ინტერვიუს შესახებ
ზაირა არსენიშვილის ემოციებით დახუნძლულ რომანში „ვა, სოფელო...“ ერთი ისეთი ამბავია მოთხრობილი, რომელსაც მკითხველი, უბრალოდ, ვერ დაივიწყებს. ავტორი წერს, რომ ბავშვობაში თელავში, მის უბანში, დადგეს სპექტაკლი იმის შესახებ, თუ როგორ წარუდგინა შოთა რუსთაველმა „ვეფხისტყაოსანი“ თამარ მეფეს. ეს იყო ხანგრძლივი წარმოდგენა, რომლის მომზადებაში, ბავშვებთან ერთად, უფროსებიც მონაწილეობდნენ და რომელიც ზაირა არსენიშვილმა დაწვრილებით აღწერა. სპექტაკლში ბავშვები მეფის კარზე სხვადასხვა ფუნქციას ინაწილებდნენ და თან შოთა რუსთაველს პოემის კითხვაში „ეშველებოდნენ“. რა ჭკვიანურად იყო ჩაფიქრებული ბავშვების ზიარება „ვეფხისტყაოსანთან“! როგორი ემოციით და მახვილგონივრულად იყო გადმოცემული თამარ მეფისა და დავით სოსლანის აღტაცება პოემით!
ვკითხულობდი და ვფიქრობდი, რითი ერთობოდნენ ბავშვები საქართველოში ასი წლის წინ და რითი ერთობიან ახლა. აი, ამაზე რომ ვფიქრობდი, გული სწორედ მაშინ ამიჩუყდა და მაშინ გამახსენდა ადამიანი, რომელიც დღესაც ამ საქმეს ემსახურება: „ვეფხისტყაოსანთან“ ბავშვების დაახლოებას.
უკვე 15 წელიწადია, რეჟისორი ნოდარ ბეგიაშვილი დადის საქართველოს სოფლებში, ხვდება იქაურ ბავშვებს, უხსნის მათ „ვეფხისტყაოსნის“ ამა თუ იმ ეპიზოდს, შემდეგ სთავაზობს, ზეპირად ისწავლონ ამ ეპიზოდის რომელიმე სტროფი, ახატინებს ეპიზოდის შინაარსს და იწერს ბავშვების ხმას. ბოლოს, მათ ნახატებს აცოცხლებს და გადაწყვეტილი აქვს, ამ ხმებით და გაცოცხლებული ნახატებით შექმნას სრულმეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმი „ვეფხისტყაოსანი“.
არ ვიცი, ასეთ ადამიანებს ჰუმანურებს ეძახიან, ახირებულებს თუ იდეით შეპყრობილებს, მაგრამ ის, რასაც ნოდარ ბეგიაშვილი დაჟინებით და გატაცებით აკეთებს, ჩემთვის არის მოღვაწეობა - სანთლით საძებნელი რამ ჩვენს „ჩამქრალ“ დროში.
გაიცანით ნოდარ ბეგიაშვილი, ადამიანი, რომელიც ბავშვებს და შოთა რუსთაველს ემეგობრება.
ია ანთაძე
- ბატონო ნოდარ, თქვენი აკადემიური პროფესიით დრამის რეჟისორი ხართ. როგორ ფიქრობთ, პროფესია სწორად აირჩიეთ?
- დიახ, აბსოლუტურად სწორად ავირჩიე.
- ნათქვამი გაქვთ: „თეატრი ძალიან მძიმეა, რთულია. ეს არის გადმობრუნებული სამყარო... პრინციპში, გამიჭირდა.“ რას ნიშნავს „გადმობრუნებული სამყარო“? ან რა გაგიჭირდათ?
- თეატრი სამყაროს მოდელია. რისთვისაც თეატრში მივედი და რაც მაინტერესებდა, ეს იყო კვლევა, თვითონ სამყაროს კვლევა: რატომ ხარ? რისთვის ხარ? რა გინდა? ამ მხრივ, თეატრს ზღაპრული შესაძლებლობები აქვს. მაგრამ, მეორე მხრივ, თეატრის შინაგანი სამყარო - ალბათ, იმის გამო, რომ მასში ამდენი პერსონა იყრის თავს - ძალიან რთულია. ეს, ალბათ, ჩემი სისუსტეა, რომ ვერ გავუძელი თეატრის მეორე მხარეს, შიდა სამყაროს და წამოვედი. ალბათ, არ ვიყავი ამისთვის მზად.
ეს, ალბათ, ჩემი სისუსტეა, რომ ვერ გავუძელი თეატრის მეორე მხარეს, შიდა სამყაროს.
- თქვენ საიდან წამოხვედით?
- ბატონი მიშა თუმანიშვილის ჯგუფში ვიყავი. ჩვენს დროს გაიხსნა კინომსახიობთა თეატრი და, ასე თუ ისე, ამ თეატრის წიაღში აღმოვჩნდით. იყო საშუალება, რომ იქ გაგვეგრძელებინა... მაგრამ ბატონი მიშა ყოველთვის ამბობდა, თქვენ თქვენი თეატრი უნდა შექმნათ და არ უნდა გაიმეოროთ ის, რაც მანამდე იყოო.
- თეატრში რამდენ ხანს იყავით?
- თეატრში სულ ვიყავი. რომ წამოვედი, მაინც სულ ვბრუნდებოდი. უბრალოდ, ისე მოხდა, რომ დიპლომი ტელევიზიაში დავიცავი. მაშინ ტელეთეატრი გაიხსნა. ბატონმა თემურ ჩხეიძემ დადგა არაჩვეულებრივი სპექტაკლი „ჯაყოს ხიზნები“. ქუხდა ტელევიზია მაგ პერიოდში. დიდი ბედნიერება იყო, რომ ასეთ სივრცეში აღმოჩენილიყავი, ამ ტელეთეატრში. ჩემი ჯგუფელების ნაწილმა და მე აქ დავდგით სადიპლომო სპექტაკლები.
- ამის შემდეგ, ძირითადად, ტელევიზიაში მუშაობდით, არა?
- დიახ. ბატონი მიშა სულ გვეუბნებოდა, თქვენ პენსიაში გახვედითო. გულისხმობდა, რომ თეატრში არ დავრჩით, თეატრის ხაზით არ გავაგრძელეთ.
- ის ფაქტი, რომ უკვე მრავალი წელია, ბავშვებთან მუშაობთ, ნიშნავს თუ არა, რომ უფროსებთან პროფესიულ ურთიერთობაზე საერთოდ უარი თქვით და თავი ბავშვებს შეაფარეთ?
- არა, ბავშვების თემატიკა 90-იან წლებში დაიწყო, მძიმე პერიოდი რომ გვქონდა. მანამდე, პირიქით, რასაც ტელევიზიაში ვდგამდი, ძალიან მძაფრი იყო. ჩემი ერთი დადგმა, რომელიც ყველაზე მნიშვნელოვნად მიმაჩნდა, უბრალოდ, წაშალეს.
- რა დადგმა იყო?
- ეს იყო „საშობაო ზღაპარი“, ილია ჭავჭავაძის ნაწარმოებების მიხედვით. აქ იყო ილიას მთელი გულისტკივილი, საშობაო მილოცვა და მისი თვალით დანახული ქვეყნის მდგომარეობა, - საით მივდივართ. სპექტაკლი ეთერში გავიდა, ბატონ მიშასაც მოეწონა. მაგრამ მეორე დღეს რომ მოვედით ტელევიზიაში, ფირი წაშლილი დაგვხვდა. მითხრეს, ეს გაგვეპარა, ეთერში არ უნდა გასულიყოო. მოგეხსენებათ, მაშინ ცენზურა იყო.
