას ამბობთ?

- ვგულისხმობ, ზოგადად, ქართულ სალიტერატურო ენას და მის განვითარებას. ამ ავტორებს წაკითხული უნდა ჰქონდეთ ქართული მწერლობა. იქიდან მოდის ცოდნა, აბა, საიდან? მერე, რა თქმა უნდა, ენა დიალექტების საფუძველზე  მდიდრდება. მაგრამ როცა ნათარგმნ ლიტერატურაში  მეტისმეტი დიალექტიზმია, ესეც ძალიან გვეჩხირება თვალში. ერთმა მიამბო, ჩხუბი მოუვიდათ მთარგმნელობით კოლეგიაში, „ჯორკო“ ჩაეწერათ თუ არა ნათარგმნ ტექსტშიო. მე არ დავტოვებდი. კახეთშიც არ არის ჯორკო, არათუ მთელ საქართველოში. ისევ ცოდნასთან და გემოვნებასთან ვბრუნდებით. მაგრამ დიალექტიდან, შეიძლება, ბევრი კარგი სიტყვა აიღოს მწერალმა. აღმოსავლეთ საქართველოს დიალექტს იყენებდნენ ნუგზარ შატაიძე და  რეზო ინანიშვილი; დასავლეთ საქართველოს დიალექტთან დაკავშირებით, თუნდაც, აკა მორჩილაძე შეიძლება გავიხსენოთ, რომელმაც იმერული დიალექტით დაწერა მთელი წიგნი - „კუპიდონი კრემლის კედელთან“ (ხანდახან მგონია, რომ გადამლაშებულიც არის). იგივე „ობოლეც“ ამ კუთხის სიტყვებით საზრდოობს. ეს არის ქართველი მწერლის დიდი დანიშნულება - ენა დიალექტით გაამდიდროს. 

- თქვენი ის მოსაზრებაც წავიკითხე, თარგმანი ძალიან ამდიდრებს ენასო. 

- მთარგმნელს გააჩნია. ისევ გიორგი ლობჟანიძე ვახსენოთ, რომელიც არაბულიდან და სპარსულიდან თარგმნის. აგერ, „ყურანი“ აქვს მთლად ნათარგმნი. ყოველთვის დგას საკითხი ავტორის მიერ სათაგმნი ენის და ქართული ენის ცოდნასთან დაკავშირებით. შეიძლება, მთარგმნელმა ორივე ენა კარგად იცოდეს (თუმცა კი, ხშირად ასე არ არის), მაგრამ ეს ორი ენა ერთმანეთს ვერ მოარგოს. ამას მწერლის ალღო სჭირდება. ამიტომ არიან ცოტანი. 

- ძალიან კარგ მთარგმნელებს გულისხმობთ? 

- დიახ. ასეთია, მაგალითად, ლელა დუმბაძე, რომელმაც ვირჯინია ვულფის „ორლანდო“ თარგმნა. ადვილად წასაკითხი მწერალი არ არის. გამოგიტყდებით და, ჩემი სურვილით, ალბათ, გამიჭირდებოდა წაკითხვა. მაგრამ, როგორც რედაქტორს, მევალებოდა და დავიჭირე ის სიღრმეები. ასეთი საუკეთესო მთარგმნელია თამარ ჯაფარიძე, ასეთია ზაზა ჭილაძე. სხვათა შორის, წეღან გია ჭუმბურიძე ვახსენე. ძალიან კარგი მთარგმნელია, თუმცა კი, ცოტა კამათის მოყვარული კაცია. მას აქვს ბევრი რამ, რაც სხვებს არ გააჩნიათ. მაგალითად, შეუძლია ერთ წინადადებაში გააერთიანოს სამი წინადადება ისე, რომ არაფერი დაკარგოს. მაგრამ, ხანდახან არის, რომ რაღაცას აიხირებს ხოლმე და, მაგალითად, ნათარგმნ ტექსტში ჩაწერს სიტყვა „თებჟორიკას“. 

