- ქალბატონო ნანა, თქვენთვის რომელია უპირატესი - ადამიანის ნება თუ ნიჭი?

- ნება ძალიან მნიშვნელოვანია. ნება არის ის, რაც ნიჭს ამოძრავებს. თუმცა, შეიძლება ნიჭმა ისე ამოხეთქოს, რომ ნება გააღვიძოს. როცა ორივე მიძინებულია, ნებას მოჰყავს ადამიანი მოძრაობაში. 

- თქვენი რეალური და ემოციური ასაკი რამდენად შეესაბამება ერთმანეთს?  

- არ ვიცი. ორ ქვეყანაში - საქართველოში და გერმანიაში - ვიცხოვრე. ამიტომ, ჩემი ბიოგრაფია და ჩემი განვითარებაც სხვანაირად წარიმართა. გერმანიაში ჩასული ქართველი ემოციების რეგულაციას სწავლობს. საქართველოში ემოციები კომუნიკაციის ბუნებრივი საშუალებაა. გერმანიაში კი მუდმივად გიწევს არჩევანის გაკეთება - როდის გადაწყვიტო ცივი გონებით და როდის მიენდო და სადავე არ გამოსდო შენს ემოციებს. გერმანიაში, ხშირ შემთხვევაში, ზედმეტია შენი ემოციები. ჩემს პიროვნულ განვითარებაში იყო მომენტი, როცა ზუსტად განვსაზღვრე, სად რა გამომეყენებინა. ემოციების გარეშე ცხოვრება წარმოუდგენელია, ემოციაც შენი ნაწილია. 

- რაკი მართავთ ემოციას და რაკი ჩაეწერეთ სხვა გარემოში, შეიძლება ითქვას, რომ თქვენი ემოციური ასაკი შემაწუხებლად არ განსხვავდება თქვენი რეალური ასაკისგან? 

- გერმანიაში ხანდახან ისეთი დეფიციტია ემოციების, რომ ნებისმიერი ემოცია გამოანათებს ხოლმე. ემოცია გაბრუნებს მიწაზე, სიცოცხლესთან. მეორე მხრივ, გონებასაც უნდა მისცე თავისი სივრცე, სიმშვიდე იმისთვის, რომ სწორ გადაწყვეტილებამდე მივიდეს, აზრები სწორად აწარმოოს. 

- იმისთვის, რომ რაიმე პროცესი ან მოვლენა ღრმად გაიგოთ, შესაბამისი პირადი გამოცდილება თუ გჭირდებათ? 

- დიახ. გამოცდილება ან შეხება. შეხებაც გამოცდილებაა. მე არ ვარ ავტორი, რომელიც სიამოვნებით იკვლევს, ვთქვათ, არქივში ზის სიამოვნებით... ნებისმიერი თემა შეიძლება ძალიან კარგად შეისწავლო. მაგრამ ადამიანმა თვითონ იცის, ამისთვის რა გზა სჭირდება. მე ვიცი, რომ ამისთვის შეიძლება რაღაც შევავსო „მკვდარი ცოდნით“, თეორიით; მაგრამ ჩემთვის მნიშვნელოვანია, მქონდეს განცდა, რომ მე ამ ამბავს, ამ ემოციას ნამდვილად ვეხები. ეს შეიძლება იყოს ჩემი ოჯახის წევრის მიერ რეალურად განცდილი, ან, უბრალოდ, დანახული, მოსმენილი. ამბავსა და ჩემ შორის პირდაპირი კავშირი უნდა არსებობდეს. 

- ამ შემთხვევაში, რით დაგაინტერესათ ისტორიამ, რომელიც აღწერეთ ფილმში „ჩემი ბედნიერი ოჯახი“? ეს არის ფილმი შუახანს გადაცილებულ ქალზე - დიდი, სამთაობიანი ოჯახის ერთადერთ წევრზე, რომელსაც, ცხოვრების გასაგრძელებლად, პირადი სივრცე სჭირდება; ამის გამო, ოჯახს ტოვებს და მარტო იწყებს ცხოვრებას გარეუბანში, ნაქირავებ ბინაში. რით დაგაინტერესათ ამ პერსონაჟმა?

- ეს პერსონაჟი - მანანა - ჩემი ოჯახის ქალების ერთგვარი ჰიბრიდია. დედაჩემი, რომელიც მანანაზე უფროსია და ჩემი და, რომელიც არის მანანაზე უმცროსი. ამ პერსონაჟში იმ რეალური ქალების ტკივილია, რომლებსაც ვიცნობ, ან რომლებთანაც შეხება მქონია. თეორიულად არ მივსულვარ ამ თემასთან. არ მიფიქრია, ეს იქნება საინტერესო და, მოდი, გადავიღებ-მეთქი. 

- ფაქტობრივად, ისე მოხდა, რომ ოჯახიდან მიდის არა ახალი თაობა, რაც ბევრად უფრო ბუნებრივი იქნებოდა, არამედ - შუა თაობის წარმომადგენელი. ქალბატონი ბერტა ხაფავა, რომელიც ფილმში მანანას დედის როლს ასრულებს, ერთ კომენტარში ამბობს: „ფილმში არ მესმოდა, რატომ წავიდა სახლიდან ჩემი შვილი, როცა ნორმალური ქმარი და შვილები ჰყავდა და მეც თან ვყვებოდი. სხვათა შორის, ახლაც არ მესმის, რა უნდოდა ამ ქალს.“ ხომ არ ფიქრობთ, რომ ფილმში გადმოცემული ამბავი დღემდე უფრო გასაგებია ევროპელებისთვის, ვიდრე ქართველებისთვის?