ბატონი მიშა სულ გვეუბნებოდა, თქვენ პენსიაში გახვედითო.
- ეს რომელ წელს მოხდა?
- ეს იყო 1986 ან 1987 წელი.
- ბავშვებთან ურთიერთობა რატომ დაუკავშირდა 90-იან წლებს?
- ბავშვებთან ურთიერთობას რაც შეეხება, ჩემთვის ბავშვი არ არის ბავშვი. მე მას ვებაასები, როგორც ჩემს თანატოლს. პოტენციაშიც ვხედავ, რომ ის დიდია და ვხედავ, ვინ იქნება და როგორი იქნება. წლების განმავლობაში ძალიან ბევრ ბავშვს შევხვდი. მე ვემეგობრები მათ - ასე შემიძლია ვთქვა. მათ მეტად განვითარებული აქვთ სიმართლის გრძნობა. ამიტომ, ან მიგიღებენ, ან შენგან ზურგით შებრუნდებიან და წავლენ თავის სამყაროში, თამაშს გააგრძელებენ. ბავშვები ვერ იტანენ ოდნავ სიყალბესაც კი. ოდნავი ტყუილი, ოდნავი ძალადობა, თავსმოხვევა - ეს წარმოუდგენელია.
- რაც შეეხება 90-იან წლებს?
- მანამდეც ზოგ რამეს ვაკეთებდი ბავშვებისთვის, მაგრამ ასე აქტიურად არა. უბრალოდ, ამ პერიოდში ვიგრძენი, რომ ბავშვები თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ. ისინი უცებ გახდნენ დიდები იმიტომ, რომ მშობლებს არ ჰქონდათ საშუალება, მათ მოპყრობოდნენ, როგორც ბავშვებს, თუნდაც, მათთვის საჩუქარი ეყიდათ. ეს ჩემს თავზე მაქვს გამოცდილი. ჩემი შვილები ვიტრინებისკენ აღარ იყურებოდნენ. ამას ვგრძნობდი და ეს მაწუხებდა. ძირითადი იმპულსი - რატომ უნდა გადამედგა ნაბიჯი ბავშვებისკენ - გახდა ერთი შემთხვევა, როცა ხილიანის ქუჩაზე ჩამოვდიოდი და დავინახე ბავშვები, რომლებიც ჯიხურთან იდგნენ. მესმის, ერთი ეუბნება მეორეს: ეს შოკოლადი ჩემმა მეგობარმა გასინჯა, - „სნიკერსზე“ თუ „ბაუნტიზე“ ანიშნა, - ეს კიდევ ჯერ არავის გაუსინჯავსო. მეც კაპიკი ფული არ გამაჩნდა, რომ მათთვის ეს შოკოლადი მეყიდა. ძალიან მეტკინა. შინაგანად ისეთი განცდა მქონდა, რომ არ შეიძლება, ბავშვებს წაართვა ბავშვობა. ვფიქრობდი, რა შეიძლებოდა, რომ ამ სიტუაციაში გამეკეთებინა. ძალიან ინტენსიურად ვფიქრობდი ამაზე. ერთხელაც, სახლში დავბრუნდი და თომამ, ჩემმა შვილმა, დამახვედრა ნახატი - ჩარჩოში ჩასმული კაცუნა. მაშინ გამიჩნდა აზრი, იქნებ, ეს ნახატი გავაცოცხლო-მეთქი და გავაცოცხლე კიდეც, მეგობრების დახმარებით. ამ კაცუნამ ტელეეთერით გამოუცხადა ბავშვებს, რადგან გავცოცხლდი და ტელევიზორში მოვხვდი, ტელევეზირი ვიქნები და თქვენი ნახატები გამომიგზავნეთ, იქნებ, ისინიც გაცოცხლდნენო. არც ველოდი, ისეთი რეაქცია მოჰყვა ამ განცხადებას. ძალიან ბევრი ნახატი მოიტანეს და ყველას ეწერა: „გთხოვთ, ჩემი ნახატიც გააცოცხლოთ“.
რასაც ტელევიზიაში ვდგამდი, ძალიან მძაფრი იყო.
- აქედან დაიწყეთ და დღემდე ამ საქმეს მოჰყვებით.
- ეს იყო აბსოლუტურად თავისუფალი თემა - რასაც მაშინ ვაკეთებდით. მერე დიდი თავგადასავლები დაიწყო - გადაცემა წარმატებული აღმოჩნდა, ბევრი პრიზი მიიღო. მაგრამ შემდეგ უცებ შეწყდა. წარმატებამ მოიტანა ის, რომ გადაცემა დაიხურა.
- „თავისუფალი თემა“ დამთავრდა, მაგრამ დაიწყო ბავშვებთან თქვენი ურთიერთობის მეორე ეტაპი. თქვენ ერთმანეთს შეახვედრეთ, შეიძლება ითქვას, ორი ყველაზე ნაკლებად დაკავშირებული მოვლენა: ერთი მხრივ, შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“, რომელთან ურთიერთობა უფროსებსაც უჭირთ და, მეორე მხრივ, ბავშვები, რომლებსაც უხსნით და აყვარებთ „ვეფხისტყაოსანს“. ამას აკეთებთ 2003 წლიდან. პირადად თქვენ რა მოგცათ იმან, რომ ბავშვები და „ვეფხისტყაოსანი“ შეახვედრეთ ერთმანეთს?
- ბავშვებს ანიმაცია ბუნებრივად უყვართ. მით უმეტეს, თუ ფიქრობენ, რომ შეიძლება მათი ნახატი გაცოცხლდეს, ისინი თავით მოდიან, ეშვებიან ჩვენს საერთო საქმეში. ოღონდ, მათთვის გასაგები უნდა იყოს ის, რაზეც ველაპარაკებით. ჩვენ რას ვაკეთებთ? გავდივართ რაც შეიძლება შორს თბილისიდან, სოფელში იკრიბებიან ბავშვები, ვაჩვენებთ ჩვენს წინა ნამუშევრებს, შემდეგ ვიწყებთ თხრობას. ვუყვები „ვეფხისტყაოსნის“ რომელიმე სცენას. მერე იქვე ვთამაშობთ. ვთქვათ, „ასმათ ფარდაგსა აზიდნა“. ვის უნდა, რომ ტარიელი იყოს? გამოდის ერთი. აბა, ასმათი ვინ იქნება? ნესტანს ვსვამთ. მერე ფარდაგი უნდა გადაწიოს ასმათმა. თავშალს ვიღებთ, ან შეიძლება არც იყოს თავშალი და ხელის უბრალო აქნევა იყოს.
- იქვე დგამთ „ვეფხისტყაოსნის“ ეპიზოდებს? ეს არ ვიცოდი.
- დიახ, ვდგამთ.
- ყოველთვის?
- თითქმის ყველა გასვლაზე. ზოგჯერ არის, რომ ერთი დღით ჩავდივართ. მაგრამ იქაც იგივე პროცესი მეორდება, იმ ერთ დღეში. რა ნაწილებისგან შედგება ჩვენი შეხვედრები?