- ზოგადად, პოეზია უფრო მეტად ამდიდრებს თუ არა ენას, ვიდრე პროზა?

- დიახ, ნამდვილად ასეა. ამას თვითონ ჟანრი მოითხოვს. სხვანაირად ვერ იქნება. 

- მეორე მხრივ, მახსენდება გადაცემა „წითელი ზონა“, სადაც თქვენ იყავით მიწვეული მთავარ სტუმრად. ამ გადაცემაში მონაწილეობდა ერეკლე დეისაძე, რომელმაც თქვა, ოთარ ჭილაძის პროზას ვამსგავსებ ყველაფერს, რაც ჭილაძის რომანების შემდეგ დაიწერაო. შეიძლება, ვთქვათ, რომ კონკრეტულად ოთარ ჭილაძის პროზამ ძალიან დიდი ზემოქმედება მოახდინა სალიტერატურო ქართულზე? 

- დიახ, შეიძლება. მაგრამ მე სულ ახალგაზრდა ვიყავი, როცა ოთარ ჭილაძეს ვიცნობდი, როგორც პოეტს. პროზა მერე დაიწერა. მან შექმნა გამორჩეული პოეზია, სრულიად განსხვავებული ტრადიციული ქართული პოეზიისგან. მაშინ ლექსები „ცისკარსა“ და „მნათობში“ იბეჭდებოდა. საშინლად იგრძნობოდა სწორედ პოეზიაზე ოთარ ჭილაძის ლექსის გავლენა. 70-იან წლებზე ვლაპარაკობ. მაშინ განსაკუთრებით ქალები ვიბნიდებოდით (იცინის). შემდეგ, მოგვიანებით დაიწერა „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ და დანარჩენი რომანები. არ შემიძლია, აქვე არ ჩავრთო, რომ ეს იყო საოცარი წლები, როცა „მნათობში“ იბეჭდებოდა „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდა“ და, პარალელურად, „ცისკარში“ იბეჭდებოდა „დათა თუთაშხია“. საოცარი მოლოდინი იყო ამ ჟურნალების, რომლებიც თვეში ერთხელ გამოდიოდა. მაშინ ეს იყო ლიტერატურის ზეიმი. როცა სტუდენტი ვიყავი, ვცდილობდი, ყველაფერს მივდევნებოდი, ყველაფერი წამეკითხა. არამარტო მე, ჩემი მეგობრებიც, მშობლებიც, - ამ წრეში განვიხილავდით ყველა სიახლეს.

- თუ თვალს გადავავლებთ, მაშინ რა იქმნებოდა, ნამდვილად დიდი ეპოქა იყო.

- საქმეც ეს არის. წეღან რაც ვახსენეთ, აი, ის დარჩა. და ბევრი რამ, რაც მაშინ „ცისკარსა“ და „მნათობში“ ქვეყნდებოდა, არის ბალასტი, გადასაყრელი. მაპატიონ იმ ავტორებმა, ვისზეც ამას ვამბობ. ზოგი დღემდე ცნობილია, ზოგის სახელი და გვარი აღარავის უხსენებია. მაგრამ დღეს დასკვნების გამოტანა ნამდვილად შეიძლება მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარზე. სულ რამდენი მწერალი დაგვრჩა? რამდენიმე. დღევანდელი ლიტერატურული პროცესიდანაც, დრომ უნდა აჩვენოს, რა დარჩება. 

-  ახლა მინდა, ლექსიკურ მარაგზე ვისაუბროთ. ცნობილია, რომ ადამიანს მდიდარი ლექსიკური მაგარი საშუალებას აძლევს, ზუსტად იაზროვნოს და  ზუსტად გადმოსცეს ის, რისი თქმაც უნდა. ამ მხრივ რომელ მწერალს და  მთარგმნელს გამოარჩევდით?