- დიახ, ნამდვილად ასეა. ევროპელებისთვის ძალიან ბუნებრივია მარტო ყოფნის, საკუთარ თავთან მარტო დარჩენის კულტურა. ჩვენთან, ქალების მიმართ და, განსაკუთრებით, იმ ასაკის ქალების მიმართ, რომლებსაც უკვე ზრდასრული შვილები ჰყავთ, უმეტესობას ერთი დამოკიდებულება აქვს: „რატომ გჭირდება მარტო ყოფნა?“ „რაღა დროს შენი თავისთვის დათმობილი დროა?“ გამოდის, რომ ახალგაზრდებს დამოუკიდებლად ცხოვრება სჭირდებათ განვითარებისთვის, რაღაცის მისაღწევად. მაგრამ, სინამდვილეში, პირადი სივრცე კარიერისთვის და სიმაღლეზე ასასვლელად კი არ სჭირდება ადამიანს, არამედ, უბრალოდ, არსებობისთვის არის აუცილებელი. მე ვფიქრობ, ეს დამოკიდებულება იყო ახალი ქართველი მაყურებლისთვის და ქართული კონტექსტისთვის. 

„გარეუბანში ცხოვრებამ ძალიან დიდი თავისუფლება მომცა.“

- მანანას პერსონაჟი, თითქოს, ამოვარდნილი იყო თქვენი გამოცდილებიდან. მაგრამ ბევრგან ჩანს თქვენი - როგორც გარეუბანში გაზრდილი ადამიანის - გამოცდილება. “რადიო თავისუფლებისთვის“ დაწერილ ბლოგში „ვიღაცამ ხოხბის ბუდეს გადაუფრინა“ ვკითხულობთ: „თბილისში კარგად მარტო თავისიანს ექცევიან. ნამდვილი თბილისელისთვის ვარკეთილი, გლდანი, ნავთლუღი, მერვე პოლკი, ვაზისუბანი, დიღომი და ასე შემდეგ, თბილისი არ არის.“ თქვენ რა მოგცათ იმან, რომ გარეუბანში გაიზარდეთ? 19 წლის ასაკში გერმანიაში წასვლა თუ უკავშირდებოდა „გარეუბნის კომპლექსის“ დაძლევის მცდელობას?

- არა, გარეუბნის კომპლექსი არც არსებობდა. იმ წლებშიც კი მე და ჩემმა მეგობრებმა ვიცოდით, რასთან გვქონდა საქმე. ამ პრობლემას გარედან ვუყურებდით. სინამდვილეში, გარეუბანში ცხოვრებამ ძალიან დიდი თავისუფლება მომცა. გარეუბნის სივრცეში შეკვეთა არ გქონდა, როგორი უნდა ყოფილიყავი. პრინციპში, ქალაქის იდეასაც მაშინდელი გარეუბანი უფრო პასუხობდა. დღესაც ასეა. უფრო მეტი ანონიმურობა იყო, უფრო მეტი ქალაქური ცხოვრება, იმ მხრივ, რომ საკუთარი სივრცე მეტი გაქვს. „პრესტიჟულ” უბნებში უფრო პატარა ქალაქის თუ სოფლის სიტუაცია იყო, სადაც ყველა ყველას ითვალისწინებდა, ყველა ყველას იცნობდა, ყველა ყველას ნათესავი, მეგობარი, კლასელი, დედის, მამის მეგობრის შვილი, ან რაღაც მსგავსი იყო. ეს არის სწორედ თბილისის პრობლემა და ტრაგედია - ქალაქი გაცილებით დიდია ტერიტორიულად, ვიდრე იდეურად. ადამიანებს არ აინტერესებდათ ერთმანეთი, გეოგრაფიული მდებარეობიდან გამომდინარე. ეს ხომ ტრაგედიაა?! 

- ანუ ქალაქის ცენტრში მცხოვრებ ადამიანებს არ აინტერესებდათ გარეუბნებში მაცხოვრებლები?  

- დიახ, იყო ეს სტერეოტიპი: გარეუბანი იყო უინტერესო. გარეუბნიდან ადამიანი უკვე უინტერესო იყო. ასოცირებული იყო მის დაბალ სოციალურ მდგომარეობასთან. 

- და თქვენ ამას არ განიცდიდით? 

- მე ამას ვხედავდი, მაგრამ არ ვწუხდებოდი. ძალიან მკაფიოდ აღვიქვამდი, რაც ხდებოდა, თუმცა, არ მჭირდებოდა პრივილეგიები.

- აღიარებასაც არ გჭირდებოდათ?

- მაშინდელ პიონერთა სასახლეში იყო „ნორჩ შემოქმედთა სტუდია.” მანანა ბეგიაშვილი მუშაობდა ბავშვებთან. დღესაც იმავე საქმეს აკეთებს. ჯერ ჩემი და, შემდეგ კი მეც დავდიოდით ამ სტუდიაში. ვფიქრობ, გამიმართლა, რომ იქ მოვხვდი და მანანა ბეგიაშვილს შევხვდი. სტუდიაში ყველა უბნიდან იყვნენ ბავშვები. ძალიან ჯანსაღი გარემო იყო, ვხედავდი, რომ მნიშვნელოვანი ისაა, რასაც დაწერ, რასაც იტყვი, რასაც გააკეთებ. მერვე კლასიდან საყმაწვილო სატელევიზიო სტუდიაში ჩავაბარე, რომელიც ზურა ოშხნელმა დააარსა. პირველ არხზე გადიოდა გადაცემები, რომლებსაც ბავშვები ამზადებდნენ. აქაც არ არსებობდა არანაირი კლიშეები გარეუბანზე. დიდი სირცხვილი იქნებოდა, იქ რომ მსგავსი აზრი გასჩენოდა ვინმეს. პრინციპში, სადაც ცოდნა და განათლებაა, არ მგონია, მსგავსი მიდგომები აღმოცენდეს. 