იყოფა ხოლმე ბიჭების აზრი, ოღონდ, მანამდე ბავშვებს უნდა ავუხსნა, რა განსხვავებაა ავთანდილსა და ტარიელს შორის. „ვეფხისტყაოსანი“ მათთვის ძალიან ჩვეულებრივი ამბავი ხდება. თუ ტარიელმა დევები გამოქვაბულიდან გამოყარა, ეს ზღაპარია და სრულიად გასაგებია ბავშვებისთვის. ათასი სცენაა, რომელიც შეგიძლია, ისე უამბო, რომ მათი ასაკი საერთოდ დაგავიწყდეს. და რომელი სცენაა „ვეფხისტყაოსანში“ ისეთი, რომ ბავშვებს ვერ მოუყვე? ერთადერთი, ჭაშნაგირისთვის თითის მოჭრის ამბავს ვერიდები.
- თქვენ ამბობდით, ფსიქიატრი მეგობარი მყავს და ის სულ პესიმისტურად უყურებს სამყაროს, მე კი სულ ოპტიმისტურადო. ვფიქრობდი, რატომ და მერე მივხვდი, რომ მას სულ მძიმე შემთხვევებთან აქვს საქმე და მე კი სულ ბავშვებთან ვარო.
- დიახ, ასეა. გულში სულ მადლობას ვეუბნები ბავშვებს. ვფიქრობ ხოლმე, რომ მე კი არ ვუცოცხლებ მათ ნახატებს, ისინი მაცოცხლებენ მე. მაგრამ რატომ „ვეფხისტყაოსანი“? იმიტომ, რომ ამაზე უკეთესი რა უნდა გადავცე ბავშვებს? რომ ვთქვი, რაღაც პოზიტიური მუხტი მაქვს, პოზიტიური ხედვა მაქვს, რის გამოც პესიმისტი არ ვარ-მეთქი, ეს თვითონ ნაწარმოებში დევს. მე რომ ამერჩია სხვა ნაწარმოები...
- „კაცია-ადამიანი?!“, მაგალითად.
- „კაცია-ადამიანი?!“ გენიალური ნაწარმოებია.
- გენიალური არის, რა თქმა უნდა, მაგრამ ამდენ ოპტიმიზმს ვერ დაგიტოვებდათ.
- ძალიან სწორად უნდა გაიარო, „კაცია-ადამიანიდან“ ისევ რომ ფეხზე ადგე. ეს არის სწორედ „ვეფხისტყაოსანი“ - ტარიელი ფეხზე დგება. ჩემთვის ნაწარმოების ძირითადი ხაზი ეს არის, რომ წაქცეული ტარიელი მეგობარმა ფეხზე დააყენა. ნახეთ, როგორი ოპტიმისტურია:
თავიდან მეგონა, „ვეფხისტყაოსანი“ რომ მინდა, ბავშვებს მივუტანო, ძალიან დიდ რისკზე მივდივარ და შეიძლება ვერ გამიგონ-მეთქი. 2003 წელს ბავშვებთან შეხვედრა გვქონდა ახალგორში, დღეს რომ ფეხს ვერ შედგამ. რუსიკო ბოლქვაძე დაგვყვებოდა, აქციებს ვმართავდით. ბავშვებს ნახატებს ვუცოცხლებდით ნებისმიერ თემაზე. რუსიკოს ვთხოვე, აბა, ჰკითხე, იქნებ, იციან „ვეფხისტყაოსანი“-მეთქი. ისე თქვეს სხვადასხვა სტროფი, რომ მივხვდი, ამათთან მუშაობა შეიძლებოდა. მერე, როდესაც ნაცნობებმა გაიგეს, რომ „ვეფხისტყაოსანზე“ ვაპირებდი ბავშვებთან მუშაობას, ანი გოგორიშვილმა მომიტანა ნიკუშა სამსონაძის, ექვსი წლის ბავშვის მიერ დახატული შოთა რუსთაველი. პატარა ჩანახატი იყო. რომ დავხედე, მივხვდი, რომ ის გრძნობათა ბუნებაა, ის სამყაროა... საიდან იცოდა ამ ბავშვმა, არ ვიცი, ალბათ, მშობლები უკითხავდნენ. საერთოდ, საქართველოში ეს ბედნიერება კიდევ შემორჩენილია, რომ მშობლები უკითხავენ შვილებს.
მაშინ გამიჩნდა აზრი, იქნებ, ეს ნახატი გავაცოცხლო-მეთქი და გავაცოცხლე კიდეც, მეგობრების დახმარებით.
- აქამდე მეგონა, რომ თქვენი ოპტიმიზმის და დადებითი მუხტის მთავარი წყარო ბავშვები იყვნენ. ახლა ვხედავ, რომ არანაკლებ სასიცოცხლო იმპულსს „ვეფხისტყაოსნიდან“ იღებთ.
- ადამიანმა თვითონ უნდა იპოვოს ეს იმპულსები. „ვეფხისტყაოსანი“ ქართველებისთვის მეორე სახარებაა, ასე ამბობენ. მაგრამ თავი და თავი შენს გულშია, შენს ძიებაშია. თუ მიხვედი შენი ადამიანობის საწყისთან, რისთვისაც ხარ გაჩენილი ამქვეყნად, ესე იგი, მიზანთან მისულხარ. სხვა ერებს არ აქვთ ამის გზა, რომ ოპტიმისტები იყვნენ - ვისაც „ვეფხისტყაოსანი“ არ გააჩნია? რა თქმა უნდა, აქვთ - მაგალითად, მზე ამოდის ყოველდღე. უბრალოდ, ეს უნდა გააცნობიერო, რომ ხარ; ხარ და ტყუილად არ ხარ ამქვეყნად.
- ამაში პირადად თქვენ რა გეხმარებათ?
- მე დარწმუნებული ვარ, რომ „ვეფხისტყაოსანი“ არის ამ ოპტიმიზმის და სიცოცხლის სიხარულის კონსტიტუცია, ჰიმნი.
- ბავშვებისგან რომ მოდიხართ, მათ რას უტოვებთ? ყველაზე მნიშვნელოვანი რა არის, რაც მათთან რჩება, თქვენთან შეხვედრის შემდეგ?
- ამდენი ხანი გავიდა 2003 წლიდან, როცა ეს საქმე დავიწყეთ. მეც ვფიქრობ ხოლმე ამაზე - კი მაგრამ, რა? ჩემდა გასახარად, ეს ბავშვები გაიზარდნენ და ისინი ჩემთან ბრუნდებიან. მოდიან და მეუბნებიან, მომასმენინე, რა, იქ რომ ჩავწერე... გაზრდილია და ვგრძნობ, რომ ამას ატარებდა. მაგალითად, მე მგონი, 2006 წელს ბარალეთში (სამცხე-ჯავახეთშია) ირაკლი გოგოლაძე ჩავწერე. შემდეგ ის ოპერატორი გახდა. მოვიდა და შემომთავაზა - სადაც წახვალ, მეც წამოვალ და გადაგიღებო. სხვათა შორის, ერთი ექსპედიცია მოვაწყეთ კიდეც ჯავახეთში. თავისი სახლიც დაგვითმო და გზას გვიკვალავდა. მინდა, რომ ყველა ბავშვმა მიიღოს ის, რასაც ჩვენ ვთავაზობთ. მაგრამ, ჩემდა სამწუხაროდ, ამასაც ვგრძნობ, რომ ყველა ვერ ღებულობს. თუმცა, ძალიან ბევრი - არც მინდა, რაოდენობაზე ვილაპარაკო - ჩვენი საერთო საქმით იმუხტება. ფოთში ვიყავით და ჩავწერეთ, ან ქუთაისში, ან წალენჯიხაში, ან ახმეტაში... და შემდეგ ეს ბავშვები მშობლებს აწუხებენ: კიდევ ვისწავლე „ვეფხისტყაოსნის“ სტროფები და თბილისში ჩამიყვანეთო. მე ვამბობ ხოლმე, რომ თუ თბილისში მოხვდებით, გამომიარეთ, აქა და აქ ვარ. და ისინი მოდიან ჩემთან. ამით ვგრძნობ, რომ რაღაც ღვივის მათში, იზრდება... ესე იგი, მთავარს სწორად იგებენ.