- ენის ცოდნა მოდის ორი წყაროდან: ავტორი/მთარგმნელი  რომელიმე კუთხის შვილია და ენა წამოღებული აქვს თავისი მშობლიური კუთხიდან; ან ძალიან ნაკითხია და ქართული მწერლობა ამომწურავად იცის. ერთხელ, სხვათა შორის, კომიკური ეპიზოდი იყო. ვასწორებდი ერთ-ერთ ამერიკულ რომანს, რომელიც გადმოთარგმნილი ჰქონდა... სიმართლე გითხრათ, არც მახსოვს, ვინ იყო. დღევანდელი ჟურნალისტურ-არასამთავრობოული ენით იყო ნათარგმნი. ვფიქრობ, რა მოვუხერხო. გადავაკეთე-გადმოვაკეთე, გადავაკეთე-გადმოვაკეთე... მივიღე რაღაც და ჩემს მეგობარს და კოლეგას - ლალი ქადაგიძეს ვეუბნები, უნდა წაგიკითხო, აბა, რა გამოვიდა-მეთქი. მიყურებს დაფიქრებული და მეუბნება: შენ ახლა ნუგზარ შატაიძე გამოგივიდაო (იცინის). 

- ძალიან მოგინდომებიათ. 

- მთლად ნუგზარ შატაიძეც არ შეიძლება ამერიკულ ტექსტში. მეორე უკიდურესობა არ უნდა გამოვიდეს. ზოგადად, თარგმანში დიდი პრობლემაა დიალექტის და ჟარგონის გადმოტანა. ეს საჭირბოროტო საკითხია, რადგან სხვა ენაზე დაწერილი დიალექტის და ჟარგონის გადმოცემა, პრაქტიკულად, შეუძლებელია. ბევრჯერ გვიკამათია, როგორ შეიძლება მოიქცეს ამ დროს მთარგმნელი. ასეთი შემთხვევა გვქონდა: იტალიური ნაწარმოებია თარგმნილი და სიცილიაში ხდება მოქმედება. იქაური პერსონაჟი მეტყველებს და მთარგმნელს ასე უწერია: „წეიღე“, „მეიტანე“... ვეუბნები, რა უნდა აქ ამ სიტყვებს? რა იცი, იქნებ „მაიტანეა“? არაო, სიცილია იტალიის დასავლეთიაო, მიპასუხა. რა თქმა უნდა, ასეთი მიდგომა არ არის სწორი. 

- რა არის სწორი ასეთ შემთხვევაში? 

- მთარგმნელები შეთანხმდნენ, რომ ეს იყოს საუბრულთან მიახლოებული ენა. საუბრულს აიტანს. მაგრამ ის, რომ შენ გამოარჩიო, დასავლეთია, აღმოსავლეთია თუ ჩრდილოეთია და ამას ქართული რეალობა მიუსადაგო, ეგ ვერ ხერხდება. რაც შეეხება ჟარგონს, ამასაც ყოველდღიურად ვაწყდებით, მით უფრო, თანამედროვე ავტორების თარგმანებში. ჟარგონის თარგმნა ძალიან ძნელია, რადგან მალ-მალე ძველდება. ხუთ-ათ წელიწადში სიტყვა შემოდის-გადის. რა უნდა ქნას ამ დროს მთარგმნელმა? ჟარგონით არის დაწერილი, ვთქვათ, „თამაში ჭვავის ყანაში“, რომელსაც, ახალი თარგმანის მიხედვით, ჰქვია „კლდის პირზე, ჭვავის ყანაში“. მთლიანად ჟარგონით არის დაწერილი თამარ ჯაფარიძის მიერ თარგმნილი „ჩხერკეთელაობა“, ახალგაზრდებში ძალიან პოპულარული ფილმი და წიგნი, რომელიც ნარკომანების ცხოვრებას ეხება. ჩვენმა მთარგმნელებმა მეტ-ნაკლებად გაართვეს თავი ამ პრობლემას, თუმცა, კამათი შეიძლება. ვახტანგ ჭელიძემ, რომელმაც პირველად თარგმნა „თამაში ჭვავის ყანაში“ (1963 წელს გამოვიდა), თავისდა უნებურად, ცალკე ენა შექმნა ამ წიგნისთვის. ალბათ, ის თარგმანი გიყვართ თქვენც.