- ზურა ჯიშკარიანმა თქვა ასეთი რამ: „გარეუბნებში ილექება და აქვე აქვს განვითარების პერსპექტივა გარკვეულ იდეებს, რომლებიც მერე ისევ ცენტრში ხვდება და იქაურ სტრუქტურას არღვევს.“ ამ აზრს თუ ეთანხმებით? 

- ზუსტად არ ვიცით, რა არის ცენტრი. პირობით ცენტრს თუ ვიგულისხმებთ, დიახ, ვეთანხმები. ხომ სულერთია, რა დაგთრგუნავს - გარეუბნის კონტექსტი თუ ის, რომ უნდა იყო „მაგარი ბიჭი“, ამა და ამ უბნელი, ასე უნდა იდგე, ასე უნდა გაიარო, ასე უნდა ლაპარაკობდე; ვიღაც უნდა მოგწონდეს, ან არ მოგწონდეს. როგორი წნეხი იყო ამ უბნებზე, რომ იქაურებს ჰქონდათ შეკვეთა - როგორები უნდა ყოფილიყვნენ და როგორ უნდა შეენარჩუნებინათ პრივილეგირებულის სტატუსი. მოზარდისთვის ეს ხომ ძალიან რთულია?! მიკვირს ხოლმე, იმ კონტექსტში გაზრდილმა რომელიმე ჩემმა მეგობარმა, თინეიჯერმა, როგორ შეძლო, ყოფილიყო გახსნილი, ჯანსაღი... ეს უფრო მიკვირს. 

- თავიდან ჟურნალისტიკის სწავლა დაიწყეთ ოშხნელის სტუდიაში, შემდეგ ფილოსოფიის ფაკულტეტზე ჩააბარეთ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ძალიან მალე გერმანიაში წახვედით, სადაც დრამატურგია შეისწავლეთ. რით არ მოგწონდათ პროფესიები, რომლებსაც ირჩევდით?

- შეიძლება, გარედან ასე ჩანს, მაგრამ შიგნით ყველაფერი დალაგებული იყო. 

- როგორ? 

- ვწერდი, ყოველთვის მინდოდა წერა. ვცდილობდი, მოცემულ დროში, მოცემულ სიტუაციაში რაც შემეძლო, ის მეკეთებინა. გაცნობიერებული მქონდა, რომ პროფესიას ვერ ავირჩევდი ვერც 18 და ვერც 19 წლის ასაკში. მინდოდა, ისეთ ფაკულტეტზე მესწავლა, სადაც განათლებას მივიღებდი. ვიცოდი, რომ სადაც ჩავაბარებდი, იმ პროფესიას არ გავყვებოდი მთელი ცხოვრება. ვიცოდი, რომ რაღაც უნდა შეცვლილიყო, რაღაც უნდა განვითარებულიყო. ეს თვითდაკვირვების, თვითგამოცდის პერიოდი იყო. ფილოსოფიის ფაკულტეტზე ჩაბარებაც განათლების სურვილმა და ინტერესმა გამოიწვია. 

- რამდენი ხანი ისწავლეთ ფილოსოფიის ფაკულტეტზე? 

- წელიწადნახევარი. 

- გერმანიაში რატომ წახვედით? თავიდანვე იცოდით, რომ სწავლის გასაგრძელებლად და საცხოვრებლად მიდიოდით?

- დიახ, მიზანი იყო, რომ იქ უნდა მესწავლა. 90-იან წლებში აქ ვერანაირ პერსპექტივას ვერ ვხედავდი. „მარშრუტკის” ფულიც კი დიდი პრობლემა იყო. მეორე მხრივ, ვაცნობიერებდი, რომ მე ვარ ზრდასრული ადამიანი და ჩემს თავზე ზრუნვა თავად უნდა შევძლო. გადავწყვიტე, რომ წავსულიყავი იქ, სადაც საკუთარი თავის რჩენას და განათლების მიღებას ერთდროულად შევძლებდი. დანარჩენს მერე დავინახავდი, როგორ განვვითარდებოდი და ჩემი განათლებით, ჩემი რესურსით რას გავაკეთებდი. 

„მე ჩემი ბრძოლები გავიარე და მაშინვე მივხვდი, რომ დანაკარგი არის, მაგრამ თუ ძალადობას ძალადობით ვუპასუხებ, მეც დავიკარგები.“

- კი წახვედით, მაგრამ 90-იანი წლების სიმძიმე, როგორც ჩანს, ძალიან ღრმად ჩაგრჩათ ცნობიერებაში. თქვენი ციტატაა: „როდესაც გერმანიიდან საქართველოში ჩამოვდიოდი და ვლაპარაკობდი 90-იანებზე, თითქოს,  არ უნდოდა ხალხს ამაზე  საუბარი.“ სხვა დროს ნათქვამი გაქვთ: „ვგრძნობ, რომ არ ხდება იმის ანალიზი, რაც 90-იანებში გავიარეთ – მეც და სხვებმაც.“ თქვენი პირველივე ფილმი „გრძელი ნათელი დღეები“ ზუსტად ამ პერიოდს ასახავს. მაგრამ ფინალი - როდესაც ორი 14 წლის გოგონა გადაწყვეტს, შეაჩერონ ძალადობა მათ გარემოში - რამდენად ეხმარება 90-იანი წლების სწორ გააზრებას? ეს ფინალი ფილმს სჭირდებოდა, თუ საზოგადოებას?