გულში სულ მადლობას ვეუბნები ბავშვებს.
- რა არის ეს - უფრო მეტად „ვეფხისტყაოსნის“ მიმართ სიყვარული, რაც თქვენგან მიიღეს? თუ განცდა, რომ რაღაც დიდი საქმის თანამონაწილეები არიან?
- ორივე. არის ბავშვი, რომელიც გრძნობს, რომ ზუსტად ამბობს სტროფს. ზოგადად, მათ საკუთარი თავის შეფასების ბრწყინვალე უნარი აქვთ. თვითონ გეუბნებიან, აქ შემეშალა და კიდევ ჩავწერო. ზოგიერთი ძალიან საინტერესოდ ხატავს. ზოგს შეუძლია, რომ ძალიან კარგად წაიკითხოს. თანაც, ნამდვილად უხარიათ, რომ რაღაც კარგის გაკეთება შეუძლიათ სხვისთვის. ასე ვამბობთ ხოლმე, რომ ჩვენ ვაკეთებთ ფილმს ყველასთვის.
- თუ ყოფილა შემთხვევა, როცა თვალნათლივ დაგინახავთ ბავშვის სიხარული, რომ - მე ეს არ მესმოდა და ახლა უკვე მესმის. წაკითხულის გაგების, შემეცნების სიხარული თუ დაბადებულა თქვენ თვალწინ?
- მომხდარა. ეს განცდა მეც მქონდა, როდესაც „ვეფხისტყაოსანი“ პირველად წავკითხე სხვა თვალით. მაგრამ ეს ბევრჯერ მითქვამს და აღარ გავიმეორებ. სხვა რამეს გეტყვით: ვთქვათ, ავთანდილის ანდერძის შესახებ ვსაუბრობთ. რატომ დაწერა ეს ანდერძი? ძალაუნებურად, ამ სიუჟეტს რომ ვუყვები, აქ ისე გამოკვეთილია მღვიძარი ადამიანის როლი - თვითონ ადამიანი ვინ არის, რისთვის არის, - რომ ამას ვერ გაექცევი. ხომ შეეძლო ამ ავთანდილს, ყოფილიყო თავისთვის, სახლში მჯდარიყო; ემართა თავისი ჯარი. მაგრამ ის წავიდა, გაიპარა, როსტევანს აწყენინა. და რა წერია კიდევ? „სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი“ - ამას გააზრება სჭირდება. ყველა აფორიზმი გიწვევს, რომ ფიქრი და აზროვნება დაიწყო.
- და ბავშვები ამას აკეთებენ?
- დიახ, და მე ვგრძნობ, რომ ისინი საკუთარ თავში აღმოაჩენენ ხოლმე მხედართმთავარს - რომ მას შეუძლია, რომ ამისთვის არის მოწოდებული. მხედართმთავარს სხვა გაგებით - ის კი არა, რომ მბრძანებელია, არამედ ის, რომ შეუძლია, წინ აღუდგეს, დაიცვას, იბრძოლოს... სიყვარულის გემოსაც კი იგებენ - რა ურთიერთობა აქვთ ტარიელსა და ნესტანს. ვგრძნობ, რომ ელოდებიან ნამდვილ სიყვარულს. ეს არის რაღაც დიდი და ულამაზესი, და რომ ეს უნდა მოვიდეს შენთან - აი, ამის მომლოდინეებიც ხდებიან ხოლმე.
- არ ვიცი, გაეცანით თუ არა საერთაშორისო კვლევის (PISA 2018) შედეგებს, რომელშიც საქართველოს წიგნიერების კუთხით განსაკუთრებით ცუდი შედეგი აქვს. ამ კვლევაში ჩვენი ქვეყნის 326 სკოლის 5572 მოსწავლე მონაწილეობდა. მათი ასაკი 15 წელია. აღმოჩნდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს უჭირთ წაკითხულის გაგება და ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენება. თქვენ როგორ ახსნით კვლევის შედეგებს? თქვენი გამოცდილება რას გეუბნებათ?
საქართველოში ეს ბედნიერება კიდევ შემორჩენილია, რომ მშობლები უკითხავენ შვილებს.
- ძალიან სამწუხარო ამბავია. ეს ჩემთვის იმის ინდიკატორია, რა მდგომარეობაშიც ვართ. ამის წინააღმდეგ ვიბრძვი, ამას ვუპირისპირდები. საერთოდ, ძალიან მიკვირს, რომ წიგნი ტელევიზორმა და მობილურმა ჩაანაცვლა. ჩემი შვილიშვილი ტასიკო ახლა უკვე დიდია, მაგრამ როცა პატარა იყო, არ ვაძლევდი საშუალებას, რომ გამუდმებით ეყურებინა მულტფილმებისთვის. მე არ მახსოვს, რომ ტასიკო მოწყენილი ყოფილიყო.
- ვინ ზრუნავდა ამაზე? თვითონ თუ სხვებიც?
- სხვებიც და თვითონაც. ბოლო კვლევები იმასაც ადასტურებს, რომ გამუდმებით მულტფილმის ყურება და ინტერნეტული თამაშები ბავშვებს უკარგავს წარმოსახვას, მართლაც უმნიშვნელოვანეს უნარს.
- რატომ უკარგავს? ბავშვი ხომ გმირებს უყურებს, მათ ამბავს შეიმეცნებს.
- იმიტომ, რომ პასიური და დამოკიდებული ხდება. როდესაც წიგნს კითხულობ, წიგნი პირდაპირ არ გაძლევს სახეებს. შენ თვითონ უნდა წარმოიდგინო. საერთოდ, თუ რამეს აკეთებ, პირველ რიგში, წარმოიდგენ, თხზავ და მხოლოდ შემდეგ ახორციელებ. ეს ადამიანს ავითარებს. „ვეფხისტყაოსნის“ გენიალურობა რა არის? მას ისე გადაჰყავხარ თავის სამყაროში, ისე მიგაფრიალებს, რომ ვერც გრძნობ. ისე ადვილად ძლევს მიწიერ გრავიტაციას და უფრო მაღალ სფეროებში აჰყავხარ... „ვეფხისტყაოსანი“ უნდა აღმოაჩინო და მერე ვერ მოსწყდები. თეატრზე რომ ვლაპარაკობდით, თეატრის მთავარი ამოცანა რა არის? ის პასუხს უნდა სცემდეს დღევანდელობას, იმ სათქმელს უნდა ამბობდეს, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ახლა. და ეს წიგნი, „ვეფხისტყაოსანი“ არის ძალიან აქტუალური; შანსს გაძლევს, გეუბნება, როგორ შეგიძლია, რომ დღეს იყო.