- დიახ, ჩვენი თაობა ამ წიგნზე გაიზარდა. 

- გია ჭუმბურიძემ თქვა, ვისაც ვახტანგ ჭელიძის თარგმანი უყვარს, ჩემი თარგმანი არ მოეწონებაო. და პირიქით. თანამედროვე მკითხველმა ჭუმბურიძის თარგმანი შეიყვარა. ძალიან საინტერესო ექსპერიმენტი ჩაატარა თამაზ ვასაძემ. მან და მისმა თანაავტორებმა სკოლის სახელმძღვანელოში შეიტანეს ერთი და იმავე ეპიზოდის ამონარიდები სელინჯერის ამ რომანის ძველი და ახალი თარგმანიდან. ჩვენ არ გვაქვს ფუფუნება, რომ ერთი და იგივე ნაწარმოები რამდენჯერმე ითარგმნოს. ეს დიდ ხარჯთან არის დაკავშირებული. თორემ, ძალიან საინტერესოა, ერთმანეთს, თუნდაც, ენის თვალსაზრისით შეადარო თარგმანები. 

- ანა კორძაია-სამადაშვილმა ერთხელ საჯაროდ ძალიან „მკვახე“ ფრაზა თქვა: რამდენიმე ცალკეული ავტორის გარდა, ქართული ენა არავინ იცის; რამდენიმე ავტორი ქმნის ლიტერატურასო. თუ ეთანხმებით? 

- დიახ. მეტ-ნაკლებად ეს კიდეც ვთქვი დღეს ჩვენს საუბარში. რამდენიმე ავტორია, რომელსაც ქართული ენა მდიდრულად აქვს შემორჩენილი. 

- თქვენ ამბობდით, რაც დღეს დაიწერა, ვერ ვხედავ, აქედან რა დარჩება 50 წლის შემდეგო. ენის მხრივაც ასე ცუდად გვაქვს საქმე?

- ცუდად კი არა, ასე გვაქვს, როგორც გვაქვს. 

- რომ მხოლოდ რამდენიმე ქართველმა მწერალმა იცის კარგი ქართული ენა?

- ღრმა, მდიდრული ქართული იცის იმ რამდენიმემ, ვინც ჩამოვთვალეთ. ახალგაზრდებმა უკვე სხვა ქართული იციან. შეიძლება, მერე ენა აქეთ განვითარდეს, ასე დაიწეროს, ამ ენით დაიწეროს მხატვრული ნაწარმოებები. 

- ზუსტად ეს უნდა მეკითხა. თქვენ ბრძანეთ - ენა ვითარდება, მაგრამ საით მიდის, ეგ არის საკითხავიო. რას გულისხმობდით? თუ ენა ვითარდება, საით შეიძლება, რომ მიდიოდეს? 

- განვითარება არ გულისხმობს, რომ აუცილებლად უმჯობესდება ან უარესდება. მე ვგულისხმობდი, რომ ენა იცვლება. 

- იმ აზრს თუ ეთანხმებით, რომ ქართველმა მწერლებმა თავისი შემოქმედებით ბევრად წინ გაუსწრეს საზოგადოების განვითარებას, რომელიც ზოგჯერ სტერეოტიპების ტყვეობაშია? ამაზე გიორგი ლობჟანიძემ ისაუბრა ჩვენთან სტუმრობისას.