- ეს ფინალი უფრო მე მჭირდებოდა. ეს ჩემი პროცესი იყო - იმ წლებში განცდილი. სულ მქონდა შეხება ბრაზთან, სულ სამართლის ძიებაში ვიყავი: ეს რატომ მოხდა? როგორ გაწირეს ადამიანი? მაშინ, როცა ახალგაზრდა ხარ, ემოცია გმართავს და გინდა, შენ იპოვო სამართალი. რა თქმა უნდა, ამ დროს ძალიან ბევრი შეცდომის დაშვება შეიძლება. ალბათ, ის მიცავდა, რომ გოგო ვიყავი. ბიჭებისთვის კიდევ უფრო ძნელი იყო თავის გადარჩენა მორალურად - რომ რაღაც უარესი არ გაეკეთებინათ და ძალადობაზე შურისძიებით არ ეპასუხათ. მე ჩემი ბრძოლები გავიარე და მაშინვე მივხვდი, რომ დანაკარგი არის, მაგრამ თუ ძალადობას ძალადობით ვუპასუხებ, მეც დავიკარგები. აქედან გამომდინარეობს, ალბათ, ფილმის ფინალიც. 

- გქონდათ ფინალის რაიმე ალტერნატივა? 

- იმის ალტერნატივა, რომ გოგონები უარს ამბობენ ძალადობაზე? 

- დიახ. 

- ეკასთან ეს იდეა უალტერნატივო იყო. ფილმში არის სხვა პერსონაჟი, ნათია, რომელიც ეკას მსგავსად არ ფიქრობს.

- თავიდან, თითქოს, ნათია უფრო ძლიერი ადამიანია და ეკა მის ჩრდილშია. მაგრამ როგორც კი ნათია ძალადობას ურიგდება, ძალა გადადის მეორე პერსონაჟზე, ეკაზე. თქვენ ეს ტრანსფორმაცია თავიდანვე ჩაფიქრებული გქონდათ? 

- ეს შინაარსიდან გამომდინარე მოხდა. გარედან ასეთი კონსტრუქტი არ მომიფიქრებია, რომ ერთი როცა შესუსტდება, მეორემ გამოიხმოს ძალები საკუთარი თავიდან. ამაზე არ მიფიქრია, თუმცა, ლოგიკურია. იმიტომ, რომ ნათია მაშინ არის ძლიერი, როდესაც ფემინურობას გრძნობს. მისი ფემინურობაც გარკვეულ ძალაუფლებასთან არის დაკავშირებული - როცა ხედავს, რომ ბიჭებს მოსწონთ, როცა ყურადღების და თაყვანისცემის ობიექტია. მაგრამ როდესაც მისი ფემინურობა, მისი პერსონა აბსოლუტურად უგულებელყოფილი და ფეხქვეშ გათელილია, იქ ირთვება ეკას თავდაცვის ინსტინქტი - წინ აღუდგეს იმას, რაც ხდება. 

- როგორ ფიქრობთ, თქვენი ორი ფილმიდან რომლის იდეა უფრო აქტუალური აღმოჩნდა, ზოგადად? 

- იდეას არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს. მთავარია, ფილმი რამდენად შეეხება მაყურებელს ემოციურად. 

- მაშინ, ასე გკითხავთ: რომელი უფრო შეეხო მაყურებელს ემოციურად? 

- დრამატული პირველი ფილმია, რა თქმა უნდა. იქ ადამიანს იტაცებენ, ადამიანი კვდება... მეორე ფილმში ასეთი დრამატიზმი არ არის. თუმცა, მანანას ასაკის ქალებს, ალბათ, მეორე ფილმი უფრო შეეხო ემოციურად. ზოგადად, შეიძლება ფილმი  სრულიად უცხო ქვეყანაზე, უცნობ პრობლემაზე იყოს, მაგრამ ისე ახლოს მიგიყვანოს პერსონაჟის კანთან და სუნთქვასთან, რომ გეგონოს, მასთან ერთად გაატარე მთელი ცხოვრება. 

- არაერთხელ გითქვამთ, რომ თქვენს ცნობიერებაში იდეების მთელი რიგია და არ გინდათ, დრო დაკარგოთ იმაზე, რაც ნამდვილად მნიშვნელოვანი არ არის. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ სწორად მოიქეცით, როცა იდეების რიგიდან მანანას ამბავი აიღეთ და ამაზე მოახდინეთ კონცენტრაცია? ხომ არ გიფიქრიათ, რომ რომელიმე სხვა იდეა შეიძლებოდა უფრო აქტუალური ან უფრო ემოციური ყოფილიყო? 

- შეიძლება. ეს ნამდვილად ასეა, რომ ვერიდები ახალ წამოწყებას, თუ ის ჩემთვის საკმარისად მნიშვნელოვნად არ მიმაჩნია. ამის გარდა, ისიც მთავარია, თუ რა არის იმ წუთას ჩემში მომწიფებული. მარტო სათქმელიდან გამომდინარე არა - ფორმიდან, სტრუქტურიდან გამომდინარე. „გრძელი ნათელი დღეების“ მერე, თითქოს, მჭირდებოდა, რომ გადამეღო ისეთი ფილმი, რომელიც არ იქნებოდა დრამატული, ხისტი და, პირიქით, იქნებოდა ძალიან რბილ ტონებში... მე თვითონ მაინტერესებდა, რა გამოვიდოდა. მინდოდა, ფილმის მიკროკოსმოსი პატარა დეტალებით შემექმნა. მეორე ფილმი უფრო კინოს ხერხებში ძიებაა - რომ მომეყოლა „რბილი“ ამბავი, არ გამომეყენებინა ყველაფერი, რაც დრამატურგიას შეუძლია და ფილმი ყოფილიყო მაინც კომპლექსური სინემატოგრაფიული სინამდვილე.

- ახლა გავიგე, რატომ შეაჩერეთ თქვენი არჩევანი ამ სცენარზე. 

- ერთს დავამატებ იმას, რაც ემოციურობაზე ვთქვი. საერთოდ, ემოცია ძალიან დიდი გზამკვლევია ადამიანისთვის. მეც მჯერა, რომ ჩემთვის ჩემი ემოციები დიდი გზამკვლევია ყოფიერების ჯუნგლებში. სულ მცირე, საკუთარი ემოციით შეგიძლია, მიხვდე, სად დგახარ; შენი თავი გაიგო, შეისწავლო, ვინ ხარ. ემოცია ხომ ფსიქოლოგიაში ძლიერი ინსტრუმენტია იმისათვის, რომ რაღაც გამოვიკვლიოთ, რაღაც გავიგოთ ჩვენი შინაგანი მდგომარეობის შესახებ. 