- მე ასე წარმომიდგენია, რომ ხვდებით არა მხოლოდ იმ ბავშვებს, რომლებიც ბრწყინვალედ თანამშრომლობენ თქვენთან, არამედ იმ ბავშვებსაც, რომლებიც საერთაშორისო კვლევაში ჩანან; ბავშვებს, რომლებსაც უჭირთ გაგებაც და ცოდნის გამოყენებაც.
შოთა რუსთაველი. ნიკუშა სამსონაძე, 6 წლის.
- რისი ბრალია ამ კვლევის შედეგები? რისი ბრალია, რომ ბავშვებს უჭირთ რაღაცის გაგება? გააჩნია, რას და როგორ მოუყვები, როგორ მიიტან ბავშვთან. „მას თინათინის შვენება ჰკვლიდის წამწამთა ჯარისა,“ - რომ გეტყვის ადამიანი, ვერაფერს გაიგებ. მაგრამ თუ გეტყვის, რომ როცა თინათინი წამწამებს აფახულებდა, ავთანდილს გული მისდიოდა, ეს უკვე საინტერესოა. გააჩნია, როგორ მიიტან ბავშვთან ნაწარმოებს. ან გააღვიძებ მას, ან უფრო დააძინებ; ან დააჩლუნგებ, ან გახდი მოაზროვნედ. ეს დამოკიდებულია უფროსზე, მასწავლებელზე. ბავშვების ბრალი არაფერია. ერთ მნიშვნელოვან ამბავს მოვყვები. ჩვენთან ბავშვები სტროფებს ზეპირად სწავლობენ. მე მქონია არაერთი შემთხვევა, რომ იქვე მშობელი მჯდარა და უთქვამს: „ვეფხისტყაოსანს“ ჩემს შვილს ზეპირად არ ვასწავლი იმიტომ, რომ მე პირადად დამტანჯეს ამით თავის დროზეო. აი, რომ დატანჯეს, ეს არის უბედურება! მე არ ვტანჯავ, არავის არაფერს ვაძალებ. ვცდილობ, რომ ბავშვს თვითონ მოუნდეს სწავლა. თუ ვგრძნობ, რომ ბავშვმა გაიღვიძა, ოდნავ მაინც, ეს ჩემთვის ყველაფერია. უარეს რამეს ვიტყვი. სხვა წრიდანაც გამიგია ასეთი კითხვა: რატომ უნდა იწვალოს ბავშვმა? ინტერნეტში დღეს ყველაფერს გიკითხავენ, აუდიოწიგნებიც არსებობს და ადაპტირებული ტექსტებიც. წაიკითხავ და ყველაფერს გაიგებ.
- მშობელი ამბობს ამას?
- არამარტო მშობელი, სხვა „მოაზროვნეებიც“. ზოგადად, მიღებულია ასეთი მიდგომა. ოც ფურცელზე მოთხრობილი „ჰეკლბერი ფინის თავგადასავალი“ რომ ვნახე, გული მეტკინა. ტასოსთანაც დავინახე რაღაც თხელი წიგნი, შევწუხდი და მოვაცილე. ეს იყო რომელიღაც ცნობილი წიგნის შემოკლებული ვერსია. რად გვინდა, რომ ვაქციოთ ეს ბავშვები? როდესაც ტასო სკოლაში წავიდა და მისი სახელმძღვანელოები ვნახე, ცუდად გავხდი, ბავშვმა ამით როგორ უნდა ისწავლოს-მეთქი. რატომ არის იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენა“ ბრწყინვალე სახელმძღვანელო? იმიტომ, რომ მასში დევს სული, დამოკიდებულება ქართული ენის მიმართ, ბავშვის მიმართ; სუნთქავს წიგნი. სხვა სახელმძღვანელოები კი არის ალგორითმების კრებული, წესების თანმიმდევრობა. არადა, სასკოლო სახელმძღვანელოში გული უნდა იდოს. ისევ ტასოს ვუყურებ. მის წიგნებში წერია: აირჩიე, რომელი ვარიანტია სწორი. უნდა შემოხაზო სამი ვარიანტიდან ერთ-ერთი. ეს რა აზროვნებაა? რას ირჩევ? გამარტივებულია ჩვენი დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ - რომ მე არაფერი შემიძლია. მე ვარ მანქანა, მაგალითად, როგორც კომპიუტერი. აქამდე დაიყვანეს სწავლის პროცესი.
„ვეფხისტყაოსანი“ არის ოპტიმიზმის და სიცოცხლის სიხარულის კონსტიტუცია, ჰიმნი.
- ფაქტობრივად, თქვენთვის ბავშვის მიმართ უფროსების დამოკიდებულება ხდება იმის საფუძველი, რომ მერე ბავშვი გიბრუნებს უკან იმ შედეგებს, რაც საერთაშორისო კვლევამ აჩვენა?
- დიახ, ყველაფერი დამოკიდებულია პედაგოგზე და იმაზე, რამდენად უყვარს მას თავისი საგანი; რამდენად მნიშვნელოვნად მიაჩნია, რომ მან ბავშვებს ცოდნა უნდა გადასცეს.
- მაშინ მითხარით, მასწავლებლების შესახებ რა გაიგეთ თხუთმეტწლიანი მოგზაურობის განმავლობაში?
- მე დავინახე, რომ როგორიც არის პედაგოგი, ისე კითხულობენ ბავშვები „ვეფხისტყაოსნის“ სტროფებს. ან ფიქრობენ, აზროვნებენ; ან დავალებას ასრულებენ. აქეთაც და იქითაც მასწავლებელი უბიძგებს. ჩემი კლასის შესახებ გეტყვით. მეშვიდე თუ მერვე კლასში ჩვენთან მოვიდა ქიმიის მასწავლებელი, არაჩვეულებრივი ადამიანი მერი გოდერძიშვილი, რომელიც ისე ყვებოდა ქიმიას და ისე უყვარდა თავისი საგანი, რომ მთელმა კლასმა დაიწყო სწავლა. კლასში აღარ იყო აღარც ოროსანი და აღარც სამოსანი, ყველა ოთხოსანი და ხუთოსანი იყო. მერე ამ ბავშვებმა შეძლეს და სხვა საგნებიც ისწავლეს. აი, ჩვენს კლასში ასეთი რამ მოხდა.
- რაკი ახსნა ასე მნიშვნელოვანია, ესეც გვითხარით: ყოველთვის წინასწარ გაქვთ შერჩეული ის ეპიზოდი, რომელიც ბავშვებს უნდა უამბოთ? წინასწარ ემზადებით ასახსნელად?
- ხან წინასწარ ვფიქრობ... სადაც არ უნდა ჩახვიდე, ყველგან იციან „იყო არაბეთს როსტევან“... მე ვცდილობ, რომ იმისკენ დავძრა, რაც მათთვის უცნობია. ბევრი სტროფი გვაქვს ჩაწერილი, მაგრამ არის სტროფები, რომლებიც ჯერ არ ჩაგვიწერია.
თუ ვგრძნობ, რომ ბავშვმა გაიღვიძა, ოდნავ მაინც, ეს ჩემთვის ყველაფერია.
- თვითონ ამბობდით, ბოლომდე მეც არ მესმის ყველაფერიო.
- „ვეფხისტყაოსანში“? დიახ. არც მინდა, რომ მესმოდეს.