- ყველაზე კარგად ფეისბუკზე ჩანს, რომ ადამიანები ყურადღებით არ კითხულობენ. წერ ერთს, ხედავს სულ სხვას. შენი სათქმელი რაც იყო, იმის პასუხი არ არის. კამათი იწყება და გრძელდება იმ თემაზე, რაც დამწერს სულ არ ჰქონია მიზნად. ზოგადად, ეს არის მკითხველის განათლების და ყურადღების პრობლემა. განათლების საქმე კი, მოგეხსენებათ, როგორ მძიმედ არის საქართველოში. ხშირად მასწავლებელი ერთი ნაბიჯითაც კი ვერ მიდის წინ. ეს არის ჩაკეტილი წრე, რომელიც არ იხსნება, ვერა და ვერ გარღვეულა. 

- ეს როგორ გესახებათ, რომ მწერლის შემოქმედებით აზროვნებასა და საზოგადოების სტერეოტიპულ აზროვნებას შორის მანძილი შემცირდეს? 

- ქართველმა უნდა წაიკითხოს ის, რასაც მწერლები წერენ. წაიკითხა ჯერ? ან რა წაიკითხა? ჩემთან მოვიდა ერთი გოგონა სარედაქციო დავალებით. როგორც მითხრა, გადაცემა უნდა გაეკეთებინა წიგნზე „კლდის პირზე, ჭვავის ყანაში“. მთარგმნელის საკონტაქტო ნომერს ითხოვდა. ვეკითხები, აბა, შენ რომელი თარგმანი წაიკითხე? სულ რომ არაფერი გქონდეს წაკითხული, რაზეც გადაცემას აკეთებ, ის ხომ მაინც უნდა წაიკითხო?! ბოლოს და ბოლოს, მსოფლიო ახალგაზრდების საკულტო წიგნია და ამის წაკითხვაც არ უნდა. ასე რანაირად გამოვა? თუმცა, არის ახალგაზრდების წრე, რომელიც ბევრს კითხულობს. 

- ვიცი, რომ თქვენს გამომცემლობაში ძალიან საინტერესო ახალგაზრდები მუშაობენ. თქვენც ახსენეთ დღეს ისინი. 

- დიახ, ასეა. დღევანდელი ახალგაზრდების რაღაც ნაწილი ნამდვილად მკითხველია. ინტერნეტის ერაში, როცა ადამიანს გამზადებული მიერთმევა ყველაფერი, მხატვრული ლიტერატურის კითხვა დარჩა ვიწრო წრის ხელში. სახლში წიგნები უნდა მიიტანო და მარტო თაროებზე კი არ უნდა შემოაწყო, ბავშვებს უნდა მიაწოდო.

- თან ბავშვი უნდა ხედავდეს, რომ მშობლები წიგნებს კითხულობენ. პირადი მაგალითის გარეშე, ბავშვისთვის დაძალება შედეგს ვერ გამოიღებს, მე მგონი.

- მე, მაგალითად, წიგნების გარემოში გავიზარდე. ტრაბახად არ ვამბობ, მაწვდიდნენ ყველაფერს, თუკი რამე გამოდიოდა იმ დროში. ვკითხულობდი და დღესაც ბევრი ცოდნა იქიდან მაქვს შემორჩენილი. 

- თქვენ ამბობდით, რომ მე ისეთი შრომისმოყვარე არ ვარ, როგორიც მამა იყოო. მამათქვენი, მიხეილ ჭაბაშვილი, ძალიან ცნობილი ენათმეცნიერი და ლექსიკოლოგი იყო, ნამდვილად ღვაწლმოსილი ადამიანი. მაგრამ რა პრეტენზია გაქვთ თქვენს შრომისმოყვარეობასთან? რამდენადაც ვიცი, თქვენც ძალიან ბევრი შრომა გიხდებათ. 

- ეს ახლა, სხვათა  შორის. იყო დრო, როცა სულ მებრძოდა დედაჩემი - ამას არ აკეთებ, იმას არ აკეთებ. ყველა მშობელს უნდა, რომ მისი შვილისგან რაც შეიძლება მეტი მიიღოს. 