- ისევ კინოსთან მინდა, დავბრუნდეთ. თანამედროვე ქართული ფილმების წარმატება ადასტურებს თქვენს სიტყვებს, რომ ქართული კინო მიპატიჟებულია საერთაშორისო ფესტივალებზე, რომ ქართულ კინოს ელოდებიან. მაგრამ, როგორც თქვენ ამბობთ, ფილმის სცენარის წერის პროცესთან ამას კავშირი არ უნდა ჰქონდეს („ფილმის მომავლის დაგეგმვამ არ უნდა იმოქმედოს შემოქმედების დაგეგმვის პროცესზე“). იმ რეალობაში, როდესაც ფილმის წარმატება მთლიანად არის დამოკიდებული მის საერთაშორისო აღიარებაზე, რატომ არ უნდა გაითვალისწინონ სცენარისტმა და რეჟისორმა, რამდენად საინტერესო იქნება ფილმი უცხოელი მაყურებლისთვის და სპეციალისტებისთვის? რატომ სწევს ხარისხს დაბლა ფესტივალების გემოვნების გათვალისწინება?

- სწორად უნდა დავსვათ ამოცანა - რა გვინდა. სანამ სცენარის დაწერამდე მივალთ, უნდა გავაცნობიეროთ, რომ საქართველო ის კულტურული სივრცეა, რომელიც საბჭოთა კავშირის პერიოდში ჩაკეტილი იყო. არსებობდა კოდური შინაარსები, ლოკალური, ფოლკლორული ელემენტები. მაშინ იქმნებოდა იგავური ქართული კინო, რომელიც ყველას გვიყვარს. ახლა ეს სივრცე გაიხსნა და ძიების პროცესში ვართ. ტექნიკურად, რა თქმა უნდა, ძალიან კარგია, როდესაც კოპროდუქცია არის ჩართული ქართულ კინოში - ეს ფილმის ხარისხს მაღლა წევს. რეჟისორს და ავტორს ბევრ კითხვაზე უწევთ პასუხის გაცემა. თუ პროცესი ჯანსაღად მიდის, ამით ქართველი ავტორები შორდებიან თხრობის ლოკალურ მანერას, რომელიც შეიძლება მხოლოდ თანაუბნელმა გაიგოს. მაგრამ თუ გარედან ჩარევა ხდება იმისთვის, რომ მივიღოთ ის, რასაც უცხოელები გაიგებენ, - რა თქმა უნდა, პროცესი ზიანდება. როცა პირველ ფილმზე ვმუშაობდით, რუმინული კინო საკმაოდ ყურადღების ცენტრში იყო და მკითხეს, რამდენად წარმოგიდგენია, რომ ამბავი რუმინეთში გადავიტანოთ, იქ გადავიღოთ, თუ ქართულ დაფინანსებას ვერ მიიღებო. ეს, რა თქმა უნდა, მთლიანად მოსპობდა ფილმს. ხდება ხოლმე, იმისთვის, რომ კონკრეტული ქვეყნიდან დაფინანსება მიიღონ, მაგალითად, შვედეთიდან, შვედ გმირს ჩასვამენ ამბავში. ეს ხომ პროდუქტს მთლიანად კლავს?! მაგრამ თუ პარტნიორი შენს სცენარს კითხულობს და სურს, იმის სრულყოფაში მოგეხმაროს, რაც შენია, ეს, რა თქმა უნდა, კარგია. 

„ახალ კონტექსტში ქართული კინო ეძებს თავის თავს და ძალიან მართებულია ევროპულ მოდელზე მიბმა.“

- თქვენი და თქვენი გერმანელი მეუღლის - სიმონ გროსის - თანამშრომლობა რამდენად კონცეპტუალურია, ფილმის გადაღების დროს? 

- ჩვენი თანამშრომლობა, პირველ რიგში, შინაარსს ეხება. რაშიც ასი პროცენტით ვგრძნობ სიმონის მხარდაჭერას - ერთმანეთის თანამოაზრეები ვართ. მისი დამოკიდებულება ლოკალური კონტექსტისგან თავისუფალია, რაც ძალიან მეხმარება. კარგად მოთხრობილი ამბავი, კარგი დრამატურგია და კარგი პერსონაჟები, როგორც ლიტერატურაში, ისე კინოში, ნებისმიერ დროსა და კონტექსტში გასაგებია ადამიანისთვის. გვინახავს იაპონური, სამხრეთ ამერიკული თუ სხვა კინო, ან ნაწარმოები წაგვიკითხავს იმ კულტურიდან, რომელზეც ცოდნა და წარმოდგენა არ გვქონია, მაგრამ ვიღებთ და გვესმის. ახალ კონტექსტში ქართული კინო ეძებს თავის თავს და ძალიან მართებულია ევროპულ მოდელზე მიბმა, ფეხის აყოლა. იდეურად ისედაც ახლოს ვართ ევროპასთან, გვესმის ერთმანეთის და რეალურად დავინახეთ, რომ ეს მოდელი მუშაობს. ამდენი ქართული ფილმი გადავიღეთ, სადაც კონტრიბუცია არის ევროპული ქვეყნებიდან. ამ ეტაპზე, როდესაც სახელმწიფო ისედაც ასი პროცენტით ვერ თუ არ აფინანსებს ქართულ კინოს, მთავარია, ნაწილობრივ მაინც დააფინანსოს, რომ ქართველ პროდიუსერებს შანსი მიეცეთ, პარტნიორები საზღვარგარეთ მოძებნონ. ეს აბსოლუტურად შესაძლებელი და რეალურია.