- თუ ყოფილა შემთხვევა, რომ ბავშვს უკითხავს - „ეს სიტყვა რას ნიშნავს?“ ან „ეს წინადადება რას ნიშნავს?“ და თქვენ არ ყოფილხართ მზად პასუხისთვის. ეს ძალიან ბუნებრივია, არ ვიცი, ვინმემ თუ იცის ყველაფერი, რაც „ვეფხისტყაოსანში“ წერია. რა ხდება ამ დროს?
- მე თვითონ ვარ ხოლმე აღმოჩენებში და მიხარია. ყველაზე მეტად ის მიკვირს, რომ ტექსტი ძალიან ცოცხალია. ეს არის მზე და ყოველთვის ბრდღვიალებს. მერე რა, რომ რაღაც არ ვიცი?! თუ ბავშვი მკითხავს სიტყვას და მისი მნიშვნელობა არ ვიცი, ვეუბნები, რომ არ ვიცი, მაგრამ, ნახეთ, რა კარგად ჟღერს?! ჩემმა დამ, მანანა ბეგიაშვილმა, გამიკეთა პოემის ბწკარედული პროზაული ვერსია, რამაც კიდევ ახალი ნიუანსები დამანახა. ასევე ძალიან მეხმარება ნოდარ ნათაძის მიერ გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი“, სადაც თითოეული თავის შემდეგ ყველა სიტყვაა ასხნილი. ვერაფრით ვერ გავიგე, ვინ არის ეს ადამიანი - შოთა რუსთაველი. საიდან იცოდა ამდენი რამ. „ჩინს ქვასა ზედა წერია“... ჩინეთიც კი იცოდა. როგორ, რანაირად? სულ მადლობას ვეუბნები ხოლმე... ძალიან დიდი მეგობარია.
- ბავშვებთან სანამ წახვალთ, ტექსტზე წინასწარ თუ მუშაობთ?
- ვემზადები, მაგრამ უფრო სხვა მხრივ - რომ მე ვიყო იმ გრძნობათა ბუნებაში, მე ვიყო გამსჭვალული იმ ეპიზოდებით. როგორც მუსიკოსი გადის კონცერტზე და ერთია, თუ შოპენი უნდა შეასრულოს და სხვაა, თუ ბრამსს ასრულებს. გრძნობათა ბუნება სხვადასხვაა. მე უნდა ვიყო იმ გრძნობათა ბუნებაში, რომ სწორად მოვუყვე. ხან ვაღწევ ამას და ხან ვერ ვაღწევ. რატომ? არის, რომ ბავშვი ადვილად მიიღებს იმას, რასაც ვუყვები და არის, რომ მაინც თავისას გააკეთებს. შესაბამისად, არის ნახატები, რომლებიც გრძნობათა ბუნების შესაბამისია. მაგრამ ბევრი ნახატიც გროტესკულია. ალბათ, ასეთი ნახატი ჰარი პოტერს უფრო მოუხდებოდა, ან ჯელსომინოს. იმისთვის, რომ იგრძნო „ვეფხისტყაოსნის“ სული, ერთი სტროფი მაინც უნდა ისწავლო ზეპირად. როცა ზეპირად სწავლობ, შენ თვითონ ხდები ამის მატარებელი და ის ცოდნა შიგნიდან ანათებს.
სასკოლო სახელმძღვანელოში გული უნდა იდოს.
- რამდენად მნიშვნელოვანია თქვენთვის, რომ ბავშვებთან ურთიერთობაში იყოთ სამართლიანი? ამას იმიტომ ვკითხულობ, რომ მასალის შერჩევა გიხდებათ. ყველა ნახატს ვერ გააცოცხლებთ, ყველა ხმას ვერ ჩადებთ ფილმში.
- ასარჩევია, რა თქმა უნდა. ერთსა და იმავე სტროფს ამბობს, ვთქვათ, 300-400 ბავშვი. აქედან არის ასარჩევი. მაგრამ თვითონ ბავშვებიც ხედავენ, რომ ჩვენ ვმუშაობთ ფილმისთვის, საერთო საქმისთვის. ზოგჯერ შეჯიბრის მომენტიც არის - რაც აღზრდიდან მოდის. მე ვცდილობ, ეს მომენტი მოვხსნა და ბავშვებს დავანახო, რომ ჩვენ ერთმანეთისთვის ვმუშაობთ. ძალიან ბევრი ნახატი მაქვს, რომელსაც ვაწერ „უცნობი ავტორი“, იმიტომ, რომ თვითონ ავიწყდებათ, სახელი და გვარი დააწერონ. ვეღარც იპოვი ავტორს. თვითონ ბავშვს არ აქვს მისწრაფება, რომ მისი სახელი არ დაიკარგოს. ეს - სოფლებში. ქალაქში აქვთ. ქალაქში რომ ხატავენ, მერე ზოგჯერ ნახატი სახლში მიაქვთ, აი, მე დავხატე... ხატვა და შემოქმედება არ არის იმისთვის, რომ „მე დავხატე!“. ეს მიძღვნაა, ეს რაღაც აქტია. ხატვის პროცესია გენიალური. ბევრი ნახატი მაქვს, რომელიც ბავშვმა დაიწუნა და გადააგდო. მე კი აღმომიჩენია, რომ ჩემთვის ის ნახატი ძალიან ლამაზია და ძალიან კარგია.
- თქვენ ამბობდით, რომ, ძირითადად, ოჯახი აძლევს ბავშვს განვითარების სტიმულსო. ამ მხრივ რა დაინახეთ?
- ტკივილი, ტკივილი, ტკივილი... თუ ვინმე ჯერ კიდევ დარჩა სოფელში, ეს არის ბედნიერება. იცლება სოფლები, გული მოგიკვდებათ. მშობლები წასულები არიან სამუშაოდ, ბავშვი ბებიამ დაიტოვა, ან ინტერნატში ცხოვრობს. მაგრამ ის ბავშვები სოფლებში უფრო მართლები და ნამდვილები, უფრო ღონივრები არიან, ვიდრე ფუფუნებაში გაზრდილი თბილისელი ბავშვები. მე, სხვათა შორის, გული უფრო აქ მიკვდება, თბილისში, ვიდრე - სოფლებში. იქ მიხარია ხოლმე.
- რაზე ატყობთ ბავშვებს, რომ უფრო ნამდვილები არიან?
- შემოქმედებითად?
ვერაფრით ვერ გავიგე, ვინ არის ეს ადამიანი - შოთა რუსთაველი.
- ზუსტად შემოქმედებითად. და ეს მობილურს მიჩერებული ბავშვები თბილისში, არ ვიცი, როგორ უნდა გააღვიძო. მე თბილისში უფრო მიჭირს, „ვეფხისტყაოსანზე“ სალაპარაკოდ წამოვიყვანო ბავშვები. კი, მოვახერხებ, მაგრამ მეტი დრო მჭირდება, შეიძლება, ერთი და ორი დღე არ მეყოს. სოფლებში აქვთ მზაობა, რომ მიიღონ, რასაც სთავაზობ. სხვათა შორის, ოჯახებიც სოფლებში უფრო ძლიერია.
- რა მხრივ?