- ინტელექტუალურ შრომაზე ამბობდა?

- არა, თუნდაც, სახლის დალაგებაზე. მშობლები შვილებისგან ყოველთვის მეტს ითხოვენ. ახლა ვფიქრობ, რომ არ ვიყავი ასე განსაკუთრებით ზარმაცი. მამაჩემის მოგონებებს რომ ვკითხულობ, ვფიქრობ ხოლმე, რომ, ჩემგან განსხვავებით, მას მიმწოდებელი არავინ ჰყავდა. ის თვითონ მივიდა იქამდე. მიკვირს, რომ ასეთი ადამიანები არსებობენ.

- თქვენ ამბობდით, ჩემი სიამოვნებისთვის ვეღარაფერს ვკითხულობ, რადგან ნებისმიერ წიგნში რაღაც გასასწორებელს ვეძებო. ეს რომ წავიკითხე, ასეთი კითხვა გამიჩნდა - ფარული შიში ხომ არ გაქვთ სიტყვების მიმართ?

- არა, ფიზიკურად მიჭირს კითხვა. 

- იმ მოლოდინის გამო ხომ არ გიჭირთ, რომ ახლა კიდევ შეცდომას წააწყდებით?

- რა ვიცი, ყველაფერი ერთად არის. ადამიანს, შეიძლება, საუკეთესოც კი მობეზრდეს. თუნდაც, შვილიშვილს ზღაპარს ვუკითხავდე.

- ის წიგნი თუ გახსოვთ, რომელიც ზუსტად მაშინ წაიკითხეთ, როცა ყველაზე დიდი გავლენის მოხდენა შეეძლო თქვენზე? 

- შეიძლება ზუსტი პასუხი არ იყოს, მაგრამ ჩემზე საოცარი გავლენა მოახდინა კოტე ჯანდიერის „გლობალიზაციამ“. ზოგადად, როცა ვკითხულობ, მერე, ექიმის არ იყოს, ვგულგრილდები ხოლმე ამა თუ იმ წიგნის მიმართ. რამდენჯერმე მომიხდა ამ მოთხრობის წაკითხვა და რამდენჯერაც წავიკითხე, იმდენჯერ ისეთივე გავლენა მოახდინა ჩემზე, ისეთივე ძალა ჰქონდა. განსაკუთრებით, ფინალი აქვს ისეთი... მე თუ მკითხავთ, ეგ სკოლის პროგრამაში უნდა შედიოდეს. 

- ცოტა დიდი მოცულობისაა ამისთვის. 

- ეს სწორედ ისეთი ნაწარმოებია, რომ, პირველ რიგში, მასწავლებელმა უნდა წაიკითხოს. ეს წიგნი ისეთი ძალით არის დაწერილი, რომ, უნდა თუ არ უნდა, გავლენას მოახდენს მკითხველზე. 

- თქვენი პროფესიული საქმიანობისას ვისაც შეხვედრიხართ, თუ შეგიძლიათ, გვითხრათ, ყველაზე საინტერესო ვინ იყო მათ შორის? 