- თუ სწორად ვიცი, თქვენი და თქვენი მეუღლის პროფესიული თანამშრომლობა იმით დაიწყო, რომ ის იღებდა ფილმს და თქვენ ეხმარებოდით. 

- დიახ. 

- შემდეგ ისე მოხდა, რომ თქვენ იღებდით ფილმებს და ის გეხმარებოდათ. ორივე ფილმი ქართულ თემატიკაზეა. როლების შეტრიალება როგორ მოხდა? 

- სიმონი პროფესიით რეჟისორია. 

- მით უმეტეს, თქვენ არ ხართ პროფესიით რეჟისორი. 

- დიახ, მე დრამატურგი და სცენარისტი ვარ. როგორც სცენარისტმა, სიმონთან დავიწყე სადიპლომო ფილმზე მუშაობა. ჩვენთან ერთად იყო მემონტაჟე შტეფან შტაბენოვიც, რომელმაც შემდეგ ჩვენი ყველა ფილმი დაამონტაჟა. ასე დაიწყო ჩვენი თანამშრომლობა. პირველი ქართული სცენარი რომ დავწერე, ჯერ კიდევ სტუდენტი ვიყავი და აბსოლუტურად გაუგებარი იყო, ვის უნდა გადაეღო. სიმონმა რომ წაიკითხა, მასთან ძალიან ახლოს მივიდა ეს ამბავი. რადგან ერთად მუშაობის გამოცდილება გვქონდა, გადავწყვიტეთ, რომ ეს ფილმიც ერთად გაგვეკეთებინა. სიმონთან პროფესიულ ურთიერთობაში ყველაზე მეტად ის მიყვარს, რომ ხარისხს ძალიან კარგად ხედავს. ფიქრები და დიალოგი, რაც საკუთარ თავთან გაქვს, როდესაც ფილმს მარტო აკეთებ, ჩვენს შემთხვევაში, ორ ადამიანშია გადანაწილებული; შინაგანი დიალოგი იმართება ორ სრულიად განსხვავებულ და დამოუკიდებელ ადამიანს შორის, რაც დიდი საყრდენია ჩემთვის და სიმონისთვისაც. 

- ყველაფერი, რაც პირადად თქვენ ბოლო 8-9 წლის განმავლობაში შექმენით, ძალიან წარმატებული აღმოჩნდა: ორი ფილმი და ერთი წიგნი. თუმცა, თვითონ ამბობთ, რომ ლიტერატურას სჭირდება განმარტოება, არაფრის კეთების შესაძლებლობა, ხოლო ფილმის გადაღებას - მუდმივი, ხანგრძლივი კომუნიკაცია ბევრ ადამიანთან. ახლა, როცა ორ პატარა შვილს ზრდით, რომელი მდგომარეობა უფრო კომფორტულია თქვენთვის?

იმიტომ, რომ არ გაქვს წნეხი, როდესაც ჩაირთვება საათი და უნდა აწარმოო ფილმი, რაც ბევრი ადამიანის წინაშე პასუხისმგებლობას ნიშნავს. დაფინანსებაც კი არ გჭირდება. წერის შემთხვევაშიც გაქვს, რა თქმა უნდა, პასუხისმგებლობები, „დედლაინები”, გამომცემელთან ურთიერთობა, თუმცა, ფილმის შექმნის პროცესში წარმოშობილ სტრესს მაინც არ შეედრება. ფილმზე მუშაობისას შეიძლება უფრო ექსტროვერტული ვჩანვარ, მაგრამ, სინამდვილეში, უფრო ინტროვერტული ბუნება მაქვს. შეიძლება სახლში ვიყო და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში არ მქონდეს სურვილი, რომ გარეთ გავიდე. ან ადამიანთან ერთად ვიყო ოთახში და არ მქონდეს სურვილი, ვესაუბრო. შეიძლება ქართული თვისებაა, რომ ჯგუფურ დინამიკაში საკმაოდ კარგად ვგრძნობ თავს, რაც ფილმის გადაღების დროს მეხმარება. მაგრამ, რა თქმა უნდა, უფრო მეტი სიმშვიდე ჩემთვის წერას და მარტო ყოფნას მოაქვს. ეს უფრო არის თანხვედრაში ჩემს ბუნებრივ მდგომარეობასთან.

- „ლიტერატურა არის ამბის შინაგანი თვალი. კინო არის ის, რისი მოთხრობაც გარეგანი თვალით ხდება.“ - ეს თქვენი ციტატაა. შესაბამისად, თვითონ ამბავი გკარნახობთ, წიგნად უნდა გადაიქცეს თუ ფილმად?

- დიახ. 

- ნიშნავს თუ არა ეს, რომ თქვენს წიგნში „მსხლების მინდორი“ ბევრად მეტია რეალური, პირადად თქვენ მიერ განცდილი, „შიგნიდან დანახული“, ვიდრე თქვენს ფილმებში? 

- ვერ ვიტყოდი, რომ რადგან ფილმია, უფრო ნაკლებ განცდილია, ვიდრე წიგნი. უბრალოდ ფილმი, როგორც მზა პროდუქტი, ჩვენ მხოლოდ გარედან შეგვახედებს საგნებზე, მოვლენებზე, ადამიანებზე. შეიძლება ეს იყოს ძალიან სიღრმისეული, ჩამწვდომი, მაგრამ ეს იქნება მაინც უშუალოდ ზედაპირზე მიმართული მზერა; ლიტერატურას კი ეს ზედაპირი არ აქვს, ეს გარსი არ აქვს... თითქოს, იგივე სამყაროა, მაგრამ აქ არ არის ბარიერი, ენობრივ ქსოვილს პირდაპირ შემოჰყავს ეს სამყარო შენში, ვიზუალური განსხეულების და კონკრეტიზაციის გარეშე. 