- როგორც ოჯახი. რა არის ოჯახი? გენიალური ლექსია: „მზე დედაა ჩემი,/ მთვარე მამაჩემი,/ ეს წვრილ-წვრილი ვარსკვლავები/ და და ძმაა ჩემი“. ეს არ არის მარტო ფოლკლორი. ეს არის ის, რითიც საქართველო არსებობდა. დედაბოძზე, სადაც ერთ მხარეს მზე ეხატა, მეორე მხარეს - მთვარე, ბავშვი რომ ჩნდებოდა, მამა მიდიოდა და ვარსკვლავის ფორმის ნაჭდევს აკეთებდა. ვარსკვლავები დროთა განმავლობაში ბევრდებოდა, მრავლდებოდა. და თითოეულმა პატარამ იცოდა, რომ ეს ვარსკვლავი მისი ძმაა, ეს ვარსკვლავები კიდევ მისი წინაპრები არიან. გარეთ რომ გამოდიოდა, ამ ვარსკვლავებს ცაში ხედავდა. ეს არის ბუნებრივი გარემო - დედა და მამა, ანუ მზე და მთვარე შენ სახლში გყავს. ეს დამოკიდებულება არის დღეს თბილისში? სოფლებში არის.
- ახლა მინდა, ნიქოზზე ვილაპარაკოთ. ვიცი, რომ ნიქოზში 45 წუთიანი სპექტაკლი დადგით „ვეფხისტყაოსნის“ მიხედვით. ეს ამბავი როგორ მოხდა?
- მეუფე ისაიას დამსახურებაა. ეს არის არაჩვეულებრივი ადამიანი; ადამიანი, რომელმაც არ მიატოვა სოფელი, როდესაც ყველა გამოიქცა, 2008 წლის ომის დროს. თვითონ დარჩა და მოხუცებს უვლიდა. მანამდეც ვიცნობდი. ის ადრე დაესწრო ჩვენს აქციას, როდესაც კინომსახიობთა თეატრში გავაცოცხლეთ ნახატები. მისი პირველი პროფესია იყო ანიმაცია და ისე მოეწონა, რასაც ვაკეთებდით, გვთხოვა, რომ ნიქოზში და ახალგორში ჩავსულიყავით. თვითონ ეს ადამიანი ისეა მოწადინებული, რომ იქაურ ბავშვებს რაღაც გაუკეთოს, ასწავლოს… ბავშვებს მოუწყო სკოლა, სადაც ასწავლიან ენებს, ქსოვას, ქარგვას, ხეზე ჭრას, კერამიკას. ადამიანმა გაყიდა ნაჩუქარი ჯიპი და იყიდა ავტობუსი ბავშვებისთვის, რითიც ისინი ექსკურსიებზე დადიან.
- სპექტაკლი რატომ დადგით ნიქოზში?
- წინა წელს იქ მანანა კვირკველიამ დადგა სპექტაკლი. თბილისიდან ჩადიოდა ხოლმე. მეუფემ, იქნებ, შენც რამე დადგაო. მე ვუთხარი, „ვეფხისტყაოსანს“ თუ დავდგამ, თორემ სხვაზე ვერაფერზე ვფიქრობ-მეთქი. ორი თვე ვიმუშავეთ. იქ ვცხოვრობდი და ბოლოს დავდგით ეს 45 წუთიანი სპექტაკლი. ძალიან ვხალისობდით. რვა ტარიელი გვყავდა. მერე, „წა, შეები ხატაელთაო“, ნესტანი რომ ამბობდა, თან ხელს იქით იშვერდა.
ალბათ, ასეთი ნახატი ჰარი პოტერს უფრო მოუხდებოდა, ან ჯელსომინოს.
- ცხინვალისკენ?
- დიახ. საერთოდ, მგონია, რომ უფრო მეტხანს უნდა ვიყო ბავშვებთან, მაგრამ, სამწუხაროდ, ვერ ვახერხებ.
- ახლა მინდა იმაზე ვილაპარაკოთ, რატომ და როგორ ვერ ახერხებთ ბავშვებთან ყოფნას. ნიქოზში ორი თვე იმუშავეთ და იცხოვრეთ იმიტომ, რომ მეუფე ისაიამ მიგიწვიათ. იმისთვის, თქვენი საბოლოო მიზანი შესრულდეს - სრულმეტრაჟიანი ანიმაციური ფილმი გადაიღოთ „ვეფხისტყაოსანზე“, - სერიოზული რესურსია საჭირო. ვიცი, რომ პრეზიდენტის სარეზერვო ფონდიდან გეხმარებოდნენ.
- დიახ, ძალიან კარგი პროექტი იყო.
- კულტურის სამინისტრო დაგეხმარათ ორჯერ.
- დიახ, ექვსი თვე და ორი თვე.
- რამდენიმე პროექტი გქონდათ შეტანილი კინოცენტრში, მაგრამ დაფინანსება არ მიგიღიათ. ბოლოს, 2019 წელს ანიმაციური ფილმების კონკურსზე შეიტანეთ განაცხადი, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ფრაგმენტები გექციათ ანიმაციურ ფილმად. მაგრამ არც ეს პროექტი დაფინანსდა.
- არანაირი პრეტენზია არ მაქვს კინოცენტრთან. კომისიის ერთმა წევრმა თქვა, ამ პროექტს განათლების სამინისტრო უნდა აფინანსებდესო. ამის შემდეგ, შეიძლება, მათ ადგილზე მეც ასე მოვქცეულიყავი. მაგრამ, ალბათ, ასე მაინც არ მოვიქცეოდი.
- განათლების სამინისტროსთან თუ გიცდიათ კონტაქტი?
ბავშვები სოფლებში უფრო მართლები და ნამდვილები, უფრო ღონივრები არიან.
- სამჯერ ჩავატარეთ პრეზენტაცია, ყველა დავპატიჟეთ - მინისტრი, მოადგილეები... ვერავინ მოვიყვანეთ იქიდან. არ შემიძლია დავუშვა, რომ არ იციან ამ პროექტის შესახებ.
- ისე ჩქარ-ჩქარა იცვლებიან განათლების მინისტრები, რომ უკვე ვეღარც გაიგებ ადამიანი, ვინ რა იცის. ისიც გასარკვევია, განათლების სამინისტროს ბიუჯეტი თუ გულისხმობს მსგავსი პროექტების დაფინანსებას. არადა, აუცილებელია, რომ თქვენი და ბავშვების ამდენი შრომა ლოგიკურ დასასრულამდე მივიდეს. ისიც მნიშვნელოვანია, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ გაცოცხლების სხვა ფორმატი, ფაქტობრივად, არ არსებობს.
- თვითონ მე სურვილი არც მაქვს, რომ ეს პროცესი დასრულდეს. ბავშვებთან შეხვედრები ყველაზე ძვირფასია ჩემთვის. ძალიან ბევრ სოფელში არ ვყოფილვარ ჯერ. ძალ-ღონეს არ დავიშურებ, რომ ჩვენი მიზანი შესრულდეს. ალბათ, ფილმი 20 წუთიან თავებად უნდა დაიყოს, რომ მთლიანობაში აიკინძოს.
- ცხადია, ყველა სტროფი ამ ფილმში ვერ მოხვდება, მაგრამ, ალბათ, ისე უნდა დალაგდეს მასალა, რომ პოემის შინაარსი თავიდან ბოლომდე ასახოს.
- და მთავარია, რომ ის მუხტი მოდიოდეს, რაც პოემაში დევს.
- ახლა ამ პროექტისთვის დაფინანსება არ გაქვთ, როგორც ვიცი. ბოლოს როდის იყავით გასული თბილისიდან?
- წელს მხოლოდ მცირე შეხვედრები მქონდა. დიდი გასვლა წელს არ მქონია. არაუშავს, 15 წელია ამ საქმეს ვაკეთებ და სულ მეხალისება.