- თავდაპირველად ხელნაწერთა ინსტიტუტში ვმუშაობდი. ელენე მეტრეველი იყო დირექტორი. აკადემიურ გარემოში აღმოვჩნდი, თუმცა, უნდა გამოვტყდე, რომ ჩემგან დიდი მეცნიერი არ გამოვიდა. მაგრამ იქ გავიარე სკოლა - კვლევის, ცოდნის მიღების... მერე ათი წელიწადი ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ლექსიკოლოგიის განყოფილებაში ვმუშაობდი, ისევ ლექსიკასთან მქონდა საქმე. იქ ჩვენი ხელმძღვანელი ქალბატონი ლამარა ნოზაძე იყო. იგი გადმოგვცემდა ცოდნას, რომელიც თვითონ ჰქონდა მიღებული წინა თაობისგან, არნოლდ ჩიქობავასგან და მთელი მისი ჯგუფისგან, სადაც ჩემი მშობლებიც მუშაობდნენ. უნივერსიტეტი რომ დავამთავრე, მამამ მკითხა, სად გინდა მუშაობაო. მე ვუთხარი, გამომცემლობაში-მეთქი. მაშინ, მოგეხსენებათ, დიდი სახელმწიფო გამომცემლობები იყო. მითხრა, არ გირჩევო, ისეთი გარემოაო... მოკლედ, ხელნაწერთა ინსტიტუტში მომიძებნეს ადგილი. დედა და მამა ენათმეცნიერების ინსტიტუტში მუშაობდნენ და შეუძლებლად მიაჩნდათ, რომ მთელი ოჯახი იქ ჩაბუდებულიყო. თუმცა, ჩემთვის ჯობდა, თავიდანვე იქ ვყოფილიყავი. მაგრამ მაშინ ასეთი იყო არნოლდ ჩიქობავას და მისი სკოლის მიდგომა და ეს მიდგომა იყო სწორი. გამომცემლობაში რომ მოვედი, სულ ახალგაზრდები დამხვდნენ, ჩემი შვილების ტოლები. მე ვიყავი და ვარ ყველაზე უფროსი. მაგრამ დამხვდა თამარ ლებანიძე, დამხვდა ბაკურ სულაკაური, რომლებმაც ძალიან კარგად იციან საგამომცემლო საქმე. იმათაც ბავშვობიდან წიგნები ჰქონდათ ნაკითხი. ვინც ჩამოვთვალე, ყველა ეს ადამიანი საინტერესო იყო. 

- დიდი მადლობა გულწრფელი საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია რუსი მწერალი ფიოდორ დოსტოევსკი (1821-1881):  „მწერლის უდიდესი უნარია - წაშლა. ვისაც ჰყოფნის ძალა, რომ საკუთარი ნაწერი წაშალოს, ის შორს წავა.“ 

- გავიზიარებდი ულაპარაკოდ. მწერალს სისხლი აქვს ჩაქცეული იმის წერაში, რასაც მერე უნდა შეელიოს. ეს მართლაც უდიდესი უნარია, რომ ავტორმა თავისი ნაოფლარი წაშალოს. 

- რა ნაწილია, რომელიც უნდა წაიშალოს? 

- ეგ თვითონ იცის. ჩემამდე უკვე გამზადებული მოდის.

- თქვენც ხომ ურჩიეთ თქვენს ავტორს, რომ წაეშალა?

- მაინც მთავარი ის არის, თვითონ რომ შეელევა. ახლა გამოვეცით ჯონათან ფრენზენის „შესწორებები“. 

- დიახ, წავიკითხე. 

- როგორია?

- მე ძალიან მომეწონა.

- 42 წლის ასაკში გახდა ეს ადამიანი კლასიკოსი, ამერიკელი მწერალი. ძალიან ბევრი ჰქონდა, თურმე, დაწერილი და გადაყარა. დატოვა ის, რაც არის. „შესწორებები“ ერთ-ერთი საოცარი წიგნია იმათ შორის, რაც კი წამიკითხავს. ეს  თამარ ჯაფარიძის დიდი დამსახურებაა. 

- მეორე ციტატა ეკუთვნის ფრანგ მწერალს, ვიქტორ ჰიუგოს (1802-1885): „ყველანაირი უხეშობა დნება, თითქოს, ცეცხლი შეუნთესო, კარგი წიგნების ყოველდღიური კითხვით“. 

- აქ, ალბათ, უხეშობაში ყველანაირი სიცუდე იგულისხმება, გარშემო რაც არის. კარგი წიგნების კითხვა ამ ცუდისგან განგარიდებს. მხატვრული ლიტერატურა, თუ ეს მაღალი დონის ლიტერატურაა, ყოველთვის თავის საქმეს აკეთებს.

ფოტომასალა: ზურაბ ქურციკიძე