- ყველა კრიტიკოსმა, ვინც კი რამე დაწერა თქვენს წიგნზე, აღნიშნა, რომ „მსხლების მინდორი“ ვიზუალური ტექსტია. ამბავი ისეა გადმოცემული, რომ ხედავ, რასაც კითხულობ. ერთადერთი პერსონაჟი, რომელიც არა მხოლოდ მოქმედებს, არამედ, ფიქრობს და მის ფიქრებზე ხელი მიგვიწვდება, წიგნის მთავარი პერსონაჟი - ლელაა. თქვენ თქვით, რომ „მსხლების მინდორი“ არის წიგნი სიყვარულის შესაძლებლობაზე უსიყვარულო გარემოში. მაინტერესებს, რამდენად რეალურია, ან გამოგონილია ის ამბავი, რომ სიყვარულის შესაძლებლობა წიგნში ასი პროცენტით არის რეალიზებული ლელას მიერ? 

- არავინ არ იცის, რამდენად რეალურია ეს შესაძლებლობა. ალბათ, ავტორის ინტერპრეტაცია და ავტორის რეალობაა, რომ ნივთიერი გახადოს ის სიყვარული, რომელიც ან არსებობს, ან არ არსებობს. ამას ჩვენ ვერ დავამტკიცებთ. ალბათ, საჭიროებაა, წყურვილია, რომ ამ გარემოში სიყვარულმა იარსებოს. ეს არის ლიტერატურის ძალა: რაც ტექსტში შესაძლებელია, ალბათ, შესაძლებელია რეალობაშიც. 

- ძალიან საინტერესოა. თქვენ ამბობდით, რომ წიგნის პერსონაჟები რეალური ადამიანები არიან. მაგრამ არ გითქვამთ, რომ სიყვარულის, გადარჩენის შესაძლებლობა, რაც წიგნშია, ცხოვრებაშიც რეალიზებულია. 

- ის, რაც წიგნში ხდება, ძალადობა თუ ნათელი მომენტები - სინამდვილის ასახვის მცდელობაა. მქონია შეხება, ამ ინტერნატის გვერდით გავიზარდე. მაგრამ ავტორის ძალაუფლებაა, რომ მაგალითად ლელას პერსონაჟი არსებობს. ჩემი გადაწყვეტილებაა, რომ ლელა ასეთი ფორმით ამ სამყაროში გავაჩინე. 

- ახლა იმაზე მინდა, ვისაუბროთ, რომ მთელი თქვენი შემოქმედება პოლიტიკურ კონტექსტშიც იკითხება. თქვენ გვაფიქრებთ საზოგადოებაზე, რომელშიც არ იქნება მჩაგვრელი და ჩაგრული; რომელშიც აზრები, დამოკიდებულებები დაიბადება ადამიანის თავში და არა კოლექტიურ ცნობიერებაში. თქვენი შემოქმედება არის იმაზე, რაც გვაქვს, მაგრამ უფრო მეტად კი იმაზე, რაც არ გვაქვს და გვჭირდება. თქვენთვის თუ არის საინტერესო, შექმნათ რაღაც ისეთი, რაც პირდაპირ ან ირიბად საქართველოსთან არ იქნება დაკავშირებული?

- დიახ, მცდელობა არის. ახლა, მაგალითად, დაფინანსება მივიღე გერმანული სცენარისთვის, რომელსაც სიმონი გადაიღებს გერმანიაში. ოცი წელია, გერმანიაში ვცხოვრობ. პირველად არის, თუ პირველ ფილმს არ ჩავთვლით, რომ გერმანული ფილმისთვის სცენარი დავწერე. ვფიქრობდი - ივარგებს? არ ივარგებს? რა განსხვავება იქნება ჩემს დამოკიდებულებაში ქართულ და გერმანულ რეალობასთან? ცოტა ცივი ხომ არ გამომივა? ამ ფიქრებში ვიყავი. მაგრამ აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, რომ ყველაფერი - რასაც ვაკეთებ და რასაც გავაკეთებ - გაჯერებულია ჩემი პირადი გამოცდილებით. და, რა თქმა უნდა, ქართული კონტექსტით - სხვანაირად ვერ წარმომიდგენია. იმიტომ კი არა, რომ საქართველო მიყვარს. დიახ, მიყვარს და ამ გრძნობებსაც თავისი ადგილი აქვს. თავისთავად ხდება ისე, რომ ქართული შინაარსი მამოძრავებს. შენი იდენტობა ხომ ეს არის, რომ ათვლის წერტილი გაქვს სამყაროში: ასეთი ხარ, აქ დაიბადე, აქ გაიზარდე... რაღაც მოცემულობა არის შენთვის ჩვეულებრივი, რასაც ძალდატანების გარეშე იღებ: ეს შენი კულტურული სივრცეა.

საკუთარი იდენტობიდან გამომდინარე, რაღაცებზე გაქვს პასუხი. პასუხის მყისიერი ცოდნა ამარტივებს პროცესს - თუნდაც იმას, რომ მერე ეს პასუხი შეცვალო, გადათქვა. დიახ, იდენტობა სამყაროს მიმართ მყისიერი პასუხის ქონაა. ეს მე მაქვს, ეს მყისიერი პასუხი არის ჩემი გზამკვლევი, რომ მერე ეს პასუხი, თუნდაც, განვავითარო. გერმანულ სცენართან დაკავშირებით ვთქვი: მე შემიძლია დავწერო ის, რაც ემოციურად ვიცი. ჩემი ოცწლიანი ურთიერთობა გერმანიასთან თუ საკმარისია ამისთვის, გამოჩნდება და ვნახავთ. მაგრამ არ შემიძლია დავწერო ის, რის მიმართაც დამოკიდებულება არ გამაჩნია. 

- ბოლო კითხვა მაქვს: რაც უფრო მეტს აცნობიერებს ადამიანი, ეს მისი ბედნიერებაა, თუ უბედურება?