- დიდ ენთუზიაზმს ვხედავ თქვენში, მაგრამ მაინც უნდა გკითხოთ: მომავალს უფრო იმედით უყურებთ, თუ უფრო - შიშით?
ეს მობილურს მიჩერებული ბავშვები თბილისში, არ ვიცი, როგორ უნდა გააღვიძო.
- ყოველთვის ოპტიმისტი ვარ. გაგრძელდება თუ არა ჩვენი შეხვედრები, ჩვენი საქმე - ამ კითხვას საერთოდ არ ვსვამ. ამ კითხვის პასუხზე არ დგას ჩემი ოპტიმიზმი. ჩემი ოპტიმიზმი დგას დღევანდელ დღეზე - საით ქრის ჩემი გონება. ეს მიმართულება თუ გამაჩნია, ესე იგი, კარგად ვარ.
- თქვენი მთავარი საქმე ახლა ეს საქმეა? თუ რამე სხვა საქმეც გაქვთ?
- არა, სამწუხაროდ, არანაირი საქმე არ მაქვს. ხანდახან ვფიქრობ ხოლმე, რაღაც მაინც რომ ვიცოდე, კარგი იქნებოდა (იცინის). ძალიან კარგი შემოთავაზებები მქონდა, ძირითადად, უცხოეთში: დარჩი ჩვენთან და ფილმი გააკეთეო. ანიმაციურმა ფილმმა „პონტო - შავი, შავი ზღვა“ ბევრ ფესტივალზე გაიმარჯვა და ამას მოჰყვა შეთავაზებები. მაგრამ არსად ვრჩებოდი. მიმაჩნია, რომ აქ ვარ საჭირო, უფრო მეტად. ძალიან გული მწყდება „ტელევეზირზე“, გული მწყდება, რომ ეს გადაცემა ტელეეთერიდან გაქრა. ხანდახან ვფიქრობ ხოლმე, რომ შეიძლება პარალელურად ამ ორი საქმის კეთება. „ტელევეზირისთვის“ დაფინანსების მოპოვება, ალბათ, უფრო იოლია, ვიდრე „ვეფხისტყაოსნისთვის“. ძალიან დელიკატური საკითხებია.
- გაქვთ თუ არა განცდა, რომ მთლიანობაში საზოგადოება სწორად, ადეკვატურად აფასებს იმას, რასაც თქვენ აკეთებთ?
- (პაუზა) დიახ, რასაკვირველია. ამაზე არც მიფიქრია. ვაკეთებ იმას, რაც მომწონს. მე ვარ რეჟისორი. არის პერიოდი, როცა „ჰამლეტი“ უნდა დადგა; არის პერიოდი, როდესაც „მეფე ლირი“ უნდა დადგა. ეს დიამეტრალურად განსხვავებული იდეებია. მე ვაკეთებ იმას, რაც ახლაა გასაკეთებელი. ეს ისეთი ნაწარმოებია, რომ სანამ ბოლომდე დამოუკიდებელი და თავისუფალი ქვეყანა არ გვექნება, მანამდე სულ სამუშაოა. ეს არის იმისთვის, რომ შენ დაიჯერო - ვინ ხარ! ჩვენი იდენტობის განმსაზღვრელი ნაწარმოებია.
- პირადად მე დიდ მისიას ვხედავ იმაში, რასაც აკეთებთ. მაგრამ არის ეს საზოგადოების მხრიდან სწორად აღქმული და გააზრებული?
- არ ვიცი... უკაცრავად... მე ჩემი საუბრით რომ ეს კითხვა დავბადე, ძალიან მეუხერხულება.
- ეს კითხვა მაშინ დავწერე, როდესაც ინტერვიუსთვის ვემზადებოდი. იმიტომ, რომ ძალიან კარგად შევისწავლეთ თქვენ შესახებ არსებული მასალა.
15 წელია ამ საქმეს ვაკეთებ და სულ მეხალისება.
- ღმერთმა იცის, მე ამას იმიტომ არ ვაკეთებ, რომ ჩინ-მენდლები მივიღო. მე ეს მომწონს. აი, ამხელა მხატვრული ლიტერატურიდან, რომ გკითხონ, ყველაზე მეტად რომელი გიყვართო, რას იტყვით?
- მე? მე ყოველთვის ვამბობ „ვეფხისტყაოსანს“. ჩემი საკანდიდატო დისერტაციის თემა იყო „ვეფხისტყაოსნის“ მხატვრული დრო და სივრცე. შემიძლია, დაუსრულებლად ვიკითხო ეს პოემა.
- აი, ასეთ დღეში ვარ მეც. და, ამ შემთხვევაში, სხვა რაზე ვესაუბრო ბავშვებს? ყველაფერზე შემიძლია ვილაპარაკო, მაგრამ როდესაც ეს გაქვს და ეს არის გამოსამზეურებელი?! იმიტომ, რომ ეს არის მუსიკა, თუ არ უკრავ, თუ არ მღერი, ის არ არსებობს, ქრება. ასეთია „ვეფხისტყაოსანი“.
- ძალიან დიდი მადლობა უაღრესად საინტერესო ინტერვიუსთვის. თქვენი პორტრეტიც რომ „შევკრათ“ და საუბარიც დავასრულოთ ამ ეტაპზე, კომენტარისთვის გთავაზობთ ცნობილი ადამიანების ორ გამონათქვამს. პირველი ციტატის ავტორია ამერიკელი მკვლევარი ჯოზეფ კემპბელი (1904-1987): „ცხოვრების მთავარი პრივილეგიაა, იყო ის, ვინც ხარ.“
- აბსოლუტურად ვეთანხმები - პრივილეგიაც არის და მიზანიც. მაგრამ ძალიან ძნელია, იყო ის, ვინც ხარ. პლატონსაც ეს ეწერა თავისი აკადემიის შესასვლელ კარზე და „ვეფხისტყაოსანიც“ ამაზეა.
- მეორე ციტატა ეკუთვნის რუს მწერალს, ალექსანდრე სოლჟენიცინს (1918-2008): „წინ ნუ გაიქცევი, სანამ გვერდზე არ გაიხედავ.“
- არც წინ გავრბივარ და არც გვერდზე ვიხედები. ვაკეთებ იმას, რაც უნდა გავაკეთო. უბრალოდ, სხვა გზა არ მაქვს. ხანდახან იღვიძებ და ცუდ ხასიათზე ხარ. ათას სისულელეს მოისმენ და ეს მოქმედებს შენზე. ხომ უნდა ამოხვიდე აქედან? და რას აკეთებ ამ დროს? იხსენებ „ვეფხისტყაოსნიდან“ სცენებს, ფრაზებს, ციტატებს. „თუ თავი შენი შენ გახლავს, ღარიბად არ იხსენები“. გაჰყევი ამას... რომელი წინ გაქცევა? რომელი მარჯვნივ და მარცხნივ ყურება? მე არ მაქვს სტრატეგია და ტაქტიკა, ინტუიციას მივყვები. ხანდახან ვბრაზდები საკუთარ თავზე - როგორი არაპრაქტიკული ვარ! მაგრამ მეტი რა გავაკეთო, არ ვიცი...
ფოტომასალა: ირაკლი გედენიძე
გუნდი
ირაკლი გედენიძე
ზურაბ ქურციკიძე
გიო კუსიანი
გიორგი ურუშაძე
თამთა ყუბანეიშვილი
ნანა ყურაშვილი
ინგა ქორიძე