- აბსოლუტური ბედნიერებაა. რაღაცის გაცნობიერება არის ყველაზე უტყუარი იარაღი, რომ გქონდეს სწორი პოზიცია, იმ მიწაზე დადგე, სადაც ფეხები არ აგეწვება. რასაც აცნობიერებ, ნიშნავს, რომ იმას გაემიჯნე, გარედან შეხედე, იმაზე მაღლა დადექი. გაცნობიერება ძალიან ევროპული იდეაა. ყველა გამოცდილება, რასაც გარედან შეხედავ, განსაკუთრებით დღეს - ინფორმაციულ და ტექნოლოგიურ ქაოსში - არის ერთადერთი გზა, რომ სწორი მიმართულებით იმოძრაო. 

„წარსული ბევრს გეუბნება იმაზე, რაც მომავალში შეიძლება მოხდეს.“

- დიდი მადლობა საინტერესო საუბრისთვის. ინტერვიუს დავასრულებთ თქვენი კომენტარით ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამზე. პირველი ციტატის ავტორია თანამედროვე ფრანგი მწერალი მიშელ უელბეკი (1956): „შეგიძლიათ, შეიყვაროთ თქვენი წარსული, შეგიძლიათ - შეიძულოთ, მაგრამ ის ყოველთვის თვალწინ უნდა გქონდეთ.“

- მე მგონია, რომ სიძულვილმა ყველაფერში შეიძლება ხელი შეგიშალოს ადამიანს, სიყვარული და მადლიერება - ძალიან ზოგადად რომ ვთქვათ - ის გრძნობებია, რომლებიც ტოვებს მოქმედების, აზროვნების თავისუფლებას, ნაბიჯის წინ გადადგმის შესაძლებლობას. თუ გააცნობიერებ და არ დაივიწყებ წარსულს, მაშინ ის ძალიან დიდი სიმდიდრეა. 

- ხომ არიან მომავალზე ორიენტირებული ადამიანები, რომლებიც საერთოდ წყვეტენ ემოციურ ბმას წარსულთან. თქვენ, აშკარად, ასეთი არ ხართ. 

- ეს ძალიან დიდი მუხრუჭია. როგორ შეიძლება, წარსულთან ბმა გაწყვიტო? საბოლო ჯამში, წარსული, აწმყო და მომავალი ერთია. ერთი ადამიანის ბიოგრაფიაა, ერთი ქვეყნის ისტორიაა. წარსული ბევრს გეუბნება იმაზე, რაც მომავალში შეიძლება მოხდეს. წარსულიც კი შეიძლება გარდაიქმნას შენთან ერთად და იყოს მუდამ ახალი. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი - შეიძლება წარსულთან მუდმივ ურთიერთქმედებაში ყოფნა. ავტორისთვის წარსულს კიდევ სხვა დატვირთვა აქვს. საკუთარ წარსულთან ურთიერთქმედება ავტორისთვის აღარ არის საინტერესო, პირიქით, საინტერესოა დისტანცია. 

- დისტანცია რისთვის გჭირდებათ? 

- სწორად დანახული წარსული არის ის, რაშიც შენ, როგორც მონაწილე, აღარ ხარ საინტერესო. სულ ვფიქრობ ხოლმე - ეს წლებიც ხომ წარსული გახდება? მომდევნო წლებიც ხომ ოდესმე წარსული გახდება? მაგრამ ცხოვრების ბოლოსკენ რომ მიხვალ, მერე ხომ აღარ გრჩება შესაძლებლობა, შენს სიბერეს დაშორდე? ძალიან საინტერესოა... 

- მეორე ციტატა ეკუთვნის თანამედროვე ამერიკელ ტელეწამყვანს - ოპრა უინფრის (1954): „წარმატება მოდის მაშინ, როცა მომზადება და შესაძლებლობა ერთმანეთს ხვდება.“ 

- აბსოლუტურად ვეთანხმები. 

- რამდენადაც მესმის, მომზადების ეტაპი თქვენი შემოქმედების სერიოზული ნაწილია. ხომ არ ფიქრობთ, რომ  კარგი მომზადება თავისთავად განაპირობებს შესაძლებლობებს?

- შესაძლებლობა რა არის, ბოლომდე არ იცი. ვერ გაიგებ, რა შეგიძლია, თუ არ გამოცდი. თუ მიზნად დაისახავ, რომ ამ ნაპირიდან იმ ნაპირამდე გაცურო, სანამ არ გაცურავ, ვერასდროს იტყვი, რომ ეს შეგიძლია. პროცესში ჩნდება შესაძლებლობები. 

- პირადად თქვენ ხართ თუ არა წარმატებული იმის გამო, რომ თქვენი მომზადება და შესაძლებლობები შეხვდა ერთმანეთს?

- დიახ, აბსოლუტურად. ჩემი მიზანი არ ყოფილა წარმატება. სტუდენტობის დროს ვიყავი ნამყოფი კინოფესტივალებზე და არც წარმომედგინა, რომ ამ ფესტივალებს შეეძლო, მომავალში ჩემი ფილმები ეჩვენებინა... მთელი ცხოვრება ვწერ, მაგრამ ძალიან ფრთხილად გადავდგი ეს ნაბიჯიც, როდესაც ვთქვი, ამ წიგნს გამოვაქვეყნებ-მეთქი. წარმატებაზე ფიქრი ფუჭი ფიქრია. უნდა იფიქრო იმაზე, მოცემულ სიტუაციაში რა გაგზრდის, რა გაგამდიდრებს, რა განგავითარებს და რისი კეთება მიგაჩნია პირადად შენთვის გარდაუვალ აუცილებლობად. შემდეგ ყველაფერი თავისთავად ხდება: შრომა თავის ნაყოფს აუცილებლად გამოიღებს. 

ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე